ترجمه و شرح خطبه 133 نهج البلاغه؛ بخش هفتم: مذمت دشمنی با یکدیگر

«قد اصطلحتم علي الغل فيما بينكم و نبت المرعي علي دمنكم. و تصافيتم علي حب الامال. و تعاديتم في كسب الاموال. لقد استهام بكم الخبيث، و تاه بكم الغرور، و الله المستعان علي نفسي و انفسكم» (كينه‌توزي را مبناي زندگي خود قرار داديد، سبزه بر روي خاكهاي آلوده روييده در اظهار دوستي، در مبحث آروزها، به يكديگر صفا نشان داديد و در كسب اموال با يكديگر خصومت ورزيديد. شيطان پليد شما را فريب داد و غرور، شما را گمراه ساخت. از خدا درباره نفس خود نفسهاي شما ياري مي‌طلبم.)
اميرالمومنين عليه‌السلام در چند جمله فوق، مطالب مهمي را بعنوان علل فساد مردم آن دوران بيان فرموده است:
صورتهاي خندان و شكوفا با درونهاي عبوس و منقبض به يكديگر!
مطلب يكم- درون آن تبهكاران پر از كينه‌توزي به يكديگر، ولي ظاهرشان محبت و دوستي و هماهنگي در زندگي! اميرالمومنين عليه‌السلام درباره اين ظاهر و باطن متناقض چه تشبيه زيبا و رسا فرموده است: سبزه با طراوت اما روييده بر خاكهاي آلوده!
زان علي فرمود نقل جاهلان          بر مزايل همچو سبزه است اي فلان
بر چنان سبزه هر آن كاو بر نشست         بر نجاست بيشكي بنشسته است
عوامل خودخواهي و خودكامگي و سودپرستي و لذت گرايي، درون آنان را با آتش كينه‌توزي شعله‌ور ساخته است. هر يك از آنان فقط خود را مي‌خواهند و با اين خواستن نابكارانه ديگران را طرد و نفي مي‌كنند و اين جريان بر مبناي همان قانون كلي خود طبيعي است كه مي‌گويد: (من هدف و ديگران وسيله) و اين يك امر كاملا طبيعي است كه اگر اين اشخاص با هر انسان ديگر روياروي شوند كه او نيز مانند آنان معتقد به هدف بودن خويش است و همه چيز را براي خود مي‌خواهد، اگر تضاد و پيكار ظاهري هم ما بين آنان به وجود نيايد، كينه‌توزيها به يكديگر، درون آنان را اشغال خواهد نمود. اين جريان وقيح و جداكننده انسان از برادرش انسان، يك امر كاملا طبيعي و ساده است. زيرا هر آنگاه كه دو يا چند من با اعتقاد به هدف بودن خود روياروي هم قرار گرفتند جز تنفر و انزجار از همديگر نتيجه‌اي نخواهند گرفت.
در اينجا بسيار مناسب است به يك نكته بسيار با اهميت اشاره كنيم و آن اين است كه علت خصومت و كينه‌توزي ما بين منهاي خود هدفي، تنها تزاحم و تضاد بر سر مقام و مال دنيا و مطرح شدن در جامعه نيست، بلكه اين علت تندتر و تلخ‌تر نيز وجود دارد كه هريك از آن منها مي‌داند كه (من مقابل) او داراي چه بيماري كثيف و متعفن و مهلك خود و ديگران مي‌باشد.
مطلب دوم- سخنان و ديگر نمودهاي ظاهري زندگي شما كه در موقع رويارويي، خودتان را با آنها معرفي مي‌كنيد محبت به آرمانها است ولي درباره كسب مال و ثروت با يكديگر خصومت مي‌ورزيد! عبارت كلي اين درد زندگي اجتماعي، چنين است: واي بحال- جامعه‌اي كه مردم آن با عقائد آرماني بسيار عالي سخن مي‌گويند، ولي كردارشان جز خواسته‌هاي آنان چيز ديگري نيست. حقيقتا واي بحال جامعه‌اي كه اگر مردم آن جامعه بخواهند سخن بگويند و يا چيزي بنويسد، چنان داد سخن در حقائق عاليه و اصول انساني و شايستگيها و بايستگيها حيات فردي و اجتماعي مي‌دهند كه اگر شنونده يا بيننده اثر قلمي آنان، زبان آنها را بفهمد ولي اطلاعي از كردارهاي عيني آنان نداشته باشد، با خود خواهد گفت: اين جامعه همان بهشت موعود الهي است كه آن مردم براي خود ايجاد كرده‌اند! اينان هنگامي كه دهان باز مي‌كنند يا قلم روي كاغذ مي‌گذارند، شنونده و يا خواننده خود را در مقابل يك فيلسوف كاملا مطلع و يك حكيم تمام عيار و يك انسان متقي و عارف كامل  مشاهده مي‌كند. او گمان مي‌كند اين اشخاص همان رب النوعهاي انساني هستند كه نه تنها به تاريخ انساني معني بخشيده‌اند، بلكه درست همينها هستند كه حكمت خلقت جهان هستي را در روي زمين تجسم داده‌اند! گاهي هم رسوايي، سراغ اين نابكاران را مي‌گيرد:
ناصح دين گشته آن كافر وزير          كرده او از مكر در لوزينه سير
هر كه صاحب ذوق بود از گفت          او لذتي مي‌ديديد و تلخي جفت
او نكته‌ها مي‌گفت او آميخته           در جلاب قند زهري ريخته
هان مشو مغرور زان گفت نكو          زانكه دارد صد بدي در زير او
او چو باشد زشت گفتش زشت دان           هر چه گويد مرده آنرا نيست جان
گفت انسان پاره اي ز انسان بود          پاره‌اي از نان يقين كه نان بود
زان علي فرمود نقل جاهلان          بر مزايل همچو سبزه است اي فلان
بر چنان سبزه هر آن كاو بر نشست             بر نجاست بيشكي بنشسته است
بايدش خود را بشستن از حدث           تا نماز فرض او نبود عبث
ظاهرش مي‌گفت در ره چست شو         و از اثر مي‌گفت جان را سست شو
ظاهر نقره گرا سپيد است و نو         دست و جامه مي‌سيه گردد از او
آتش ار چه سرخ رويست از شرر        تو ز فعل او سيه‌كاري نگر
برق اگر چه نور آيد در نظر           ليك هست از خاصيت دزد بصر
گروهي از اين اشخاص هستند كه هيچ توجهي بر تناقض در زندگي خود ندارند. آنان به جهت اطلاع از مفاهيم و اصطلاحات زيبا و جالب و وسيع گمان مي‌كنند آن مفاهيم وسيع اصطلاحات زيبا و جالب اطلاع از گرديدن آنها مي‌دهند. مفاهيم بسيار عالي درباره آزادي مثلا مي‌گويد و مي‌بافد و تدريجا باور مي‌كند كه خود او از آزادي برخوردار شده است و آن آزادي حقيقي را دارد كه يك لحظه از آن، از نظر ارزش مساوي يا بالاتر از همه لذائذ زندگي است. وقتي كه درباره وجود صحبت مي‌دارد گوئي وجود و من او بر همه هستي گسترده است! در موقعي كه سخن از عدالت و حقائق مربوط به آن مي‌راند، گوئي: او عادل نيست، بلكه عين عدل است و او است تنها تحقق دهنده عدل الهي در روي زمين! در آن هنگام كه در فلسفه با يكي از مسائل علوم اظهار نظر مي‌كند، گمان مي‌برد واقعا همه فلسفه‌ها و علوم از درونش مي‌ترواد. ما براي توصيف اين نادانان كه قيافه علم به خود گرفته‌اند، سخني جز اين نداريم كه-
چشم باز و گوش باز و اين عما           حيرتم از چشم بندي خدا!
بينوا ساده‌لوحان جوامع، بينوا آن نونهالان باغ معرفت كه از رعد و برق دروغين اين نابكاران، طمع سيراب شدن و برخورداري از اشعه خورشيد براي روييدن دارند!
مطلب سوم- اميرالمومنين عليه‌السلام ماده كينه‌توزيها و خصومتها را در اين سخنان مباركشان كسب اموال فرموده‌اند، مي‌توان گفت: اختصاص دادن اموال در جمله مورد تفسير، بمعناي ماده انحصاري براي كينه‌توزيها نيست، زيرا مقام و جاه و ديگر عوامل لذت گاهي خيلي شديدتر از مال و ثروت موجب انزجار و تخاصم و تنفر مي‌گردد و لذا بايد گفت: ذكر اموال براي مثال بسيار شايع عامل خصومتها و تضادها مي‌باشد. و اگر دقتي درباره همه عوامل كينه‌توزيها و تصادمها داشته باشيم، خواهيم ديد ريشه اصلي همه آنها خودخواهي است كه اولين نتيجه آن خود محوري و لازمه آن خودكامگيها است.
سپس اميرالمومنين عليه‌السلام مي‌فرمايد: (شيطان پليد شما را فريب داده و غرور شما را گمراه ساخت) آري، اينست حقيقت جاوداني: در آن هنگام كه شخصيت كمال جوي آدمي از مسير اصلي‌اش كه جاده تزكيه و تقويت بعد الهي آن است، منحرف گردد، غرايز حيواني او، دست و پاي او را بسته تحويل شيطان كه دشمن ديرينه فرزندان آدم عليه‌السلام است، مي‌دهد. فريب خوردن از شيطان و غرايز حيواني، نه تنها انسان را با ديگران به خصومت وا مي‌دارد، بلكه تا ساليان متمادي به بيماري تضاد دروني مبتلا مي‌سازد. مبتلا به اين بيماري اگر با تحمل مشقتهاي خودسازي توانست آن را معالجه كند، خود را اصلاح نموده است و در حقيقت خود را بازسازي كرده است. و در غير اينصورت، خصومت با خويشتن تا مرحله (از خود بيگانگي) او را ساقط خواهد كرد.