چهل حدیث از امام مهدی علیه السلام
۰۲ تیر ۱۴۰۱ 0 اهل بیت علیهم السلامبخش اوّل: امامت و رهبرى
حدیث اول: هـدف انبـياء
عَنْ الإمامُ المهدى عليه السلام:
إنَّ اللّه َ تَعالى لَمْ يَخْلُقِ الْخَلْقَ عَبَثاً ولا أهْمَلَهُمْ سُدىً، بَلْ خَلَقَهُمْ بِقُدْرَتِهِ وَ جَعَلَ لَهُمْ أسْماعاً وَ أبْصاراً وَ قُلُوباً وَ ألْباباً، ثُمَّ بَعَثَ اِلَيْهِمُ النَبيّينَ عليهم السلاممُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرينَ ،يأمُرُونَهُمْ بِطاعَتِهِ، وَ يَنهُونَهُمْ عَنْ مَعْصيَتِهِ، وَ يُعَرِّفُونَهُمْ ما جَهِلُوهُ مِنْ أمْرِ خالِقِهِمْ وَ دِينِهِمْ.
[بحارالانوار، 53، 194.]
حضرت امام مهدى عليه السلام فرمود: خداوند بزرگ مخلوقات را بيهوده نيافريده و آنان را پوچ و بيهوده رها نكرده، بلكه آنان را با قدرت خود آفريد و براى آنان چشم و گوش و قلب و عقل قرار داد و سپس انبيائى كه بشارت دهنده و هشدار دهنده هستند به سوى آنان فرستاد كه آنان را به اطاعت از او فرمان مى دهند و از معصيت او نهى مى كنند و چيزهايى را كه در مورد پروردگارشان و دينشان نمى دانستند به آنان شناساندند.
حضرت امام مهدى عليه السلام فرمود: خداوند بزرگ مخلوقات را بيهوده نيافريده و آنان را پوچ و بيهوده رها نكرده، بلكه آنان را با قدرت خود آفريد و براى آنان چشم و گوش و قلب و عقل قرار داد و سپس انبيائى كه بشارت دهنده و هشدار دهنده هستند به سوى آنان فرستاد كه آنان را به اطاعت از او فرمان مى دهند و از معصيت او نهى مى كنند و چيزهايى را كه در مورد پروردگارشان و دينشان نمى دانستند به آنان شناساندند.
حدیث دوم: هـدف خـاتميت
وَ عَنهُ عليه السلام:
ثُمَّ بَعَثَ مُحَمَّداً صلي الله عليه و آله رَحْمَةً لِلْعالَمينَ، وَ تَمَّمَ بِهِ نِعْمَتَهُ وَ خَتَمَ بِهِ أنْبياءَهُ وَ أرْسَلَهُ إلىَ النّاسِ كافَّةً... .
[بحارالانوار، 53، 194.]
از امام زمان عليه السلام آمده است كه فرمود: سپس خداوند حضرت محمد صلي الله عليه و آله را بعنوان رحمت براى جهانيان بر انگيخت و نعمتش را به وسيله او تمام كرد و پيامبرانش را با او خاتمه بخشيد و او را به سوى تمام مردم فرستاد.
از امام زمان عليه السلام آمده است كه فرمود: سپس خداوند حضرت محمد صلي الله عليه و آله را بعنوان رحمت براى جهانيان بر انگيخت و نعمتش را به وسيله او تمام كرد و پيامبرانش را با او خاتمه بخشيد و او را به سوى تمام مردم فرستاد.
حدیث سوم: هـدف امـامت
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَجَعَلَ الاَْمْرَ بَعْـدَهُ صلي الله عليه و آله إلى أخيهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ وَصيِّهِ وَ وارِثِهِ عَليِّ بْنِ أبىطالِبٍ ثُمَّ إلىَ الْأوْصياءِ مِن وُلْدِهِ واحِداً واحِداً أحْيا بِهِمْ دينَهُ وَ أتَـمَّ بِهِمْ نُـورَهُ.
[بحارالانوار 53 : 194.]
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: خداوند پس از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كار امّت را به برادر و پسر عمو و وصىّ و وارث او على بن ابى طالب عليه السلامسپرد، سپس به جانشينان او از فرزندانش يكى پس از ديگرى واگذار كرد. و توسط آنان دين خود را زنده كرد و نور خود را به اتمام رسانيد.
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: خداوند پس از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كار امّت را به برادر و پسر عمو و وصىّ و وارث او على بن ابى طالب عليه السلامسپرد، سپس به جانشينان او از فرزندانش يكى پس از ديگرى واگذار كرد. و توسط آنان دين خود را زنده كرد و نور خود را به اتمام رسانيد.
حدیث چهارم: ويژگيهاى امام معصوم
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَجَعَلَ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ إخْوانِهِمْ وَ بَنى عَمِّهِمْ وَ الْأدنينَ فَالْأدْنينَ مِنْ ذَوِى أرْحامِهِمْ فُرْقْاناً بَيِّناً يُعْرَفُ بِهِ الْحُجَّةَ مِنَ المْحَجُوج، وَالاْءمامَ مِنَ الْمَأْمُومِ، بِأنْ عَصَمَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَبَرَأهُمْ مِنَ الْعيُوبِ وَطَهَّرَهُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ نزَّهَهُمْ مِنَ الْلَّبْسِ وَ جَعَلَهُمْ خُزّانَ عِلْمِهٍ، وَ مُسْتَوْدَعَ حِكْمَتِهِ، وَ مَوْضِعَ سِرِّهِ وَ أيَدَّهُمْ بِالدَّلائلِ، وَ لَوْلا ذلِكَ لَكانَ النّاسُ سَواءً وَ لاَءدَّعى أمْرَاللّه ِ عَزَّوَجَلَّ كُلُ اَحَدٍ وَلَما عُرِفَ الحقُّ مِنَ الْباطِلِ وَ لاَ الْعالِمُ مِنَ الْجاهِلِ.
