شرح زیارت امین الله؛«عَبْرَةَ مَنْ بَكَى مِنْ خَوْفِكَ مَرْحُومَةٌ»؛ ا قسام و آثارگریه از خوف خداوند

اقسام گریه از خوف خداوند

از بیانات گذشته استفاده می شود که وقتی منشأ اشک چشم ایمان به خداوند و قیامت باشد چه قدر عظمت دارد و یکی از اسباب مهم تحریک انسان به طرف کمال پرهیز از گناه و عبادت و محب حق شدن و در نهایت قرب به او پیدا کردن است .

از این جهت خداوند متعال بندگان مقرب خود را متصف به این حالت دانسته است .

همچنین ائمه علیهم اسلام فرموده اند:

که هیچ چیز ( از امور مادی) نیست مگر اینکه برایش کیل و وزنی است جز اشکهای چشم . زیرا قطره ای از آن دریایی از آتش را خاموش می کند . (1)

لکن ارزش آن نیز به حسب درجه معرفت انسان متفاوت است و کیفیت ظهور افعال بر حالات گوناگون او تکیه می کند .

از این جهت گریه دارای اقسامی است و منافات ندارد که تمامی این اقسام از یک نفر ظهور کند به حسب اختلاف حالات و مقاماتش .

1- گریه از خوف خدا به جهت انجام گناه

اولین مرتبه و موجب برای گریه کردن، توجه به گناهان و عقوبتهای آن است که این توجه با رقت پیدا کردن قلب به واسطه گریه، انسان را به طرف توبه تحریک می کند و با آن آثار گناه از بین می رود .

از این جهت امام رضا به واسطه پدر بزرگوارش از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود:

گاهی فاصله بین انسان و بهشت به سبب زیادی گناهانش مانند فاصله بین زمین و عرش می باشد . پس او به جهت پشیمانی از آن، از ترس خداوند عز و جل گریه می کند تا اینکه فاصله بین او و عرش نزدیکتر از پلک چشم به چشمش می شود . (2)

همچنین آن حضرت فرمود:

کم ممن کثر ضحکه لاعبا یکثر یوم القیامة بکائه و کم ممن کثر بکائه علی ذنبه خائفا یکثر یوم القیامة فی الجنة سروره و ضحکه : چه مقدار از افرادی که خنده بیهوده زیاد دارند که روز قیامت گریه اش زیاد خواهد بود و چه قدر از کسانی که گریه آنها بر گناهشان از ترس خداوند زیاد است که روز قیامت در بهشت خوشحالی و خنده زیادی خواهند داشت . (3)

همچنین امام باقر به واسطه پدر بزرگوارش علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود:

خوشا به حال صورتی که خداوند به آن نظر می کند به جهت گریه بر گناهش از ترس خداوند به گونه ای که غیر او از گناه اطلاع پیدا نکند . (4)

2- گریه از خوف خدا به جهت مراحل پس از مرگ

انسان مؤمن به جهت اطمینان نداشتن از خود نسبت به آینده اش که پس از این چگونه خواهد بود همواره نگران حالاتش پس از این عالم می باشد و این گونه نیز باید باشد. هر چند نسبت به رحمت حق تعالی نیز باید امیدوار بود تا حالت بین خوف و رجاء برایش پیش آید . لازمه این نگرانی قدم برداشتن در مسیر اصلاح مراحل آینده اش می باشد و یکی از نشانه های این نگرانی، حزن و اندوه و نالان و گریان بودن نسبت به آن است .

از این جهت امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه عرض می کند:

چرا گریه نکنم و حال آنکه نمی دانم بازگشتم به کجاست و می بینم نفسم را که به من خدعه می کند و روزگار بر من نیرنگ می کند و حال آنکه بالهای مرگ بر سرم سایه گسترانده است . پس چرا گریه نکنم ؟ می گریم برای بیرون رفتن جانم . می گریم برای ظلمت قبرم . می گریم بر تنگی لحدم . می گریم برای سؤال نکیر و منکر از من . می گریم بر خارج شدنم از قبرعریان و خواردر حال سنگینی ( اعمال ) را بر دوشم می کشم . گاهی به طرف راست نگاه می کنم و گاهی به طرف چپم . می بینم که مردم در کار دیگری غیر کار من هستند...(5)

علی علیه السلام می فرماید:

و اگر می دانستید آن چیزی را که من می دانم از اموری که بر شما پنهان شده است ( از حالات عالم برزخ ) حتماً می رفتید به بالا بلندیها و بر اعمالتان گریه می کردید . (6)

