شرح زیارت امین الله؛ « معنای السلام علیک »

 

1. کلمه سلام به معنای امنیت و سلامت است و یکی از بهترین نوع تحیت می باشد که در دستورات اجتماعی اسلام از اهمیت و سفارش اکید برخوردار است تا مؤمنین به جهت احترام کردن و در امنیت قرار دادن جان و مال و آبروی خویش ، از تعرض و تجاوز به یکدیگر، در ملاقاتشان در هر مرتبه و درجه اجتماعی که قرار دارند این کلمه را القاء کنند و در نتیجه بین دلها الفتی برقرار شود.(1)

از این جهت خداوند متعال به پیامبرش امر می کند که : و اذا جاءک الذین یؤمنون بایاتنا فقل سلام علیکم و هنگامی که مؤ منان به آیات ما نزد تو آمدند پس بگو سلام بر شما.(2) 

و نیز به مؤ منین امر می نماید که : فاذا دخلتم بیوتا فسلموا علی انفسکم تحیة من عند الله :پس هنگامی که به خانه ها وارد شدید بر خودتان سلام کنید که آن تحیتی از جانب خداوند است.(3)

چنانچه ملاحظه می فرمایید مراد از خودتان در آیه شریفه اهل خانه است و چون خاصیت سلام ایجاد الفت و محبت است و لازمه آن اتحاد و تساوی است ، خداوند متعال سلام بر اهل را به منزله سلام بر خود انسان قرار داده است لذا تحیت اهل بهشت به یکدیگر نیز سلام است ، و تحیتهم فیها سلام ،و تحیت اهل بهشت در آنجا سلام است (4).

و تحیت خداوند به مؤمنین نیز در روز قیامت اسلام است: تحیتهم یوم یلقونه سلام تحیت ایشان از طرف خداوند روزی که او را ملاقات می کنند سلام است.(5)

 

2. سلام اگر به طور مطلق و بدون قید به کار رود به معنای سلامت از هر آفت و عیب و نقصی است و می توان گفت که در قرآن کریم نیز به همین معنا به عنوان یکی از اسماء ذاتیه الهی به کار رفته است : هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام ... او خدایی است که جز او معبودی نیست ، حاکم و مالکی که از هر عیب منزه و - همه از ناحیه او در سلامتندسالم از هر نقصی است.(6)

 

3. سلام مصدر باب تفعیل است و چون این باب گاهی به معنای متعدی به کار می رود لذا سلام در رابطه با خداوند یکی از صفات فعلیه او نیز به حساب می آید، یعنی عالم هر چه دارد به تسلیم الهی است و در رابطه با این معانی در دعا نیز می خوانیم : اللهم انت السلام و منک السلام و لک السلام و الیک یعود السلام : بارالها! تو سلامی و از توست سلام و بر توست سلام و به تو برمی گردد سلام.(7)

بنابراین سلام در این زیارت و زیارتهای دیگر بر حضرات ائمه علیهم السلام می تواند دو گونه اراده شده باشد:

اول : سلام خداوند بر آنان . دوم : سلام زائر بر آنان .

اگر سلام خداوند منظور باشد. استعمال آن دو گونه است :

الف : سلام به معنای سالم بودن از گناهان و عیوب ، یعنی خداوند شما را از تمامی گناهان و عیوب و نقصها مبرا کرده است ، و خداوند در قرآن کریم نیز به همین معنا به رسولان خود سلام داده است : سلام علی نوح فی العالمین ،(8) سلام علی ابراهیم ،(9) سلام علی موسی و هرون (10)، سلام علی ال یاسین (11) سلام علی المرسلین (12)، و بر حضرت یحیی نیز نسبت به عوالم سه گانه (دنیا، برزخ و قیامت ) سلام داده است (13) و سلام حضرت عیسی علیه السلام را بر خود (نسبت به آن سه عالم ) نقل می کند(14) بلکه خداوند به اهل بهشت نیز سلام می دهد، سلام قولا من رب رحیم (15) (سلام گفته ای از پروردگار مهربان است ) و ملائکه نیز به بهشتیان سلام می کنند، سلام علیکم بما صبرتم (16): (سلام بر شما باد به جهت آنچه که صبر نمودید).

روشن است که بهشت جای افراد آلوده به گناه و معصیت و صاحب صفات ناپسندیده نیست لذا سلام بر اهل بهشت حاکی از این امر است که خداوند مبرا بودن ایشان را از هر آلودگی تضمین کرده و این معنا درباره رسولان الهی شایسته تر است ، زیرا آنان برگزیده و انتخاب شده از طرف خداوند متعال هستند و از حکمت الهی به دور است که اشخاص آلوده را برای هدایت و رهبری جامعه انتخاب کند. بنابراین چون سلام با الف و لام آمده است و الف و لام برای استغراق یا جنس است معنای السلام علیک ، این است که امنیت مطلقه نسبت به تمام گناهان و آلودگیها و عیوب از طرف خداوند بر شماست.