[بحارالانوار 53: 194.]
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: و ميان آن امامان و برادرانشان و پسر عموها و خويشان نزديك آنان تفاوت آشكارى قرار داد تا حجّت خدا از مردم عادى شناخته شود و امام و مأموم از يكديگر مشخصّ گردد. از اين رو آنان را از گناهان و لغزشها و اشتباهات و پليديها و عيبها مصون و معصوم قرار داد و آنان را خزينه هاى علم و حكمت و جايگاه اسرار خود قرار داد و آنان را با دلايل و برهان تأييد كرد و اگر چنين نمى كرد همه مردم برابر بودند و هر كس ادعاى رهبرى و امامت مى كرد و حق و باطل و عالم و نادان تشخيص داده نمى شد.
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: و ميان آن امامان و برادرانشان و پسر عموها و خويشان نزديك آنان تفاوت آشكارى قرار داد تا حجّت خدا از مردم عادى شناخته شود و امام و مأموم از يكديگر مشخصّ گردد. از اين رو آنان را از گناهان و لغزشها و اشتباهات و پليديها و عيبها مصون و معصوم قرار داد و آنان را خزينه هاى علم و حكمت و جايگاه اسرار خود قرار داد و آنان را با دلايل و برهان تأييد كرد و اگر چنين نمى كرد همه مردم برابر بودند و هر كس ادعاى رهبرى و امامت مى كرد و حق و باطل و عالم و نادان تشخيص داده نمى شد.
حدیث پنجم: امـامت دو بـرادر
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ قَدْ أَبَى اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اَنْ يَكُونَ [الإمامَةُ] فى أخَوَيْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عليهما السلام
[بحارالانوار 53: 196.]
از امام عليه السلام چنين آمده است: خداوند بزرگ اجازه نداد و نخواست كه امامت پس از امام حسن و امام حسين عليهماالسلام در دو برادر جمع شود.
از امام عليه السلام چنين آمده است: خداوند بزرگ اجازه نداد و نخواست كه امامت پس از امام حسن و امام حسين عليهماالسلام در دو برادر جمع شود.
حدیث ششم: امـامت و الطاف خـدا
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمَّا الْأئمَّةُ عليهم السلام فَإنَّهُمْ يَسْألُونَ اللّه َ تَعالى فَيَخـْلُقُ وَ يَسْـألُونـَهُ فَيـَرْزُقُ إيجاباً لِمَسْألَتِهِمْ وَ إعْظاماً لِحَقِّهِمْ.
[كتاب الغيبة: 178.]
امام مهدى عليه السلام فرمود: پيشوايان كه درود خدا بر آنان باد از خدا درخواست مى كنند پس او پديد مى آورد و آنان از او مى خواهند و او روزى مى دهد، بخاطر اجابت درخواست آنان و احترام و بزرگداشت حق آنان.
امام مهدى عليه السلام فرمود: پيشوايان كه درود خدا بر آنان باد از خدا درخواست مى كنند پس او پديد مى آورد و آنان از او مى خواهند و او روزى مى دهد، بخاطر اجابت درخواست آنان و احترام و بزرگداشت حق آنان.
حدیث هفتم: امامت از آدم تا خاتم
وَ عَنْهُ عليه السلام:
...أوَلَمْ تَروَا أنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ لَكُمْ مَعاقِلَ تَأْوُونَ إلَيْها وَاَعْلاماً تَهْتَدُونَ بِها مِنْ لَدُنْ آدَمَ عليه السلامإلى أنْ ظَهَرَ الْماضى [ابومحمّد ]صَلواتُ اللّه ِ عَلَيْهِ.
[كمال الدين و تمام النعمة 2: 487.]
از آن حضرت نقل شده كه فرمود: آيا نمى بينيد كه خداوند براى شما منابع عقل را قرار داده كه به آن منابع پناه مى بريد و پرچمها و نشان هايى نصب كرده كه بواسطه آنها هدايت مى شويد و اين روش از زمان حضرت آدم شروع شد تا اينكه امام عسكرى عليه السلام كه درود خدا بر او باد آشكار شد.
از آن حضرت نقل شده كه فرمود: آيا نمى بينيد كه خداوند براى شما منابع عقل را قرار داده كه به آن منابع پناه مى بريد و پرچمها و نشان هايى نصب كرده كه بواسطه آنها هدايت مى شويد و اين روش از زمان حضرت آدم شروع شد تا اينكه امام عسكرى عليه السلام كه درود خدا بر او باد آشكار شد.
حدیث هشتم: خط پايدار امامت
وَ عَنهُ عليه السلام:
أوَلَمْ يَعُلَمُوا انْتِظامَ أَئِمَّتِهِمْ بَعْدَ نَبيِّهِمْ صلي الله عليه و آلهواحِداً بَعْدَ واحِدٍ إلى أنْ أفْضىَ الْأمْرُ بِأمْرِاللّه ِ عَزَّوَجَلَّ إلىَ الماضى ـ يَعْنى الْحَسَنَ بْنَ عَلَىٍّ ـ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَيْهِ فَقامَ مَقامَ آبائِهِ عليهم السلام يَهْدى إلىَ الْحَقِّ وَ إلى طَريقٍ مُسْتَقيمٍ.
[كمال الدين و تمام النعمة، 510 ح 42.]
از امام مهدى عليه السلام آمده است: مگر نمى دانند كه امامان آنان بعد از پيامبرشان يكى پس از ديگرى به طور منظم آمدند تا به فرمان خدا نوبت به امام پيشين يعنى امام حسن عسكرى عليه السلام رسيد كه به جاى پدرانش نشست تا به سوى حق و راه مستقيم رهنمون گردد.
از امام مهدى عليه السلام آمده است: مگر نمى دانند كه امامان آنان بعد از پيامبرشان يكى پس از ديگرى به طور منظم آمدند تا به فرمان خدا نوبت به امام پيشين يعنى امام حسن عسكرى عليه السلام رسيد كه به جاى پدرانش نشست تا به سوى حق و راه مستقيم رهنمون گردد.