3- گریه برای شوق به بهشت

هر چند بحث در رابطه با گریه از خوف خداست لکن این قسم را برای تکمیل بحث گریه ذکر می کنیم، نوع مؤمنین ارتباطشان با خداوند یا برای فرار از عذاب و عقوبتهای مقرره بر گناهان است و یا برای رسیدن به مواهب مقرره بر طاعات و بهشت خداوند است، گریه ایشان نیز همین طور خواهد بود و هر عملی اثر خاصی دارد که بر آن مترتب می شود، رسول خدا صلی الله علیه و آله در این رابطه فرمودند: کسی که برای گناهش گریه کند، آن بخشیده می شود و کسی که از ترس آتش گریه کند خداوند از آن پناهش می دهد و کسی که برای شوق به بهشت گریه کند خدا او را در آن اسکان داده و برایش امانی از وحشت بزرگ قیامت ثبت می کند . (7)

4- گریه از خوف خداوند به جهت عظمت او

انسان هر مقدار التزامش به دستورات الهی بیشتر باشد آگاهیش نسبت به حق تعالی بیشتر خواهد شد و قهراً حالات نفسانیش در رابطه با او متفاوت می شود . یکی از حالات، ترس انسان است از حق تعالی . که گاهی ترس از او به جهت عذابش می باشد و گاهی ترس از او به جهت توجه به عظمتش می باشد و نوعاً از چنین ترسی به خشیت تعبیر می شود .

همچنین قرآن کریم می فرماید:

انما یخشی الله من عباده العلماء : فقط عالمان به خداوند از میان بندگانش از او می ترسند . (8)

از این جهت گریه این افراد به واسطه توجه به عظمت حق تعالی است که گاهی از آن غافل می شوند .

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

خداوند بنده ای را روز قیامت عتاب کرده و می فرماید:

بنده من از آتش ترسیدی و از من نترسیدی . آیا حیا نمی کنی؟ پس بنده سرش را به جهت حیا از او به زیر می افکند . (9)

همچنین امام علی علیه السلام در دعای کمیل عرض می کند:

پس از تحملم نسبت به بلا آخرت و سختیهای بزرگ آن چگونه است و حال آنکه آن مدتش طولانی و جایگاهش دائمی است و از اهلش تخفیف داده نمی شود . زیرا آن از انتقام و سخط تو سرچشمه گرفته است و آن چیزی است که آسمانها و زمین در برابر آن مقاومت ندارند پس من چگونه بتوانم در برابرش مقاومت کرده و حال آن که بنده ضعیف و ذلیل و حقیر و مسکین و بیچاره ات می باشم ؟ ( 10)

از این جهت در وحی خداوند به حضرت موسی علیه السلام ذکر شد که:

کسی که از ترس من با توجه با عظمتم گریه کند در رفیع اعلی است . به گونه ای که کسی با او شریک نخواهد بود .

همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

کسی که از خشیت خداوند گریه کند خدا او را با انبیاء و صدیقین و شهدا و صالحین محشور می کند و ایشان رفیقان خوبی هستند . (11)

البته با این افراد بودن، معنایش نفی رسیدن به بهشت نیست بلکه بهشت دارای مراتبی است و بهشت این افراد مقامش بالاتر است .

از این جهت در حدیث گذشته از آن به رفیع اعلی تعبیر شد.

همچنین در این روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم این گونه تعبیر می فرماید که:

کسی که چشمانش از خشیت خداوند اشک بریزد برای او در برابر هر قطره ای از اشک، قصری در بهشت است که به در و جواهر زینت شده، در آن چیزهایی وجود دارد که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب بشری خطور کرده است .(12)

5- گریه از خوف خدا به جهت فراق او

بیان شد که حالات روحی انسان تابع معرفتش می باشد که در اعمال ظاهری او تأثیر بسزایی خواهد داشت از این جهت کسانی که لذت می برند و معرفت حق تعالی را چشیده باشند دوری از او را برای خود عذاب می دانند و گاهی که به واسطه اشتغالات عادی، به فراق از محبوب خود مبتلا می شوند، سوز و گدازی در درونشان شعله ور می گردد و به واسطه گریه آن را ابراز می کنند و از آن حالت با گریه، شکوه خود را به طرف محبوبشان می برند .