 

ب : اینکه سلام به لحاظ متعدی بودنش به معنای تسلیم است و معنای تسلیم واگذار کردن امری به کسی است و تسلیم خداوند بر اهل بیت علیهم السلام با توجه به ربوبیت حق تعالی بدین گونه است که ایشان را واسطه در فیض نسبت به جمیع عوالم هستی قرار داده است . البته این معنی چنان نیست که خداوند متعال کنار رفته و دست روی دست گذارده و امور را به حضرات ائمه علیهم السلام واگذار نموده باشد زیرا به تصریح قرآن کریم : ان ربک فعال لما یرید (17): (همانا پروردگار تو هر چه را که اراده کند انجام می دهد) و همچنین : کل یوم هو فی شاءن (18) (هر روز او در کاری است ). بلکه فاعل بودن اهل بیت علیهم السلام در طول فاعلیت خداوند متعال است و چون هیچ فاعلی در عالم حتی برای لحظه ای استقلال ندارد، حضرات ائمه علیهم السلام نیز نسبت به حضرت حق استقلال ندارند و این همان منطق حق است که : لا جبر و لا تفویض ولکن امر بین الامرین (19): (نه جبر و نه تفویض است بلکه امری است بین آن دو امر) و واسطه فیض بودن ایشان برای جمیع عوالم به لحاظ این است که ایشان از نظر خلقت نوری (نه از نظر خلقت جسمانی ) اول مخلوق هستند، چنانچه از جابر بن یزید نقل شده که گوید: امام باقر علیه السلام به من فرمود:

این اول بودن در خلقت ، اولیت اعتباری و زمانی نیست زیرا زمان ، مقدار حرکات افلاک است و خلقت ایشان قبل از خلقت افلاک بوده است و در مسئله ایجاد، امور اعتباری معنی ندارد. پس این اولیت، اولیت رتبی است یعنی حقیقت حضرات ائمه که از آن به خلقت نوری تعبیر می شود در مرتبه ای از هستی قرار دارند که اشرف ما سوی الله می باشند و این اشرفیت اقتضای وساطت ایشان در خلقت ما سوی الله را دارد. امام صادق علیه السلام فرمود:

و در حدیث از امام هادی علیه السلام آمده است که :

و لذا معنای تسلیم خداوند نیز این است که خداوند، خلقت نوری ایشان را واسطه فیض در تمام شئونات هستی قرار داده است .

چنانچه سلام زائر مراد باشد، آن نیز به دو معنا به کار می رود.

اول : به معنای اقرار زائر است بر سالم بودن و مبرا بودن حضرات ائمه علیهم السلام از جمیع گناهان و عیوب .

دوم : به این معنا که زائر خود و جمیع شئون خویش را به ائمه علیهم السلام تسلیم می نماید. پس اگر زائر به این معانی اقرار و توجه داشته باشد حال او در وقت زیارت غیر از اوقات دیگر خواهد بود و از زیارتش استفاده معنوی نموده و به خداوند متعال تقرب می یابد.

سلام بر ائمه علیهم السلام انواع مختلفی دارد.

گاهی سلام بر اجساد مطهر ایشان است که در زیارتنامه ها می خوانیم : السلام علی اجسادکم و معنای آن سالم بودن اجساد ایشان از عیوبی است که موجب تنفر جامعه از ایشان شود و نیز مبرا بودن وجود مادی ایشان است از اینکه در رحمهای آلوده به شرک و گناه قرار گیرد و مرحوم شیخ صدوق و شیخ مفید درباره اجداد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند:اجماع اهل حق دلالت دارد بر اینکه پدران آن حضرت تا حضرت آدم علیه السلام موحد بوده اند.

و در زیارت حضرت رسول و امام حسین علیهماالسلام می خوانیم : اشهد انک کنت نورا فی الاصلاب الشامخه و الارحام المطهرة لم تنجسک الجاهلیة بانجاسها و لم تلبسک من مدلهمات ثیابها (23) (شهادت می دهم که تو نوری در صلبهای بلند مرتبه و رحمهای پاکیزه بودی که زمان جاهلیت با پلیدیهایش تو را آلوده نکرد و از جامه های چرکش تو را نپوشاند).

و در زیارت علی علیه السلام نیز می خوانیم : اشهد انک طهر طاهر مطهر من طهر طاهر مطهر :(24) (شهادت می دهم که تو پاک سرشت و پاک ، پاک شده از (پدران ) پاک سرشت و پاک و پاکیزه می باشی ) و هنگامی که حضرت رسول و علی علیهماالسلام این گونه بودند سایر ائمه علیهم السلام نیز این گونه می باشند.

گاهی سلام بر ارواح طیبه ایشان است و در زیارت می گوییم : السلام علی ارواحکم .

گاهی سلام به طور مطلق آمده است : السلام علیکم ، این گونه سلام ، ظاهرا بر حقیقت ایشان است و به خلقت نوری آنان علیهم السلام اشاره دارد، آن حقیقتی که تقدم رتبی و ذاتی بر وجود مادی ایشان و سایر مخلوقات داشته و با جسم و روح ایشان و محیط بر آن می باشد و تمامی معانی سلام که قبلا گفته شد نسبت به این حقیقت نیز صدق می کند.

 

این سه نوع از سلام در صلواتی که مستحب است بعد از نماز عصر روز جمعه خوانده شود آمده است : والسلام علیهم و علی ارواحهم و اجسادهم و رحمة الله و برکاته : سلام و رحمت و برکات خداوندی بر آن وجودهای نوری و بر ارواحشان و اجسادشان بوده باشد.(25)

 

---

پی نوشت:

منبع:

سیمای مخبتین: شرح زیارت امین الله، محمود تحریری