حدیث نهم: ارتباط جاودانه
وَ عَنْهُ عليه السلام:
... كُلَّما غابَ عَلَمٌ بَدا عَلَمٌ، وَ إذِا أفَلَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ فَلَمّا قَبَضَهُ اللّه ُ إلَيْهِ ظَنَنْتُمْ أنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ قَدْ قَطَعَ السَّبَبَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ كَلاّ ما كانَ ذلك وَ لايَكُونُ حَتّى تَقُوَمَ السّاعَةُ وَ يَظْهَرُ أمْرُ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُمْ كارِهُونَ.
[كمال الدين و تمام النعمة 2: 787.]
امام عليه السلام فرمود: هنگامى كه پرچمى پنهان شد پرچم ديگرى پديدار گرديد، و زمانى كه ستاره اى غروب كرد ستاره، ديگرى طلوع كرد، زمانى كه خداوند امام عسكرى عليه السلام را قبض روح كرد. گمان كرديد كه واسطه و رابطه بين خدا و خلقش قطع شد ولى هرگز رابطه قطع نشد و تا قيامت قطع نخواهد شد و فرمان خدا غالب و پيروز خواهد شد اگر چه آنان دوست نداشته باشند.
امام عليه السلام فرمود: هنگامى كه پرچمى پنهان شد پرچم ديگرى پديدار گرديد، و زمانى كه ستاره اى غروب كرد ستاره، ديگرى طلوع كرد، زمانى كه خداوند امام عسكرى عليه السلام را قبض روح كرد. گمان كرديد كه واسطه و رابطه بين خدا و خلقش قطع شد ولى هرگز رابطه قطع نشد و تا قيامت قطع نخواهد شد و فرمان خدا غالب و پيروز خواهد شد اگر چه آنان دوست نداشته باشند.
حدیث دهم: اطـاعت جـاودانه
وَ عَنْهُ عليه السلام:
أما سَمِعْتُمْ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ: يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنوا اَطيعُوا اللّه َ وَ أطيعُوا الرَّسولَ وَ اُولُو الأمْرِ مِنْكُمْ. هَلْ أمرٌ إلاّ بِما هُوَ كائِنٌ إلى يَوْمِ القيامَةِ. [كمال الدين و تمام النعمة 2: 487.]
امام زمان عليه السلام فرمود: آيا شنيديد كه خداوند بزرگ فرمود: اى كسانى كه ايمان آورديد از خدا و رسول و صاحبان فرمان برخود پيروى و فرمانبردارى كنيد، آيا مقصود اين نيست فرمانى كه تا روز قيامت پا برجاست؟
امام زمان عليه السلام فرمود: آيا شنيديد كه خداوند بزرگ فرمود: اى كسانى كه ايمان آورديد از خدا و رسول و صاحبان فرمان برخود پيروى و فرمانبردارى كنيد، آيا مقصود اين نيست فرمانى كه تا روز قيامت پا برجاست؟
حدیث یازدهم: آگاهى اهلبيت عليه السلام
وَ عَنْهُ عليه السلام:
فَإِنـّا يُحيطُ عِلمـُنا بِأنْبـائِكُمْ، وَلا يَعْزُبُ عَنّا شَى ءٍ مِنَ أخبارِكُمْ وَ مَعْرِفَتِـنا بَالِزَّلَلِ الَّذى أصابَكُمْ.
[بحارالانوار 53: 175.]
امام عصر عليه السلام فرمود: براستى كه علم ما بر اوضاع شما احاطه دارد و هيچ چيز از احوال شما بر ما پوشيده نيست و نسبت به لغزشهايى كه از شما سرمى زند شناخت داريم.
امام عصر عليه السلام فرمود: براستى كه علم ما بر اوضاع شما احاطه دارد و هيچ چيز از احوال شما بر ما پوشيده نيست و نسبت به لغزشهايى كه از شما سرمى زند شناخت داريم.
حدیث دوازدهم: توجه اهلبيت عليه السلام به مردم
وَ عَنْهُ عليه السلام:
إنّا غَيْرُ مُهْمِلينَ لِمُراعاتِكُمْ، وَ لاناسينَ لِذِكْرِكُمْ، وَلَوْلا ذلِك لَنَزَلَ بِكُمْ الْلَأواءُ وَاصْطَلَمَكُمْ الْأعْداءُ فـَاتـَّقـُوااللّه َ جَلَّ جـَلالُهُ.
[بحار الانوار 53: 175.]
از حضرت نقل شده كه فرمود: ما در رعايت حال شما كوتاهى نمى كنيم و شما را فراموش نمى كنيم، اگر جز اين بود گرفتاريها بر شما فرود مى آمد و دشمنان، شما را ريشه كن مى كردند پس تقواى خداى بزرگ را پيشه خود سازيد.
از حضرت نقل شده كه فرمود: ما در رعايت حال شما كوتاهى نمى كنيم و شما را فراموش نمى كنيم، اگر جز اين بود گرفتاريها بر شما فرود مى آمد و دشمنان، شما را ريشه كن مى كردند پس تقواى خداى بزرگ را پيشه خود سازيد.
حدیث سیزدهم: حجت آشكار و پنهان
وَ عَنْهُ عليه السلام:
أما تعْلَمُونَ أنَّ الاَْرْضَ لا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ إمـّا ظاهِراً وَ إمـّا مَغْمُوراً.
[بحارالانوار، 53: 191.]
به نقلى از امام مهدى عليه السلام فرمود: مـگر نمى دانيـد كـه زمـين، هرگز از حجّت خالى نخواهد بود، آشكار يا غايب و پنهان.
به نقلى از امام مهدى عليه السلام فرمود: مـگر نمى دانيـد كـه زمـين، هرگز از حجّت خالى نخواهد بود، آشكار يا غايب و پنهان.
