شرح زیارت امین الله؛ « مولعه بذکرک و دعائک »؛ اشتیاق به ذکر پروردگار

امام سجاد علیه السلام در عبارت « مولعة بذکرک و دعائک » در زیارت امین الله از خداوند درخواست می کنند که حالت حرص و اشتیاق به ذکر و دعای پروردگار را در نفس ایشان ایجاد کند.

اما  « اشتیاق به یاد خداوند » دارای موانع ، اسباب و آثاری است که در ادامه  بررسی می شوند.

موانع اشتیاق به یاد پروردگار

برای تحصیل کمالات نفسانی باید به موانع حصول آن متوجه بود تا در مقام عمل به آن مرتکب نشویم و اسباب اتصاف به کمالات بهتر فراهم شود همان طور که روش تربیتی قرآن کریم آن است که پس از بیان هدف حقیقی از وجود انسان و راه رسیدن به آن دوستان و رفیقان آن:

و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن  اولئک رفیقا 

و کسی که از خدا و رسولش اطاعت کند با کسانی خواهد بود که خداوند بر آنها نعمت داده است از انبیاء و صدیقین و شهداء و صالحان . و ایشان خوب رفیقانی هستند.(1)

و دشمنان و رهزنان آن را:

ان الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا انما یدعوا حزبه لیکونوا من اصحاب السعیر

همانا شیطان دشمن شماست پس او را دشمن بگیرید . به راستی حزبش را دعوت می کند تا از اصحاب آتش شعله ور گردند . (2)

  آنان را معرفی نموده تا انسان سالک طریق بندگی هشیار باشد و مبتلا به ضلالت یا غضب الهی نگردد.(3)

برای حصول اشتیاق به یاد پروردگار نیز اول باید به موانع آن توجه کرد و آنها را کنار زد تا حالت اشتیاق در وجود ما جوشش کند.

                                                    اول ای جان دفع شر موش کن                                           وانگهان در جمع گندم جوش کن

                                                    گرنه موشی دزد در انبار ماست                                         گندم اعمال چل ساله کجاست(4)

الف - مانع درونی

و آن نحوه خلقت مادی انسان است که مانند حیوانات به گونه ای آفریده شده است که به طور طبیعی تمایل به خوردنیها، نوشیدنیها، پوشیدنیها، دیدنیها و شنیدنیها، و امثال آن دارد و می خواهد در مورد آنها به طور آزادانه عمل کند و محدودیتی نداشته باشد .  به فرموده امام سجاد علیه السلام:

الهی الیک اشکو نفسا... بمعاصیک مولعة (5) : پروردگارا به تو شکایت می کنم از نفسم که به معصیتهای تو اشتیاق دارد.

 برای بقاء و تداوم این حیات دنیایی - برای رسیدن به هدف - این تمایلات نیز در نظر او زینت داده شده تا امتحان شود که اگر خواست راه خیر را بر راه شر انتخاب کند.

از این جهت قرآن می فرماید:

انا جعلنا ما علی الارض زینة لها لنبلوهم ایهم احسن عملا (6) : همانا آنچه بر روی زمین است زینت آن قرار دادیم تا انسانها را امتحان کنیم که کدام یک عمل نیکوتری دارند.

و نیز تمایلات دیگری دارد که از لوازم زندگانی اجتماعی انسانی است و در حیوانات نمی باشد  . مانند حب به مقام و شهرت و امثال آن  که تمامی آنها از لوازم زندگانی دنیایی است. 

ب - مانع بیرونی

و آن اغواء و زینت کردن شیطان است اعمال و کردار خلاف حق را در نظر انسان . زیرا خداوند متعال برای امتحان بشر او را در این امر اذن داده است  .

آنجا که به خداوند گفت:

رب بما اغویتنی لازینن لهم فی الارض و لاغوینهم اجمعین : پروردگارا! به سبب آنکه مرا گمراه کردی حتماً برای ایشان در زمین زینت می کنم و تمامی آنها را گمراه می کنم .(7) 

این گفتار و عملش حکایت از اذن پروردگار می کند و این زینتها موجب می شود که انسان اشتیاق به مخالفت و تمرد پیدا کرده تا جایی که تا سرحد کفر پیش می رود.

امام سجاد علیه السلام موارد ترغیب شیطان را ذکر می فرماید تا بیدار باشیم و فریب زینتهای او را نخوریم می فرماید:

خدایا به تو پناه می بریم از وسوسه های شیطان و مکر و چاره جوییهای او و از اطمینان داشتن به آرزوها و وعده ها و فریب و دامهای او و اینکه او طمع بورزد در ما نسبت به گمراه کردن در اطاعتت و سبک کردن معصیتت یا اینکه نیکو باشد آنچه را که در نظر ما جلوه میدهد یا سنگین باشد بر ما آنچه او بدش می آید برای ما (طاعات) ... تا آنجا که عرض می کند: خدایا آبیاری کن در دلهای ما انکار عملش را و به ما لطف کن در نقض مکرهایش(8)

به هر حال هر جا ضلالتی باشد در برابر هدایت چه ضلالت اعتقادی یا اخلاقی یا عملی ، شیطان در آنجا حضور داشته و زینت داده و بر آن ترغیب می نماید.

