إِنَّ الشَّيْطَانَ يُسَنِّي لَكُمْ طُرُقَهُ، وَ يُرِيدُ أَنْ يَحُلَّ دِينَكُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً، وَ يُعْطِيَكُمْ بِالْجَمَاعَةِ الْفُرْقَةَ وَ بِالْفُرْقَةِ الْفِتْنَةَ، فَاصْدِفُوا عَنْ نَزَغَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ، وَ اقْبَلُوا النَّصِيحَةَ مِمَّنْ أَهْدَاهَا إِلَيْكُمْ وَ اعْقِلُوهَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ.
يُسَنِّى: آسان ميكند.اصْدِفُوا: دورى كنيد، اعراض كنيد.نَزَغَاتُهُ: وسوسه هايش.اعْقِلُوهَا: آن را نگهداريد و از دست ندهيد.
يُسَنِّى: عالى و آسان نشان مى دهدإصدِفوا: اعراض كنيدنَزَغات: تحريكاتنَفَثات: دميدنهاإعقِلوا: ببنديد
شيطان راه خود را برايتان هموار نموده، مى خواهد گره رشته ايمانتان بگلسد و به جاى اتحاد كارتان را به تفرقه كشد و فتنه و فساد برانگيزاند. از وسوسه ها و افسونهايش اعراض كنيد. اندرز كسى را، كه آن را به شما هديه مى كند، بپذيريد و آويزه گوش جان سازيد.
بدون شك شيطان راههاى خود را براى شما هموار مى كند، و مى خواهد گره هاى محكم دينتان را از پى هم باز كند، و به جاى اتفاق پراكندگى ايجاد نمايد، و از پراكندگى فتنه به پا كند، از وساوس و افساد او روى بگردانيد، و از آنان كه پند و خير خواهى به شما هديه مى دهند پذيرش داشته باشيد، و آن را محكم بر خود ببنديد.
3. هشدار از فريب كارى شيطان:همانا شيطان(1)، راه هاى خود را به شما آسان جلوه مى دهد، تا گره هاى محكم دين شما را يكى پس از ديگرى بگشايد، و به جاى وحدت و هماهنگى، بر پراكندگى شما بيفزايد. از وسوسه و زمزمه و فريب كارى شيطان روى گردانيد، و نصيحت آن كس را كه خيرخواه شماست گوش كنيد، و به جان و دل بپذيريد.______________________________(1). مقصود امام در اينجا از شيطان، معاويه است كه با مكر و حيله عمرو عاص لشكر اسلام را پريشان ساخت.
شيطان راههاى خود را به شما آسان مى نمايد، و خواهد كه گرههاى استوار دينتان را يكى پس از ديگرى بگشايد، و به جاى هماهنگى بر پراكندگى تان بيفزايد. پس، از دمدمه، و وسوسه او روى برگردانيد، و نصيحت آن كس را كه خيرخواه شما است قبول كنيد، و در گوش كشانيد، و به جان بپذيريد -تا زيانبار ممانيد-.
(8) شيطان راههاى (ضلالت و گمراهى) خود را براى شما آسان مى گرداند، و مى خواهد با گشودن گره از پى گره استوارى دين شما را سست گرداند (تا در نتيجه دست از حقائق برداشته كافر شويد) و بعوض جماعت و اتّحاد تفرقه و جدائى و بر اثر تفرقه و جدائى فتنه و فساد در شما توليد نمايد،(9) پس از وسوسه ها و افسونهاى او رو گردانيد (فريب نخورده به دستورش رفتار ننمائيد) و از كسيكه (امام عليه السّلام) پند و اندرز را هديّه و ارمغان بشما مى دهد قبول كنيد و آنرا حفظ نمائيد (بپذيريد و رفتار كنيد تا در دنيا و آخرت سعادتمند شويد).
شيطان راه هاى انحرافى خويش را براى شما آسان جلوه مى دهد، و مى خواهد (رشته هاى محکم) دين شما را گره گره بگشايد و به جاى اتحاد و هماهنگى، ايجاد تفرقه کند و به وسيله تفرقه، فتنه بر پا سازد. حال که چنين است: از وسوسه ها و فريب هاى او روى بگردانيد و نصيحت را از کسى که به شما هديه مى کند، پذيرا شويد، و آن را محکم در درون جان خويش نگهدارى کنيد.