حدیث چهاردهم: يـاد پنـج تن
وَ عَنْهُ عليه السلام:
... اِنَّ زَكَرِيّا عليه السلام سَأَلَ رَبَّهُ أنْ يُعَلِّمَهُ أسْماءَ الْخَمْسَةَ، فَأهْبَطَ عَلَيْهِ جَبْرَئيلَ عليه السلام فَعَلَّمَهُ إيّاهُ فَكانَ زَكَريّا اِذا ذَكَرَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ سُرِّى عَنْهُ هَمُّهُ وَ انْجَلى كَرْبُهُ وَ إذا ذَكَرَ اَلْحُسَيْنَ خَنَقَتْهُ الْعَبْرةَ وَ وَقَعَتْ عَلَيْهِ الْبَهَرَةُ.
[بحارالانوار 52: 84.]
از حضرت مهدى عليه السلام آمده است كه فرمود: حضرت زكريّا عليه السلام از خدا خواست تا نامهاى «پنج تن» را به او بياموزد، پس جبرئيل را بر او نازل كرد، و آموخت. پس از آن هنگامى كه نام محمد و على و فاطمه و حسن را ياد آور مى شد غم و اندوهش برطرف مى شد ولى هنگامى كه امام حسين را به ياد مى آورد گريه گلويش را مى فشرد و نفسهايش به شماره مى افتاد... .
از حضرت مهدى عليه السلام آمده است كه فرمود: حضرت زكريّا عليه السلام از خدا خواست تا نامهاى «پنج تن» را به او بياموزد، پس جبرئيل را بر او نازل كرد، و آموخت. پس از آن هنگامى كه نام محمد و على و فاطمه و حسن را ياد آور مى شد غم و اندوهش برطرف مى شد ولى هنگامى كه امام حسين را به ياد مى آورد گريه گلويش را مى فشرد و نفسهايش به شماره مى افتاد... .
حدیث پانزدهم: روش امام عسكرى عليه السلام
وَ عَنْهُ عليه السلام فى أبيهِ:
كانَ نُوراً ساطِعاً وَ قَمَراً زَاهِراً، إخْتـارَاللّه ُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ ما عِنْـدَهُ، فَمَضى عَلى مِنْهاجِ آبائِهِ عليه السلامحَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ.
[بحارالانوار 53: 191.]
امام دوازدهم در مورد پدر بزرگوارش فرمود: او نورى فروزان و ماهى درخشان بود كه خداوند بزرگ آنچه را نزد خود بود، براى او برگزيد، پس او راه و روش پدران بزرگوار خود را گام به گام دنبال كرد تا رحلت فرمود.
امام دوازدهم در مورد پدر بزرگوارش فرمود: او نورى فروزان و ماهى درخشان بود كه خداوند بزرگ آنچه را نزد خود بود، براى او برگزيد، پس او راه و روش پدران بزرگوار خود را گام به گام دنبال كرد تا رحلت فرمود.
حدیث شانزدهم: حـق بـا كيـست؟
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَلْيَعْلَمُوا أنَّ الْحَقَّ مَعَنا وَ فينا، لايَقُولُ ذلِكَ سِوانا إلاّ كَذّابٌ مُفْتَرٍ وَ لا يَدَّعيهِ غَيْرُنا إلاّ ضالٌّ غَوى.
[كمال الدين و تمام النعمة 510: 42.]
امام عصر عليه السلام فرمود: بايد بدانيد كه حق در ميان ما و با ماست، كسى غير از ما چنين چيزى نمى گويد مگر دروغ گوى افتراء زننده و كسى جز ما چنين ادعايى نمى كند مگر گمراه، گمراه شده.
امام عصر عليه السلام فرمود: بايد بدانيد كه حق در ميان ما و با ماست، كسى غير از ما چنين چيزى نمى گويد مگر دروغ گوى افتراء زننده و كسى جز ما چنين ادعايى نمى كند مگر گمراه، گمراه شده.
بخش دوم: مهــدويّـت
حدیث هفدهم: نايب حضرت مهدى عليه السلام
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَأمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعُوا فيها إلى رُواةِ حَديثِنا فَإنَّهُمْ حُجَّتى عَلَيْكُمْ وَ أنَا حُجَّهُ اللّه ِ عَلَيْهِمْ.
[معجم احاديث المهدى عليه السلام، ج 4، ص 294.]
از حضرت مهدى عليه السلام چنين آمده است: امّا در رخدادهايى كه پيش مى آيد به راويان احاديث ما مراجعه كنيد، كه آنان حجّت من بر شما هستند و مـن حـجّت خــدا بـر آنـانـم.
از حضرت مهدى عليه السلام چنين آمده است: امّا در رخدادهايى كه پيش مى آيد به راويان احاديث ما مراجعه كنيد، كه آنان حجّت من بر شما هستند و مـن حـجّت خــدا بـر آنـانـم.
حدیث هجدهم: عـامل آسـايش
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ إنـّى لَأمـانٌ لِأهـْلِ الْأرْضِ كَما أنَّ النُّجُومَ أمانُ لِأهْلِ السَّماءِ.
[بحارالانوار 53: 181.]
امام زمان عليه السلام فرمود: مـن مـايـه امنـيت زميـنيان هسـتم، همانطور كه ستارگان موجب امنيت آسمانيانند.
امام زمان عليه السلام فرمود: مـن مـايـه امنـيت زميـنيان هسـتم، همانطور كه ستارگان موجب امنيت آسمانيانند.
حدیث نوزدهم: خـورشيد پنـهان
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمّا وَجْهُ الاْءنْتِفاعِ بى فى غَيْبَتى فـَكَالاْءنْتِـفاعِ بِـالشَّـمْسِ إذا غَيَّبَها عَنِ الْأبْصارِ السَّحابُ.
[بحارالانوار 53: 181.]
