شرح زیارت امین الله ؛ « وَ حَوَائِجَ خَلْقِكَ عِنْدَكَ مَقْضِيَّةٌ » ؛ برآورده شدن نیاز موجودات

برآورده شدن نیازمندی موجودات از طرف خداوند

و حوائج خلقک عندک مقضیة

نیازمندیهای موجودات

با دقت عقلی در موجودات، پی به خصوصیات و شئون وجودیه آنها می بریم . به عنوان مثال در اولین مرحله پی می بریم به مخلوقات آنها و سپس به مربوب بودنشان و همین طور به سایر شئون آنها و هر مقدار موجود از نظر وجودی پیچیده تر باشد شئون وجودیه اش بیشتر و قهراً نیازمندیش نیز مطابق با آن خواهد بود . مانند انسان که علاوه بر پیچیدگی ابعاد مادی، ابعاد روحی و روانی پیچیده ای دارد که از مربوبیت ویژه ای برخوردار است و شاید به علت این نیازمندی مفرط انسان باشد که قرآن کریم به او خطاب می کند:

یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید: ای مردم ! شما نیازمند به سوی خدا هستید و خداوند بی نیاز ستوده شده می باشد . (1)

هر کاری هم انجام دهد که به خیال خود بی نیاز شود از نیازمندی خارج نمی شود .

از این جهت خداوند می فرماید:

و من یبخل فانما یبخل عن نفسه و الله الغنی و انتم الفقراء : و کسی که بخل ورزد ( انفاق در راه خدا نکند ) پس به تحقیق از خویش بخل ورزیده است . در حالی که خدا بی نیاز است و شما فقیران به سوی او هستید . (2)

بنابراین هر یک از خصوصیات موجودات از نیازمندی خاصی حکایت می کند.

رفع نیازمندی از طرف خداوند

با توجه به مطالب گذشته، نتیجه گرفته می شود که نیازمندی موجودات، آنها را به طرف بی نیاز مطلق می کشاند و فهمیده یا نفهمیده (به حسب درک ابتدایی و الا به نظر قرآن (3) تمامی موجودات از یک درک خاصی نسبت به حق تعالی برخوردارند ولکن انسان آن را نمی فهمد) فقط از او سؤال می کنند و او پاسخ دهنده به نیازهای آنها می باشد .

قرآن کریم می فرماید:

یسأله من فی السموات و الارض کل یوم هن فی شأن : آنچه را که در آسمانها و زمین است از او سؤال می کند . او هر روز در کاری است . (4)

همچنین امام سجاد علیه السلام می فرماید:

یا من لاتنقطع عنه حوائج المحتاجین : ای کسی که نیاز نیازمندان از او بریده نمی شود . (5)

تمامی آنها حتی ذرات وجود انسان خضوع تکوینی در برابر خداوند دارند هر چند که به او کافر باشد .

همان طور که خداوند می فرماید:

ان کل من فی السموات و الارض الا آتی الرحمن عبدا : هیچ موجودی در آسمانها و زمین نیست مگر اینکه بنده خداوند مهربان می آید .(6)

لکن این انسان است که وقتی به خود می آید و به مرحله درک می رسد و داراییهایی را نسبت به خود می دهد، در اثر عدم دقت و تأمل در آنها، خیال می کند که از خودش می باشد و ادعای استغناء می کند یا اعتقاداً بر این خیال باقی می ماند و منکر ارتباط وجودش با حق تعالی و غنی مطلق می شود و یا عملاً آن را دنبال می کند .

از این جهت به طغیان اعتقادی یا عملی مبتلا می شود .

همان طور که می فرماید:

ان الانسان لیطغی ان راه استغنی : به راستی انسان طغیان می کند، به خاطر اینکه می بیند خود را که مستغنی است . (7)

یا درباره بخل می فرماید:

و اما من بخل و استغنی و کذب بالحسنی فسنیسره للعسری و ما یغنی عنه ماله اذا تردی : و اما کسی که بخل ورزد و ( با آن ) طلب بی نیازی کند و نیکوکاری را تکذیب کند پس او را به زودی به طرف دشواری می کشانیم و وقتی که تباه شد مالش او را بی نیاز نمی کند . (8)

بخل از خویش ورزیدن که قبل از این به آن اشاره شد همان در تنگنای وجودی قرار گرفتن است به گونه ای که دلش نمی آید آنچه را به دست آورده است در راه خدا خرج کند.

