شرح زیارت امین الله؛ « وَ سُبُلَ الرَّاغِبِينَ إِلَيْكَ شَارِعَةٌ »؛ راه های ایجاد رغبت به خداوند

راه های ایجاد میل به حق و تشدید آن

پس از اینکه روشن شد که برای اظهار اشتیاق به حق تعالی و عنایات او نشانه ای است، حال نوبت آن است که ببینیم آیا در کتاب و سنت راهی برای ایجاد این میل قلبی و تشدید آن وجود دارد تا آن با عمل به رضای حق ظهور کند یا خیر؟

با دقت در فرمایشات ائمه علیهم السلام می یابیم که اموری موجب ترغیب به حق و دستورات او می شود.

الف: تفکر در ماهیت خود و عالم

یکی از مهم ترین آنها به کار افتادن قوه تفکر انسان است که در ماهیت خود و عالم بیاندیشیم و فانی بودن امور این عالم را درک کنیم و سپس به ترغیبهای اولیای الهی نسبت به عالم بقا و باقی بودن انسان در آن عالم و نیازمند بودنش به زندگانی واقعی، گوش فرا داده و متذکر و متنبه آنها شویم .

قرآن کریم در آیات متعدد پس از ذکر آیات تکوینی (1) و حالات بعضی از موجودات و بیان بعضی وقایع تاریخی (2) و نیز(3) نزول آیات تشریعی می فرماید:

اینها را بیان کردیم شاید انسان تفکر کرده و پی به هدفداری عالم ببرد و در مسیر آن هدف قرار بگیرد .

امام علیه السلام در این رابطه می فرماید:

تفکر مغز را نورانی می کند . تفکر رشد و هدایت می کند . اساس بیداری فکر کردن است . ریشه سلامتی از لغزش تفکر قبل از انجام کار و قبل از سخن گفتن است . کسی که فکر طولانی داشته باشد بصیرت نیکویی خواهد داشت . طول تفکر عاقبت های تدبیر را اصلاح می کند. کسی که چشمه فکرش را باز بدارد و بیدار کند به نهایت همتش می رسد . خالی مگذار خودت را از تفکر تا حکمتت زیاد شده و عبرتی پیدا کنی که نتیجه اش عصمت باشد . (4)

اگر قوه تفکر انسان زنده باشد به عبرتها و مواعظ گوش جان می سپارد و آنها تأثیر خودش را می کند .

از این جهت اولین مرحله برای ایجاد رغبت تفکر در ماهیت دنیاست .

همان طور که علی علیه السلام می فرماید:

خذ مما لایبقی لک و لاتبقی له لما لاتفارقه و لایفارقک : بگیر از آنچه برای تو باقی نمی ماند و تو برای آن باقی نمی مانی، برای آنچه از آن جدا نمی شوی و از تو جدا نمی شود . (5)

همچنین می فرماید:

در امور فانی رغبت نداشته باش و از امور فانی برای امر باقی استفاده کن و خودت را حفظ کن از آتشی که هیزمش مردم و سنگ است با پیشی گرفتن به طاعت خدا و دوری از معصیتش و طلب کردن رضای او.

ب - توجه به آثار اطاعت

یکی از آن امور، توجه به عنایت های الهی است که به بندگان مطیعش می کند.

شاید علت ذکر این همه ثواب ها برای اعمال صالح برای تشدید رغبت باشد تا تدریجاً انسان میلش به کمالات الهی زیاد می شود .

چون حالات کریمه نفسانی تدریجاً به کمال می رسد. او از ابتداء نمی تواند بدون توجه به ثواب یا فرار از عقاب، اعمال صالح را انجام داده و اعمال قبیحه را ترک کند .

از این جهت امام علی علیه السلام می فرماید:

برای هر عملی جزایی است . پس عملتان را برای آنچه باقی است قرار دهید و رها کنید آنچه فانی می شود . (6)

همچنین می فرماید:

مشتاق کنید خود را به نعمتهای بهشتی تا مرگ را دوست داشته باشید و از زندگانی دنیا تنفر داشته باشید .