امام مهدى عليه السلام فرمود: اما چگونگى استفاده از من در زمان غيبتم مثـل بهـره بـردارى از خـورشـيد اسـت، هنگامى كه ابرها آنرا از چشمها پنهان كنند.
امام مهدى عليه السلام فرمود: اما چگونگى استفاده از من در زمان غيبتم مثـل بهـره بـردارى از خـورشـيد اسـت، هنگامى كه ابرها آنرا از چشمها پنهان كنند.
حدیث بیستم: عاقبت منكر مهدى عليه السلام
وَ عَنْهُ عليه السلام:
فَاعْلَمْ أنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ وَ بَيْنَ اَحَدٍ قَرابَةٌ، وَمَنْ أنْكَرَنى فَلَيْسَ مِنّى وَسَبيلُهُ سَبيلَ ابْنِ نُوحٍ.
[كمال الدين و تمام النعمة 2: 484.]
در نامه امام مهدى عليه السلام چنين آمده است: بدان كه ميان خداى متعال و بندگانش خـويـشى و قـرابـتى نيـست، و كسى كه مرا انكار كند از من نيست و راه او راه پسر نـوح است.
در نامه امام مهدى عليه السلام چنين آمده است: بدان كه ميان خداى متعال و بندگانش خـويـشى و قـرابـتى نيـست، و كسى كه مرا انكار كند از من نيست و راه او راه پسر نـوح است.
حدیث بیست و یکم: زمــان فـرج
وَ فى تَوقيعِهِ عليه السلام:
وَ أمّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإنَّهُ اِلىَ اللّه ِ وَ كَـذِبَ الْوَقـّاتـُونَ.
[بحارالانوار 53: 181.]
در نامه حضرت مهدى عليه السلام آمده است: اما ظهـور فـرج مربوط به خــداست و وقت تعيين كنندگان دروغ گفته اند.
در نامه حضرت مهدى عليه السلام آمده است: اما ظهـور فـرج مربوط به خــداست و وقت تعيين كنندگان دروغ گفته اند.
حدیث بیست و دوم: اذن خــدايى
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ إذا أذِنَ اللّه ُ لَنا فىالْقَوْلِ ظَهَرَ الْحَقُّ وَ اضْمَحَلَّ الْباطِلُ وَانْحَسَرَ عَنْكُمْ وَاِلىَ اللّه ِ أرْغَبُ فى الْكِفايَةِ وَ جَميلِ الصُّنْعِ وَ الْوِلايَةِ…
[بحارالانوار 53: 196.]
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: و هنـگامى كه بـه مـا اجـازه سـخن داده شود، حق آشكار و باطل ريشه كن واز شما دور خواهد شد، از خــدا مى خواهـم كه اين مهـمّ را بنحو احسن و در حد كفايت و با ولايت مـا انجام دهد.
از حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: و هنـگامى كه بـه مـا اجـازه سـخن داده شود، حق آشكار و باطل ريشه كن واز شما دور خواهد شد، از خــدا مى خواهـم كه اين مهـمّ را بنحو احسن و در حد كفايت و با ولايت مـا انجام دهد.
حدیث بیست و سوم: زمـان ظـهور
وَ عَنْهُ عليه السلام:
فَقَدْ وَقَعَتْ الغَيْبَةُ الثانِيَةُ فَلا ظُهُورَ إلاّ بَعْدَ إذْنِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذلِكَ بَعْدَ طُولِ الْأمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ، وَ امْتِلاءِ الْأرْضِ جَوْراً.
[كمال الدين و تمام النعمة 516: 44.]
امام عصر عليه السلام فرمود: غيبت دوم به وقوع پيوست، پس ظهورى نخواهد بود مگر بعد از اذن خدا و آن بعد از مدت طولانى و قساوت دلها و پُر شدن زمين از ظلم و ستم خواهد بود .
امام عصر عليه السلام فرمود: غيبت دوم به وقوع پيوست، پس ظهورى نخواهد بود مگر بعد از اذن خدا و آن بعد از مدت طولانى و قساوت دلها و پُر شدن زمين از ظلم و ستم خواهد بود .
حدیث بیست و چهارم: رمـز غيبت حضرت
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ اَمّا عِلَّةُ ما وَقَعَ مِنَ الْغَيْبَةِ فَاِنَّ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ: يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لاتَسْألُوا عَنْ أشْـياءَ اِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ.
[-مائده: 101.]
إنَّهُ لَمْ يَكُنْ اَحَـدٌ مِنْ آبائي إلاّ وَ قَـدْ وَقَعَـتْ فى عُنُقِهِ بَيْـعَةٌ لِطاغِيَةِ زَمـانِهِ وَ إنّى أخْـرُجُ حينَ أخْرُجُ وَ لا بَيْعَةَ لِأحَـدٍ مِنَ الطَّواغِيتِ فِىعُنَقى.
[كمال الدين و تمام النعمة 485: 4.]
از حضرت ولى عصر عليه السلام نقل شده كه فرمود: اما در مورد علّت غيبت، خداوند متعال مى فرمايد: اى ايمان آورندگان از چيزهايى كه اگر روشن شود بدتان مى آيد سئوال نكنيد. زيرا هيچ يك از پدران من نبودند جز اينكه تعهدى نسبت به طاغى زمان خود داشتند ولى زمانى كه من خروج كنم هيچ تعهدى نسبت به هيچ يك از طاغوت ها ندارم (يعنى در برابر هيچ كس وظيفه تقيه ندارم).
از حضرت ولى عصر عليه السلام نقل شده كه فرمود: اما در مورد علّت غيبت، خداوند متعال مى فرمايد: اى ايمان آورندگان از چيزهايى كه اگر روشن شود بدتان مى آيد سئوال نكنيد. زيرا هيچ يك از پدران من نبودند جز اينكه تعهدى نسبت به طاغى زمان خود داشتند ولى زمانى كه من خروج كنم هيچ تعهدى نسبت به هيچ يك از طاغوت ها ندارم (يعنى در برابر هيچ كس وظيفه تقيه ندارم).