همچنین درباره این چنین انسانی می فرماید:

و آتاکم من کل ما سألتموه و ان تعدوا نعمة الله لاتحصوها ان الانسان لظلوم کفار : خداوند به شما داده است از هر چیزی که از او سؤال کنید و اگر نعمت او را بخواهید شمارش کنید نمی توانید . براستی انسان ستمگر ناسپاس است . (9)

با دقت در این آیه مطالبی فهمیده می شود که :

اولا - هر چیزی که در وجود انسان قرار داده سؤال وجودی اوست از حق تعالی که در برابرش نعمتی را اعطاء کرده است که رافع آن نیاز می باشد .

ثانیاً - همان طور که نعمتهای الهی بی حد است نسبت به انسان، نیازهای او هم به حق تعالی بی حد است . به گونه ای که تصور بی نیازی درباره او نمی توان کرد.

ثالثاً - انسان هر مقدار هم تلاش کند جز به نعمتهای الهی نمی تواند دست یابد و خود تلاش و ابزار تلاش او نیز از نعمتهای اوست .

رابعاً - بعضی از نعمتها از جانب خداوند متعال مبتنی بر سؤال می گردد .

خامساً - نوع انسانها به علت فرو رفتن در نعمتها از صاحب نعمت که با خود آنهاست غافلند و حد و اندازه وجودی خویش را که شکرگزاری در برابر اوست فراموش کرده و از آن تجاوز می کنند و صاحب نعمت را با نعمت نمی بینند و توجه به نعمت موجب پوشش صاحب نعمت از ایشان می شود .

بنابراین خداوند متعال با این آیه و آیات دیگر تضمین کرده است که هر سؤالی که از او بشود به شرط اینکه به مقتضای وجودی انسان باشد به گونه ای که از حدش خارج نباشد پاسخگوی آن نیاز مستقلاً خداوند است . لکن به ملاحظه آیات دیگر و با توجه به ذیل آیه ذکر شده، اگر به خداوند توجه داشته باشد و آن نعمتها را از او بداند و به مقتضای آنها قدم بردارد، او نعمتهای دیگری را نیز اعطاء می کند . لکن اگر از این امور غفلت ورزد و صاحب نعمت از جلو دیدگان او پوشیده بماند، از آن نعمتها، جلوگیری کرده و آنها را اعطاء نمی کند .

همان طور که خودش فرموده است:

و اذ تأذن ربکم لئن شکرتم لازیدنکم ولئن کفرتم ان عذابی لشدید : و یاد آور هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد اگر شکرگزار باشید حتماً شما را زیاد می کنم و اگر کفر ورزید به راستی عذابم سخت است .(10)

البته انسان موحد توفیق شکرگذاری را نیز از او می خواهد .

همان طور که قرآن کریم از زبان او نقل می فرماید:

قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضاه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین : انسان می گوید: پروردگارا ! توفیقم ده تا تو را شکر کنم نسبت به نعمتی که به من و پدر و مادرم دادی و اینکه عمل صالحی انجام دهم که مورد خشنودیت باشد و ذریه ام را صالح گردان . به راستی به سوی تو توبه کردم و از مسلمانان ( تسلیم شدگان) می باشم .(11)

پی نوشت :

1- فاطر: 15.

2- محمد: 38.

3- اسراء: 44.

4- رحمن : 29.

5- صحیفه سجادیه ، دعای 13.

6- مریم : 93.

7- علق : 7 و 6.

8- لیل : 11 - 8.

9- ابراهیم : 34.

10- ابراهیم : 7.

11- احقاف : 15، نمل : 19.