شرح زیارت امین الله؛ « وَ تَوْبَةَ مَنْ أَنَابَ إِلَيْكَ مَقْبُولَةٌ »؛ پذیرش توبه، حقیقت توبه

عنایت خداوند به گنهکاران

یکی از عنایتهای الهی در این قسمت از زیارت ذکر شده است و آن پذیرش توبه رجوع کنندگان به اوست .

آیات متعددی از قرآن کریم ندای حق تعالی را به گنهکارانش با تعبیرات لطیف و جاذبی بیان می کند .

هم مستقیم و هم از زبان رسولانش(1) می فرماید:

و توبوا الی الله جمیعا ایها المومنون لعلکم تفلحون  : و توبه کنید تماماً به سوی خدا ای مؤمنین  شاید رستگار شوید . (2)

لطف او به مؤمنین اختصاص ندارد .  بلکه شامل مشرکین و کفار هم می شود و به ایشان خطاب می کند:

الا تعبدوا الا الله اننی لکم منه نذیر و بشیر و ان استغفروا ربکم ثم توبوا الیه یمتعکم متاعا حسنا الی اجل مسمی : ( قرآن کتابی است از طرف خدای حکیم خبیر )  به اینکه جز او را نپرستید . همانا من برای شما از سوی او بیم دهنده و بشارت دهنده ام و اینکه از پروردگار خویش آمرزش بطلبید .  سپس به سوی او بازگردید تا به طرز نیکویی شما را تا مدت معین ( از مواهب زندگی این جهان ) بهره مند سازد . (3)

 ظاهراً(4) مراد از توبه در آیه ایمان آوردن است . یعنی رها کنید عبادت بتها را بعد از این و از پروردگارتان از معصیت گذشته طلب مغفرت کنید . سپس به او ایمان آورید .

عنایت حق تعالی به بندگان متمردش به این مقدار محدود نمی شود . بلکه خود اول به ایشان رجوع می کند و آنها را هدایت کرده و توفیق می دهد که به او برگردند و این را توبه اول خود معرفی کرده تا بنده رجوع و توبه کند تا بعد از آن  دوباره به او رجوع کرده و توبه اش را قبول کند .

بنابراین توبه بنده را به دو توبه از خود مقرون کرده است و می فرماید :

ثم تاب علیهم انه بهم رئوف رحیم : سپس خداوند بر ایشان ( سه نفری که از جنگ تخلف کردند . ) توبه کرد تا ایشان توبه کنند . زیرا او بسیار توبه پذیر مهربان است .  (5)

خداوند نه تنها خود را بسیار توبه پذیر(6) معرفی کرده است  بلکه مکرر بسیار بخشنده معرفی نموده و به پیامبر رحمتش امر کرده که به بندگان اعلان کند که:

نبی ء عبادی انی انا الغفور الرحیم  : خبر بده به بندگانم که من بخشنده مهربانم . (7)

و نیز با این پیام دل انگیز پر و بال امید می دهد که:

قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم  : بگو  ای پیامبر! ای بندگانم که بر خویشتن زیاده روی کرده اید از رحمت خدا مأیوس نشوید همانا خداوند تمامی گناهان را می آمرزد . زیرا او بخشنده مهربان است .(8)

البته آیات هشداردهنده هم دارد . لکن نوعاً بعد از آیات امیددهنده هستند . در عین حال ناامیدان از رحمتش را از گمراهان دانسته : (9) و توبه کنندگان را مورد محبت و لطف خود قرار داده و می فرماید:

ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین  : خداوند توبه کنندگان را دوست دارد و طالبین پاکی را دوست دارد . (10)

وهمچنین ایشان را مشمول دعای ملائکه و مغفرت آنها قرار داده است و می فرماید:

الذین  یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یومنون به و یستغفرون للذین آمنوا ربنا وسعت کل شی ء رحمة و علما فاغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم ربنا و ادخلهم جنات عدن التی و عدتهم و من صلح من آبائهم و ازواجهم و ذریاتهم انک انت العزیز الحکیم وقهم السیئات : کسانی که عرش و اطراف آن را حمل می کنند با ستایش پروردگارشان تسبیح کرده و برای مؤمنین طلب آمرزش می کنند و - می گویند : پروردگارا ! رحمت و علمت هر چیزی را فراگرفته است . پس ببخش کسانی را که توبه کرده و راهت را تبعیت می کنند و ایشان را از عذاب جهنم حفظ کن . پروردگارا! و ایشان و پدران و همسران و اولاد صالح ایشان را داخل کن به باغهای عدنی که وعده داده ای . زیرا تو عزیز حکیم می باشی و ایشان را از گناهان حفظ کن .(11)

وهمچنین سیئات ایشان را تبدیل به حسنات می کند و می فرماید:

الا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما :  مگر کسی که توبه کرده و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد پس خداوند گناهانش را به حسنه تبدیل می کند و خداوند بخشنده مهربان است .(12)

و همچنین ایشان را وارد بهشت می کند و می فرماید:

الا من تاب و آمن و عمل صالحا فاولئک یدخلون الجنة و لایظلمون شیئا... :  مگر کسی که توبه کرده و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد . پس ایشان وارد بهشت می شوند و هیچ گونه ظلمی به آنها نمی شود . (13)

همچنین امام سجاد علیه السلام  به خداوند عرض می کند:

تو منزهی، از تو مأیوس نمی باشم و حال آنکه برای من درب توبه به سوی خویش را باز نمودی . (14)

وهمچنین عرض می کند:

تو آن خدای (مهربانی ) که برای بندگانت دری به سوی بخششت باز نمودی و آن را توبه نامیدی . (15)

با این بیانات کوتاه اهمیت توبه و عنایت خاص خداوند به گنهکاران و متمردین روشن می شود که با این بهانه می خواهد بندگانش همواره به سوی او برگردند تا جایی که گاهی به صورت تقاضا از ایشان توبه را طلب می کند و می فرماید:

آیا به سوی خدا توبه نمی کنند و از او آمرزش طلب نمی کنند  در حالی که خدا بخشنده مهربان است ؟ (16).

معنا و حقیقت توبه

توبه در لغت(17) به معنای رجوع از گناه است و حقیقت آن توجه به عظمت خداوند و ربوبیت او و ذلت و خواری تمرد از فرامین او که در حقیقت بیرون رفتن از تحت ربوبیت اوست می باشد .  یعنی وقتی انسان به بنده بودنش نسبت به حق تعالی توجه کند و اینکه به مقتضای این بندگی عمل نکرده است حالت پشیمانی از عمل یا صفت خود در برابر مولایش حاصل شود و تصمیم بگیرد که دیگر بر آن عمل یا صفت برنگردد .  این حالت، توبه است .

 همان طور که امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:                                              

شخصی گناهی انجام میدهد و به واسطه آن خدا او را به بهشت داخل می کند.

راوی عرض کرد: آیا با گناه خدا او را به بهشت وارد می کند؟

حضرت فرمودند:

بله گناه می کند و همواره از آن ترسناک است و خود را سرزنش می کند .  پس خدا به او رحم کرده و وارد بهشت می کند . (18)

همچنین امام علی علیه السلام  در این باره می فرماید:

التوبة ندم بالقلب و استغفار باللسان و ترک بالجوارح و اضماران لایعود:  توبه پشیمانی به قلب و استغفار کردن به زبان و ترک کردن به اعضاء و جوارح و تصمیم گرفتن به اینکه ( به مخالفت )  برنگردد می باشد .  (19)

 این معنا غیر از احکامی است که در شرع ثابت شده و با توبه از بین نمی رود مگر بعضی از آنها که در فقه بیان شده است و توضیح این قسمت بعد از این می آید.

پی نوشت :