حدیث بیست و پنجم: توفـيق ديــدار
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ لَوْ اَنَّ أشياعَنا وَ فَقَّهُمُ اللّه ُ لِطاعَتِهِ، عَلى اجْتِماعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فى الْوَفاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ، لَما تأخَرَّ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقائنا، وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمْ السَّعادَةُ بِمُشاهِدَتِنا، عَلى حقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِها مِنْهُمْ بِنا، فَما يَحْبِسُنا عَنْهُمْ إلاّ ما يَتَّصِلُ بِنا مِمّا نُكْرِهُهُ.
[بحارالانوار 53: 177.]
از امام عليه السلام نقل شده كه به شيخ مفيد فرمود: اگر دلهاى شيعيان ما ـ كه خداوند آنان را براى اطاعت خودش موفق كند ـ در وفا كردن به پيمانشان يكى بود هرگز سعادت و ملاقات ما از آنان به تأخير نمى افتاد، بلكه سعادت ديدار با ما همراه با شناخت و صداقت براى آنان زود به دست مى آمد، چيزى جز كارهاى ناشايست آنان ما را از ايشان محبوس نمى سازد.
از امام عليه السلام نقل شده كه به شيخ مفيد فرمود: اگر دلهاى شيعيان ما ـ كه خداوند آنان را براى اطاعت خودش موفق كند ـ در وفا كردن به پيمانشان يكى بود هرگز سعادت و ملاقات ما از آنان به تأخير نمى افتاد، بلكه سعادت ديدار با ما همراه با شناخت و صداقت براى آنان زود به دست مى آمد، چيزى جز كارهاى ناشايست آنان ما را از ايشان محبوس نمى سازد.
حدیث بیست و ششم: وظيفه زمان غيبت
وَ عَنْهُ عليه السلام:
فَاغْلُقُوا أبْوابَ السُؤالِ عَمّا لا يَعْنيكُمْ وَ لا تَتَكَلَّـفُوا عِلْمَ ما قَـدْ كَـفَيتُمْ وَ أكْثِرُوا الدُّعاءَ بِتَعْجيلِ الْفَرَجِ فَإنَّ ذلِكَ فَرَجَكُمْ.
[بحارالانوار 53: 181.]
امام زمان عليه السلام فرمود: درهاى سئوال از چيزهايى را كه براى شما مفيد نيست ببنديد و خود را در مورد دانستن چيزهاى غيرلازم به زحمت نيندازيد، و درمورد تعجيل فرج زياد دعا كنيد زيرا كه موجب فرج خواهدشد.
امام زمان عليه السلام فرمود: درهاى سئوال از چيزهايى را كه براى شما مفيد نيست ببنديد و خود را در مورد دانستن چيزهاى غيرلازم به زحمت نيندازيد، و درمورد تعجيل فرج زياد دعا كنيد زيرا كه موجب فرج خواهدشد.
حدیث بیست و هفتم: خـاتم اوصـيا
وَ عَنْهُ عليه السلام:
أنـَا خـاتَمُ الاَوْصِـياءِ وَ بى يَدْفَعُ اللّه ُ البَلاءَ عَنْ أهْلى وَ شيعَتى.
[بحارالانوار 52: 30.]
آن حضرت فرمود: من خاتم اوصيا هستم و خداوند بواسطه من بلا را از خانواده و شيعيانم بر طرف مى كند.
آن حضرت فرمود: من خاتم اوصيا هستم و خداوند بواسطه من بلا را از خانواده و شيعيانم بر طرف مى كند.
بخش سوم: بيـت المـال
حدیث بیست و هشتم: حكـمت خـمس
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمّا أمْوالُكُمْ فَلانَقْبَلُها اِلاّ لِتَطْهُرُوا فَمَنْ شاءَ فَلْيَصِلْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَقْطَعْ فَمـا اتـانَا اللّه ُ خيْرْ مِمّـا اتـاكُمْ.
[بحارالانوار 53: 180.]
از امام مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: اما اموال شما ما آنها را فقط براى اين مى پذيريم كه شما پاكيزه شويد، پس هر كس بخواهد ـ كه پاك شود ـ برساند و هر كس مايل است قطع كند، پس آنچه خدا به ما عطا فرموده است بهتر و برتر است از آنچه به شما داده است.
از امام مهدى عليه السلام نقل شده كه فرمود: اما اموال شما ما آنها را فقط براى اين مى پذيريم كه شما پاكيزه شويد، پس هر كس بخواهد ـ كه پاك شود ـ برساند و هر كس مايل است قطع كند، پس آنچه خدا به ما عطا فرموده است بهتر و برتر است از آنچه به شما داده است.
حدیث بیست و نهم: مـال حــرام
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أَمّـا ما وَصَلْتَنا بِهِ فَـلا قَبُـولَ عِنْدَنـا إلاّ ما طابَ وَ طَهُرَ وَ ثَمَنُ الْمُغَنِّيَةِ حَرامٌ.
[معجم احاديث المهدى عليه السلام، ج 4، ص 294.]
از حضرت مهدى عليه السلام در پاسخ اسحاق بن يعقوب چنين آمده است: اما آنچه را كه به ما رساندى مورد قبول نيست مـگر آنچـه پـاك و پاكـيزه باشـد و دستمزد آوازخوان حرام است.
از حضرت مهدى عليه السلام در پاسخ اسحاق بن يعقوب چنين آمده است: اما آنچه را كه به ما رساندى مورد قبول نيست مـگر آنچـه پـاك و پاكـيزه باشـد و دستمزد آوازخوان حرام است.
حدیث سی ام: حلال شمردن خمس
وَ عَنْهُ عليه السلام:
بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ لَعْنَةُ اللّه ِ وَ الْمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجْمَعينَ عَلى مَنِ اسْتَحَّلَ مِنْ أمْوالِنا دِرْهَماً.