پيام امام اميرالمؤمنين عليه السلام، ج5، ص: 224-221
از وسوسه هاى شيطان بر حذر باشيد:در پايان خطبه از آن جا که سرچشمه بسيارى از بدبختيها و مشکلاتى که نمونه هاى آن در کلام امام (عليه السلام) آمد، وسوسه هاى شيطان است. امام (عليه السلام) به همه يارانش هشدار مى دهد، که مراقب توطئه هاى شيطان، و طرق نفوذ او باشند، و با چهار جمله، همه گفتنيها را بطور خلاصه بيان مى کند :مى فرمايد : «شيطان راههاى انحرافى خويش را براى شما آسان جلوه مى دهد» (تا گام در طريق او بگذاريد) (إنَّ الشَّيْطَانَ يُسَنِّي(1) لَکُمْ طُرُقَهُ).و از آن جا که از روش سياست گام به گام، استفاده مى کند «مى خواهد (رشته هاى محکم) دين شما را گره گره بگشايد» (و اعتقادات و اعمال شما را يکى بعد از ديگرى بر باد دهد) (وَيُرِيدُ أَنْ يَحُلَّ دِينَکُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً).برنامه ديگر او اين است که : «به جاى اتحاد و هماهنگى ايجاد تفرقه کند» (وَيُعْطِيَکُمْ بِالْجَمَاعَةِ الْفُرْقَةَ).«و به وسيله تفرقه فتنه بر پا سازد !» (وَبِالْفُرْقَةِ الْفِتْنَةَ).آرى نخستين برنامه شيطان اين است که بيراهه هاى خطرناک را در نظر انسان، شاه راه مستقيم جلوه مى دهد، و با روش تساهل و تسامح همگان را به طرق خود دعوت مى کند، و طريق اطاعت الهى را مشکل و خشن و ناهموار جلوه گر مى سازد هنگامى که انسان، در طريق او گام گذارد، در هر قدم او را به ترک قانونى از قانونهاى الهى و ترک پيمانى، از پيمانهاى مقدّس دينى، وادار مى سازد، همان طور که قرآن مجيد چهار بار روى اين معنا تکيه کرده که « (وَلاَ تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ); از گامهاى شيطان پيروى نکنيد».و در جاى ديگر مى فرمايد : « (وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإنَّهُ يَأمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ); و هر کس از گامهاى شيطان پيروى کند (گمراه مى شود) چرا که او به فحشا و منکر دعوت مى کند»(2).و هنگامى که انسان را نسبت به احکام الهى، بى تفاوت کرد و هوا وهوسها بر جامعه حاکم شد، با استفاده از تضادّهاى منافع مادى، وتعصبهاى جاهلى، مردم را به تفرقه دعوت مى کند همان گونه که در قرآن مجيد مى خوانيم : « (إنَّما يُرِيْدُ الشَّيْطانُ اَنْ يُوْقِعَ بَيْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَالْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ); شيطان مى خواهد در ميان شما عداوت و دشمنى بواسطه شراب و قمار ايجاد کند»(3).بديهى است هنگامى که آتش اختلاف و نفاق، در جامعه روشن شود فتنه ها به دنبال آن آشکار مى گردد. و فتنه ها دين و دنياى انسانها را تباه مى سازد.در ماجراى «صفين» دقيقاً همين برنامه هاى شيطانى اجرا شد، نخست شيطان به آنها القا کرد که پذيرش حکميّت سهلترين راه براى رسيدن به صلح و آرامش است سپس آنها را به نافرمانى در برابر دستورات محکم اميرمؤمنان (عليه السلام) در زمينه جهاد دعوت نمود و به دنبال آن تفرقه و نفاق در آن لشکر عظيم افکند که نتيجه آن فتنه «عمروعاص» و فتنه خوارج بود.سپس امام (عليه السلام) براى اين که اصحاب و يارانش در اين دام نيفتند مى فرمايد : «حال که چنين است از وسوسه ها و فريبهاى او روى بگردانيد و نصيحت را از کسى که به شما هديه مى کند پذيرا شويد، و آن را محکم در درون جان خويش نگهدارى کنيد» (فَاصْدِفُوا(4) عَنْ نَزَغَاتِهِ(5) وَ نَفَثَاتِهِ(6)، وَاقْبَلُوا النَّصِيحَةَ مِمَّنْ أَهْدَاهَا اِلَيْکُمْ، وَاعْقِلوهَا(7) عَلَى أَنْفُسِکُمْ).در عصر و زمان ما نيز مطلب همين گونه است، نخست شيطان طرق انحرافى خودرا سهل و آسان نشان مى دهد، و گروهها را به سوى خود مى کشاند و بعد ارزش هاى اسلامى را يکى يکى از آنها مى گيرد، سپس در ميان آنها تفرقه مى افکند و به دنبال تفرقه آتش فتنه هاى سياسى و اجتماعى و اقتصادى را روشن مى کند.* * *پی نوشت:1. «يسنّى» از ريشه «سناء» به معنى روشنايى است و هنگامى که به باب تفعيل برود به معنى سهل وآسان نمودن است.2. بقره، آيات 168 و 208. انعام، آيه 142. نور، آيه 21.3. مائده، 91.4. «اِصْدِفوا» از مادّه «صدف» (بر وزن عطف) به معنى اعراض کردن و منصرف شدن است.5. «نزغات» جمع «نزغة» (بر وزن ضربه) به معنى فريب دادن است.6. «نفثات» جمع «نفثة» در اين جا به معنى وسوسه کردن است.7. «اعقلوا» از مادّه «عقل» (بر وزن دغل) به معنى بستن پاى شتر است، سپس به نگهدارى هر چيزى اطلاق شده و عقل به معنى خرد نيز از همين ريشه است زيرا انسان را از کارهاى خلاف باز مى دارد.