اسباب اشتیاق به یاد پروردگار

  انسان هر چند به لحاظ خلقت مادیش توجه و تمایل به این عالم و شئونش دارد لکن به لحاظ خلقت روحش، تمایل و توجه به عالم غیب و درک خوبیها و بدیها در او گذارده شده است

قرآن کریم می فرماید:

و نفس و ماسویها فالهمها فجورها و تقویها : قسم به نفس انسانی و آنکه او را به طور مساوی خلق کرد پس به او بدیها و خوبیهای نفس را الهام کرد.(9) 

ولکن الله حبب الیکم الایمان و زینة فی قلوبکم و کره الیکم الکفر و الفسوق و العصیان : ولکن خداوند ایمان را نزد شما محبوب قرار داد و آن را در دلهای شما زینت داد و کفر و فسق و معصیت را نزد شما ناگوار قرار داد.(10) 

و اگر به الهام الهی در خلقت خود اعتناء کرده و عقل را که از ابزار رشد است به کار بندد و تمایلات وجودیش را در مسیر ایمان و اطاعت و تسلیم پروردگار متعال و اولیائش قرار دهد و به تسویلات شیطان و زینتهای او اعتنایی نکند، مشرف به یاد پروردگار شده و مورد عنایت او قرار می گیرد .

به گونه ای که موجب طرد شیطان و بیرون رفتن از تحت سلطه او شده و به راههای خیر و شر خود بینا می شود:

ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون (11) : و همانا متقین وقتی عده ای از شیطانها با آنها تماس می گیرند متذکر شده پس ناگهان بینا می شوند.

این یکی از اسباب مهم اشتیاق به یاد پروردگار متعال است، . زیرا وقتی انسان مؤمن توجه داشته باشد که هنگام ذکر پروردگار با چه کسی همنشین است که:

یا موسی انا جلیس من ذکرنی (12): ای موسی من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند ،و اینکه تا وقتی در یاد خداست در نماز می باشد  .

به طوری که امام باقر علیه السلام فرمود: همواره مؤمن در نماز است تا وقتی در یاد خداوند باشد ایستاده یا نشسته یا در حال خواب زیرا خداوند متعال می فرماید: صاحبان عقل کسانی هستند که در حال ایستاده و... خدا را یاد می کنند. (13) 

    همچنین توجه داشته باشد که یاد خداوند از بین برنده دردهای درونی است .

حضرت علی علیه السلام فرمود: یاد خداوند دوای دردهای جانهاست  (14) و نیز موجب حیات دل و نورانیت آن می شود (15)  زندگانی قلب در یاد خداوند است و همچنین موجب نورانیت عقل و فکر و جلای سینه و نزول رحمت می شود (16)  ذکر الهی نور عقل و زندگی جانها و جلای سینه هاست... و رحمت را نازل می کند و بالاتر از همه اینها، یاد خدا را نیز به دنبال دارد که:

فاذکرونی اذکرکم(17):  پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و آن بالاتر است از یاد بنده نسبت به خدا ولذکر الله اکبر(18) : حتماً یاد خدا بزرگتر و برتر است.

توجه به این مطالب موجب اشتیاق به یاد خداوند می شود. البته حصول این امر نیاز به یک مجاهده مستمر با نفس اماره بالسوء دارد تا او را از توجه به دنیا و شئونش منصرف کرده و تدریجاً حالت اطمینان به ذکر الهی حاصل کند که: الا بذکر الله تطمئن القلوب (19): آگاه باشید با یاد خداوند دلها مطمئن می شود.

آثار اشتیاق به یاد خداوند

 توجه به اسباب ذکرشده موجب اشتیاق نفس به یاد خداوند شده به گونه ای که در او محبت به پروردگار ایجاد شده تا جایی که دیگر لذتی را بالاتر از آن نمی داند که::  ذکر لذت محبین است .(20) 

و از هر لذتی به غیر یاد او بیزاری جسته و طلب مغفرت می کند: و از تو طلب آمرزش می کنم از هر لذتی که بدون یاد تو باشد .(21) 

 و از خداوند می خواهد که او را در اوقات غفلت بیدار کرده و متوجه خودش کند که:  مرا برای یادت در اوقات غفلت بیدار کن .(22) 

اینجاست که به سرمایه ای دست یافته است که او را اهل ذکر و اهل الله قرار داده و هیچ امر دیگری او را به خود مشغول نمی گرداند: یاد خداوند سرمایه هر مؤمن است و سود آن سالم ماندن از شیطان است. (23)  اهل ذکر اهل خدا هستند .(24)  برای ذکر خداوند اهلی است که آنها آن را بدل از دنیا گرفته اند . پس ایشان را تجارتی به خود مشغول نمی کند . (25) 

حتی یاد خداوند را بر هر یادی ترجیح داده یعنی یاد هر چیزی را تحت الشعاع یاد خداوند قرار داده و بر آن محور قدم می گذارد: و دلهای ما را به یاد خودت از هر یادی مشغول گردان. (26) 

پی نوشت :

1- نساء: 69.

2- فاطر: 6.