[بحارالانوار 53: 183.]
امام زمان عليه السلام فرمود: به نام خداوند بخشنده مهربان، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم جهان بركسى باد كه درهمى از اموال ما را حلال بداند.
امام زمان عليه السلام فرمود: به نام خداوند بخشنده مهربان، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم جهان بركسى باد كه درهمى از اموال ما را حلال بداند.
حدیث سی و یکم: تصـرف خـمس
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمّا ما سَئلْتَ عَنْهُ مِنْ أمْرِمَنْ يَسْتَحِلُّ ما فىيَدِهِ مِنْ أمْوالِنا أوْ يَتَصَرَّفَ فيهِ تَصَرُّفُهُ فى مالِهِ مِنْ غَيْرِ أمْرِنا فَمَنْ فَعَلَ ذلِكَ فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ نَحْنُ خُصَماؤهُ يَوْمَ الْقيامَةِ.
[كمال الدين و تمام النعمة 520: 49.]
امام عليه السلام خطاب به محمد بن جعفر اسدى فرمود: اما آنچه در مورد كسى پرسيدى كه اموال ما در دست اوست و حلال مى شمارد يا بدون دستور ما در آن تصرف كند همانگونه كه در مال خود تصرف مى كند، بدان كسى كه چنين كند، ملعون است و ما روز قيامت دشمنان او خواهيم بود.
امام عليه السلام خطاب به محمد بن جعفر اسدى فرمود: اما آنچه در مورد كسى پرسيدى كه اموال ما در دست اوست و حلال مى شمارد يا بدون دستور ما در آن تصرف كند همانگونه كه در مال خود تصرف مى كند، بدان كسى كه چنين كند، ملعون است و ما روز قيامت دشمنان او خواهيم بود.
حدیث سی و دوم: خـوردن خـمس
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَمَنْ أكَلَ مِنْ أمْوالِنا شَيْئاً فَإنَّما يَأكُلُ فى بَطنِهِ ناراً وَ سَيَـصْلى سَعـيراً.
[بحارالانوار 53: 183.]
امام عليه السلام فرمود: كسى كه از امـوال ما چـيزى بخـورد همانند اين است كه آتش را مى خورد و به زودى به جهنم خـواهد رسـيد.
امام عليه السلام فرمود: كسى كه از امـوال ما چـيزى بخـورد همانند اين است كه آتش را مى خورد و به زودى به جهنم خـواهد رسـيد.
حدیث سی و سوم: حـرام خـورى
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَأمّـا الْمُتَلَبـَّسُونَ بِأمْـوالِنـا فَمَنِ اسْتَحَلَّ شَيْئاً مِنْها فَأكَلَهُ فَـإنـَّما يَـأكُلُ النّـيرانَ.
[بحارالانوار 53: 181.]
از امام مهدى عليه السلام آمده است: امـا كسانى كه امـوال مـا را در دست گرفته اند، پس هر كس چيزى از آن را مباح شمارد و بخورد هـمانا آتش خــورده اسـت.
از امام مهدى عليه السلام آمده است: امـا كسانى كه امـوال مـا را در دست گرفته اند، پس هر كس چيزى از آن را مباح شمارد و بخورد هـمانا آتش خــورده اسـت.
فصل چهارم: متفرقات
حدیث سی و چهارم: پيروزى حق و نابودى باطل
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ حَمْداً لا شَريكَ لَهُ عـَلى إحْسانِهِ إلَيْنا وَ فـَضْلِهِ عـَلَيْنا، أبَى اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ لِلْحَقِّ إلاّ إتْماماً وَ لِلْباطِلِ إلاّ زَهُوقاً.
[بحارالانوار 53: 193.]
از حضرت نقل شده كه فرمود: حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است و همتايى ندارد. ستايش بخاطر احسانش به ما و نيكى او بر ما، خداوند بزرگ و با عظمت براى حق جز پايدارى و كمال چيزى نمى پسندد و براى باطل نيز جز نابودى چيزى مقدر نكرده است.
از حضرت نقل شده كه فرمود: حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است و همتايى ندارد. ستايش بخاطر احسانش به ما و نيكى او بر ما، خداوند بزرگ و با عظمت براى حق جز پايدارى و كمال چيزى نمى پسندد و براى باطل نيز جز نابودى چيزى مقدر نكرده است.
حدیث سی و پنجم: در پى رهــايى
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أنـَا أعُـوذُ بِاللّه ِ مِنَ الْعـَمى بَعْدَ الْجَـلاء، وَمِنَ الضَّلالَةِ بَعْدَ الهُدى وَ مِنْ مُوبِقاتِ الْأعْمالِ، وَ مُرْديـاتِ الْفِـتَنِ فَإنـَّهُ عَـزَّ وَ جَـلَّ يَقُـولُ: الم أحَسِبَ النّاسُ أنْ يُتْرَكُوا أنْ يَقُولُوا آمَنـّا وَهُــمْ لا يُفْتـَنُون. [بحارالانوار 53: 190.]
حضرت مهدى عليه السلام فرمود: به خدا پناه مى برم از كورى بعد از روشنايى و روشن بينى و از گمراهى بعد از هدايت، و از چيزهايى كه موجب نابودى اعمال مى شود و به او پناه مى برم از آزمايشهاى هلاك كننده. زيرا خداوند متعال فرمايد: آيا مردم تصور مى كنند همين كه گفتند ايمان آورديم رها مى شوند و مورد آزمايش قرار نمى گيرند؟
حضرت مهدى عليه السلام فرمود: به خدا پناه مى برم از كورى بعد از روشنايى و روشن بينى و از گمراهى بعد از هدايت، و از چيزهايى كه موجب نابودى اعمال مى شود و به او پناه مى برم از آزمايشهاى هلاك كننده. زيرا خداوند متعال فرمايد: آيا مردم تصور مى كنند همين كه گفتند ايمان آورديم رها مى شوند و مورد آزمايش قرار نمى گيرند؟
حدیث سی و ششم: نمـاز و شيطان
وَ عَنْهُ عليه السلام:
... فَما أرْغَمُ أنْفُ الشَيْطانَ بِشَى ءٍ مِثْلَ الصَّلاةِ، فَصَـلِّها وَ أرْ غَـمْ أنْـفَ الشَّـيْطانَ.