«ان الشيطان يسني لكم طرقه و يريد ان يحل دينكم عقده عقده، و يعطيكم بالجماعه الفرقه، و بالفرقه الفتنه، فاصدفوا عن نزغاته و نفثاته، و اقبلوا النصيحه ممن اهداها اليكم و اعقلوها علي انفسكم» (قطعي است كه شيطان راه‌هاي خود را براي شما هموار ميسازدو مي‌خواهد عقائد پذيرفته‌ي شما را يكي پس از ديگري باز كند، و پراكندگي را براي شما جانشين جمعيت و الفت بسازد و از پراكندگي شما آشوب و فتنه حاصل بدارد. پس اي مردم، از وسوسه‌ها و تبهكاريهاي شيطان رويگردان شويد و بپذيريد نصيحت را از كساني كه نصيحت را به شما اهداء مي‌كنند و آن پند را براي خود با تعقل و انديشه دريابيد).شيطان بخوبي ميداند كه براي اغواي شما فرزندان آدم از چه راهي وارد شود و چگونه عقايد ديني شما را از درون شما بزدايد:اين دشمن بسيار نيرومند را نبايد دست كم گرفت و نبايد از وي غفلت كرد. اين همان دشمن غدار نابكار است كه ميداند كه براي اغواي فرزندان آدم عليه‌السلام چه دامي بگستراند و چگونه حملات خود را بر عقايد انساني ماهرانه انجام بدهد. اميرالمومنين عليه‌السلام در جملات مورد تفسير دو مسئله را درباره‌ي اغواي شيطان متذكر شده است:يكي اينكه- شيطان طرق مختلف فريفتن مردم را ميداند و مي‌فهمد كه از چه راهي به گمراه كردن انسان وارد شود.دوم اينكه شيطان براي سلب عقايد اولاد آدم دست به حمله‌ي آشكار و ناگهاني بيك بار نميبرد، بلكه با نيرنگهاي بسيار پنهاني و تدريجي دست به كار ميشود و از اعمال كينه‌توزي خود درباره‌ي فرزندان آدم خوشحال مي‌گردد.اين روايت از پيامبر اكرم صلي‌الله عليه و آله و سلم نقل شده است كه: «ان الشيطان يجري من ابن آدم مجري الدم» (شيطان در وجود اولاد آدم عليه‌السلام مانند خون در رگهايش در جريان است) بدانجهت كه قدرت اغواگيري شيطان در حد علت تامه نيست و انسان ميتواند با قدرت شخصيت خود، شيطان را از خود دور نمايد، لذا اين موجود خبيث دفعتا و با يك حمله وارد عرصه‌ي پيكار با عقايد انسان نميگردد، بلكه همچنان كه با مهارت در كيفيت اغواء دست به كار ميشود حمله‌ي خود را به تدريج از نقاط ضعف آدمي شروع ميكند و همانگونه كه اميرالمومنين عليه‌السلام فرمود: به تباه ساختن يكايك عقائد و باورهاي آدمي مي‌پردازد. شيطان نخست معاصي را در نظر انسان سبك جلوه مي‌دهد و با تاريك ساختن تدريجي درون آدم به دستبرد به عقائد او مي‌پردازد. خداوند متعال مي‌فرمايد: «ثم كان عاقبه الذين اساوا السواي ان كذبوا بايات الله و كانوا بها يستهزوون» (پس عاقبت امر كساني كه مرتكب بديها شدند آيات خداوندي را تكذيب نمودند و آن آيات را مورد استهزاء قرار دادند).