در این باره امام علی علیه السلام می فرماید:

البکاء من خیفة الله للبعد عن الله عبادة العارفین : گریه از ترس خداوند به سبب دوری و فراق از او عبادت عارفان است . (13)

همچنین امام علی علیه السلام در دعای کمیل به خداوند عرض می کند:

فبعزتک یا سیدی و مولای اقسم صادقا لئن ترکتنی ناطقا... لابکین علیک بکاء الفاقدین : پس به عزتت سوگند صادقانه می خورم ای آقا و مولایم! اگر مرا بگذاری سخن بگویم ( در آتش) ... حتماً بر تو گریه می کنم . گریه کسانی که تو را از دست داده اند . ( از تو دور افتاده اند . ) (14)

6- گریه از اشتیاق به لقاء خداوند

یکی از حالات محبین واقعی، اشتیاق به ملاقات با محبوبشان است . از این جهت برای اظهار اشتیاق حرکات مختلفی را از خود ظهور می دهند . یکی از آنها که با لطافتی همراه است گریه می باشد و روایت(15) گریه حضرت شعیب علی نبینا و آله و علیه السلام برای اشتیاق به دیدن حق تعالی ذکر شد .

همچنین از رسول خدا و علی علیهماالسلام چنین گریه هایی نقل شده است . (16) تا اینکه به حالت غشوه می افتادند .

به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عرض می شد : آیا خدا گناهان گذشته و آینده شما را نیامرزیده است؟ پس چرا اینقدر گریه می کنید ؟

حضرت می فرمودند:

آیا بنده شاکری نباشم ؟ بنده شاکر جز برای مولا و محبت به او و اشتیاق به لقای او بندگیش نمی کند .

همچنین امام سجاد علیه السلام می فرماید:

هیچ قطره ای نزد خدا بهتر از این دو قطره نیست . قطره خون در راه خدا و قطره اشک در تاریکی شب که جز خدا را با آن نخواهد .(17)

آثار گریه از خوف خداوند

این قسمت از زیارت درباره رحمت خداوند به گریه کنانی است که از خوفش می گریند .

هر یک از اقسام گریه آثار خاصی دارد که رحمتهای خاصه خداوند را می طلبد . لکن غرض ما در اینجا آن آثار مشترکی است که بر انواع گریه مترتب می شود و هر یک نشانه رحمتی است از طرف پروردگار .

1- پاک شدن گناهان

یکی از نشانه های پاک شدن از گناه ( پس از تحقق شرایط توبه ) رقت قلب پیدا کردن است و این حالت، نشانه اش تمایل به خدا و انجام اعمال صالح است .

از این جهت گریه از خوف خدا این حالت را می آورد .

امام علی علیه السلام می فرماید:

بکاء العبد من خشیة الله یمحض ذنوبه: گریه بنده از ترس خداوند گناهانش را پاک می کند. (18)

درمقابل نسبت به گریه نکردن می فرماید:

ما جفت الدموع الا لقسوة القلوب و ما قست القلوب الا لکثرة الذنوب : اشکها خشک نمی شود مگر به سبب سخت شدن دلها و دلها سخت نمی شود مگر به سبب زیادی گناهان . (19)

2- نورانی شدن دل

پس از اینکه حجاب از دل انسان برطرف شد نورانیت آن ظهور می کند و چون گناه حجاب بزرگی است وقتی با گریه از بین رفت ، دل نورانیت پیدا می کند .

امام علی علیه السلام می فرماید:

البکاء من خشیة الله ینیر القلب و یعصم من معاودة الذنب : گریه از ترس خداوند دل را نورانی کرده و حفظ می کند از اینکه دوباره به طرف گناه رود. (20)

3- مورد رحمت قرار گرفتن دیگران

گریه از خوف تنها آثار فردی ندارد بلکه آثار اجتماعی نیز دارد .

به فرموده امام علی علیه السلام:

گریه از ترس خداوند کلید رحمت است : (21)

و ظهور این رحمت در اجتماع به اقسام مختلف است . چه بسا جلو نزول عقابهایی را می گیرد و گاهی گشایشهای مادی و معنوی را برای افراد اجتماع در بر دارد .

از این جهت امام صادق علیه السلام می فرماید:

فلوا ان عبدا بکی فی امة لرحم الله عز و جل تلک الامة ببکاء ذلک العبد : پس بنده ای در بین جمعیتی گریه کند حتماً خداوند عز و جل آن امت را به واسطه گریه آن بنده رحم می کند . (22)

بنابراین گریه از خوف خداوند متعال، مورد عنایت اوست و رحمتهایی را از جانب حق تعالی به دنبال دارد.

پی نوشت :

1- اصول کافی ، ج 2، ص 481، روایت 5 و 2 و 1.

2- عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 3، روایت 4.

3- همان ، روایت 6.

4- وسایل الشیعه ، ج 11، ص 177، روایت 7.

5- اقبال الاعمال ، ص 72.

6- نهج البلاغه ، خطبه 223، 22.

7- مستدرک الوسائل ، ج 2، ص 295.

8- فاطر: 28.

9- همان ، ج 2، ص 292.

10- اقبال الاعمال : ص 708.

11- مستدرک الوسائل ، ج 2، ص 295.