همچنین خودش برای اینکه به دیگران بفهماند که این توجه مؤثر است در عمل به خیرات و خود به خود نقصی ندارد می فرماید:

کسی بر اجتماع امت محمد صلی الله علیه و آله وسلم و الفتش حریص تر از من نمی باشد . این را به جهت رسیدن به ثواب نیکو و بازگشت کریمانه دنیال می کنم .(7)

همچنین به یکی از کارگزارانش می نویسد:

نفس خویش را بذل کن در آنچه خداوند بر تو واجب کرده است به امید ثواب و ترس از عقابش . (8)

البته پس از انجام اعمال صالح با این اسباب اشتیاق و انگیزه ها، تدریجاً تغییرات روحی در انسان به وجود آمده واگر ثوابی برای طاعت و عقابی برای معصیت نباشد، آن کار به عنوان فرمان مولی و مطلوب و مبغوض بودن بالذاتش عمل یا ترک می کند و کار خوب را به خاطر خوب بودنش عمل کرده و کار بد را به عنوان بد بودنش ترک می کند . چون میل به خوبی مطلق که خداوند باشد دارد: الله خیر و ابقی(9) و عمل بد را به عنوان تنفر از بدی و شکر نعمت الهی انجام نمی دهد .

همان طور که علی علیه السلام می فرماید:

اگر خداوند بر معصیتش وعده عذاب نداده بود حتماً لازم بود که او معصیت نشود به جهت تشکر از نعمتهایش . (10)

همچنین نسبت به انجام اعمال نیک می فرماید:

این کارها را انجام می دهم - صدقات - برای طلب وجه خداوند . (11)

همچنین در جای دیگر بندگی کردن انسانهای آزاده را برای شکر الهی معرفی کرده است . (12).

ج: توجه به نعمتهای خداوند

یکی دیگر از راه های ایجاد میل به خداوند متعال و تشدید آن، توجه به نعمت های بی پایان الهی است که همواره به انسان اعطا می کند .

قرآن کریم اقوامی را امر به یادآوری نعمتهای پروردگار می کند تا ملتزم به وفای به عهد شوند و در یک جمله خطاب می کند :

فاذکروا آلاء الله و لاتعثوا فی الارض مفسدین : و نعمتهای خداوند را متذکر شوید و در زمین فساد نکنید . (13)

همچنین در روایتی امام رضا به واسطه پدران بزرگوارشان علیهم السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که:

خداوند عز و جل به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد:

مرا دوست داشته باش و نزد مردم محبوبم قرار ده . عرض کرد: پروردگارا تو را دوست دارم: لکن چگونه تو را نزد مردم محبوب کنم؟ فرمود: نعمتهایم را به ایشان متذکر شو. زیرا ایشان متذکر نمی شوند یا نمی شناسند از من جز تمامی خیرات را . (14)

همچنین امام علی علیه السلام می فرماید:

همانا از حق کسی که جلال خداوند سبحان در جانش بزرگ باشد و در جایگاهش از قلب او بالا باشد، آن است که غیر او نزدش کوچک باشد - به علت بزرگی حق تعالی نزد او - و همانا سزاوارترین کسی که باید این گونه باشد کسی است که نعمت الهی بر او بزرگ بوده و احسانش به او لطیف باشد . زیرا نعمت خداوند بر کسی بزرگ نمی شود مگر اینکه حق تعالی بر او زیاد می گردد . (15)

و برای یادآوری نعمتهای الهی، توجه به دعا و مناجاتهای ائمه علیهم السلام به خصوص مناجات الراغبین امام سجاد علیه السلام لازم است.

بنابراین با به کار بستن قوه تفکر در خود و موجودات و توجه به ارتباطشان به حق تعالی و داشتن هدفی عالی از وجودشان، حالت تنبه و اشتیاق به انجام خوبی ها و ترک بدی ها پیدا می شود و با به کار بستن این اشتیاق در مقام عمل، اشتیاق روزافزون می شود .

در مقابل با به کار بستن قوه تفکر آن گونه که گفته شد اشتیاق به دنیا و شئونش پیدا شده و حالت اعراض از آخرت و کمالات الهی به وجود می آید و قهراً حالت بی میلی نسبت به اعمال صالح و دستورات نورانی دین رخ می دهد و همان طور می شود که قرآن کریم می فرماید:

فاما من طغی و آثر الحیاة الدنیا فان الجحیم هی المأوی : و اما کسی که طغیان کند و زندگانی دنیا را برگزیده و بر آخرت ترجیح دهد پس آتش جایگاهش می باشد. (16)

پی نوشت :

1 - روم : 8، آل عمران : 191، یونس : 24.

2- رعد: 3، نحل : 69 و 11، روم : 21، جاثیه : 13.

3- نحل : 44، اعراف : 184.

4- فهرست موضوعی غررالحکم ، باب تفکر.

5- همان ، باب آخرت .

6- همان .

7- نهج البلاغه ، نامه 78.

8- همان ، نامه 59.

9- طه : 73.

10- نهج البلاغه، کلمات قصار 385.

11- همان ، نامه 24.