مراد از واژه «عقدة»، دين و آيينها و قانونهايى است كه موجب استوارى اساس آن است و مقصود از جمله «يحلّ دينكم عقدة عقدة»، اين است كه شيطان پشت پا زدن به قانونها و سنّتهاى دين را در نظر شما خوب جلوه داده، و پيوندهاى شما را با آن، يكى پس از ديگرى مى گسلاند، و «عقده» عبارت از سنّت اجتماعى است كه شارع مقدّس بنا به مصالح امّت وضع، و در اجراى آن تأكيد كرده است، و جدايى از اجتماع، موجب گسستن اين پيوند است. «نزغات شيطان» همان حركات فسادانگيز، و «نفثات» او وسوسه هايى است كه پياپى در دلها به وجود مى آورد، و مراد از كسى كه نصيحت و خيرخواهى را به شما اهدا مى كند، خود آن بزرگوار است، و توفيق از خداست.
منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج 8، ص: 131
إنّ الشّيطان يسنّي لكم طرقه، و يريد أن يحلّ دينكم عقدة عقدة، و يعطيكم بالجماعة الفرقة «و بالفرقة الفتنة خ»، فاصدفوا عن نزغاته و نفثاته، و اقبلوا النّصيحة ممّن أهداها إليكم، و اعقلوها على أنفسكم. (24958- 24751)اللغة:و (سنّاه) تسنية فتحه و سهله و (الفرقة) و في بعض النسخ بكسر الفاء و هو الطائفة من الناس و الجمع فرق كسدرة و سدر و في بعضها بالضّم و هو اسم من فارقته مفارقته و فراقا.الاعراب:و الباء في قوله: و يعطيكم بالجماعة الفرقة للمقابلة و العوض.المعنى:ثمّ نبّههم عليه السّلام على مكائد الشيطان و تدليساته و على أنّ غرض هذا اللّعين أن يصدفهم عن منهج الرشاد و السداد إلى وادى التيه و الفساد فقال (إنّ الشّيطان يسنى لكم طرقه) أى يفتحها و يسهلها (و يريد أن يحلّ دينكم) الذي عقدتم و أحكمتموه في صدوركم (عقدة) بعد (عقدة و يعطيكم بالجماعة الفرقة) أى يبدّل اجتماعكم بالافتراق و اتّفاقكم بالنفاق.و غرضه من ذلك كما علمت أن يحيدهم عن جادّة الهداية إلى طريق الضلالة فيوقع بينهم الفتنة و العداوة كما قال في بعض النسخ (و بالفرقة الفتنة- فاصدفوا) أى اعرضوا (عن نزعاته) و فساداته التي يفسد بها القلوب (و نفثاته) أى وساوسه التي
منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج 8، ص: 139
ينفث بها في الصدور (و اقبلوا النصيحة ممّن أهداها إليكم) أراد به نفسه عليه السّلام (و اعقلوها على أنفسكم) أى اربطوها عليها و شدّوها بها كما يعقل البعير الشموس بالعقال، و يشدّ الفرس الجموع بالوثاق.تكملة:هذا الكلام مروىّ في الاحتجاج إلى قوله بأشطان الركيّ، قال: احتجاجه عليه السّلام على الخوارج لما حملوه على التحكيم ثمّ أنكروا عليه ذلك و نقموا عليه أشياء غير ذلك، فأجابهم عليه السّلام عن ذلك بالحجة و بيّن لهم أنّ الخطاء من قبلهم بدأ و إليهم يعود، روى أنّ رجلا من أصحابه قام إليه فقال: نهيتنا عن الحكومة إلى آخر ما رواه كما في الكتاب إلّا أنّ فيه بدل: يجعل اللَّه خيرا، جعل اللَّه خيرا.الترجمة:بدرستى كه شيطان ملعون سهل و آسان مى گرداند براى شما راههاى خود را، و مى خواهد كه بگشايد دين شما را گره گره، و بدهد شما را بعوض جمعيت جدائى را، و بواسطه جدائى فتنه و فساد را، پس اعراض نمائيد از فسادهاى او و از وسوسهاى او، و قبول نمائيد نصيحت را از كسى كه هديه كرد آن نصيحت را بسوى شما و به بنديد آن نصيحت را بنفسهاى خود.