[بحارالانوار 53: 182.]
در پاسخ شخصى كه از نماز در وقت طلوع و غروب آفتاب سؤال كرده بود فرمود: با هيچ چيز مثل نماز، بينى شيطان به خاك ماليده نمى شود پس نماز را به پادار و بينى شيطان را به خاك بمال.
در پاسخ شخصى كه از نماز در وقت طلوع و غروب آفتاب سؤال كرده بود فرمود: با هيچ چيز مثل نماز، بينى شيطان به خاك ماليده نمى شود پس نماز را به پادار و بينى شيطان را به خاك بمال.
حدیث سی و هفتم: حق رهگذران از باغ
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمّا ما سَألْتَ عَنْهُ مِنَ الثِّمارِ مِنْ أمْوالِنا يَمُرُّ بِهِ الْمارُّ فَيَتَناوَلُ مِنْهُ وَ يَأكُلُ هَلْ يَحِلُّ لَهُ ذلِكَ؟ فَإنَّهُ يَحِلُّ لَهُ أكْلُهُ، وَ يَحْرُمُ عَلَيْهِ حَمْلُهُ.
[بحارالانوار 53: 183.]
امام مهدى عليه السلام فرمود: اما سئوال كردى كه شخصى به ميوه جات اموال ما مى گذرد و از آن برداشته و مى خورد (حق المارّه) آيا حلال است يا خير؟ پاسخ اين است خوردن برايش حلال است ولى بردن آن حرام است.
امام مهدى عليه السلام فرمود: اما سئوال كردى كه شخصى به ميوه جات اموال ما مى گذرد و از آن برداشته و مى خورد (حق المارّه) آيا حلال است يا خير؟ پاسخ اين است خوردن برايش حلال است ولى بردن آن حرام است.
حدیث سی و هشتم: شرط استفاده از وقف
وَ عَنْهُ عليه السلام:
وَ أمّا ما سَئَلْتَ عَنْهُ مِنْ اَمْرِ الْوَقْفِ عَلى ناحِيَتِنا وَ مـا يَجْـعَلُ لَنا ثُمَّ يَحْـتاجُ اِلَيْهِ صـاحِبُهُ، فَكُلُّ ما لَمْ يُسَلِّمْ فَصاحِبُهُ فيهِ بِالْخِيارِ، وَ كُلَّـما سَـلَّمَ فَلاخيارَ لِصـاحِبِهِ فيهِ، إحْتاجَ اَوْ لَمْ يَحْتَجْ، إفْتَقَر إلَيْهِ أوِاسْتَغْنى عَنْهُ.
[بحارالانوار 53: 182.]
از حضرت نقل شده كه فرمود: اما آنچه در مورد وقف براى ما سؤال كردى و آنچه كه صاحبش براى ما قرار مى دهد و بعد به آن احتياج پيدا مى كند پاسخ اين است كه هر چيزى را كه هنوز تحويل نداده صاحبش مختار است و هر چه را كه تحويل داده ديگر حق ندارد چه به آن نيازمند باشد يا نباشد.
از حضرت نقل شده كه فرمود: اما آنچه در مورد وقف براى ما سؤال كردى و آنچه كه صاحبش براى ما قرار مى دهد و بعد به آن احتياج پيدا مى كند پاسخ اين است كه هر چيزى را كه هنوز تحويل نداده صاحبش مختار است و هر چه را كه تحويل داده ديگر حق ندارد چه به آن نيازمند باشد يا نباشد.
حدیث سی و نهم: تبــار برگزيـده
وَ عَنْهُ عليه السلام:
أنَـا بَقِيـَّةٌ مِنْ آدَمَ وَ ذَخـيرَةٌ مِنْ نُـوحٍ وَمُصْطفى مِنْ إبراهيمَ وَصَفْوَةٍ مِنْ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله.
[غيبت نعمانى: 281، ح 67.]
از آن حضرت آمده كه چنين گويد: من باقيـمانده از آدم و ذخـيره نـوح و برگزيده از ابراهيم و خلاصه محمد [كه درود خدا بر آنان باد ]مى بـاشـم.
از آن حضرت آمده كه چنين گويد: من باقيـمانده از آدم و ذخـيره نـوح و برگزيده از ابراهيم و خلاصه محمد [كه درود خدا بر آنان باد ]مى بـاشـم.
حدیث چهلم: هر سـال در حجّ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمانَ الْعَمْرى رَضِىَ اللّه ُ عَنْهُ قالَ، سَمِعْتُهُ يَقُولُ:
وَاللّه ِ إنَّ صاحِبَ هذَاالْأمْرِ لَيَحْضُرَالْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ، فَيَرى النّاسَ وَ يَعْرِفُهُمْ وَ يَرَوْنَهُ وَ لايَعْرِفُونَهُ.
[كمال الدين و تمام النعمة 440: 8.]
محمد بن عثمان عمرى[نايب امام عليه السلام ] گويد: از حضرت شنيدم كه مى فرمود: بخدا قسم صاحب الامر هرسال در مراسم حج حضور پيدا مى كند و مردم را مى بيند و آنان را مى شناسد ولى مردم او را مى بينند ولى او را نمى شناسند.
محمد بن عثمان عمرى[نايب امام عليه السلام ] گويد: از حضرت شنيدم كه مى فرمود: بخدا قسم صاحب الامر هرسال در مراسم حج حضور پيدا مى كند و مردم را مى بيند و آنان را مى شناسد ولى مردم او را مى بينند ولى او را نمى شناسند.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
