لزوم وجود امام معصوم در هر زمان از دیدگاه قرآن و روایات

 

---

برای اثبات لزوم وجود امام معصوم در هر عصر  دو دسته دلیل اقامه می شود. اول: دلایل عقلی و دوم: دلایل نقلی در این نوشتار به تبیین دلایل نقلی آن می پردازیم.  

آياتى در قرآن كريم بر لزوم وجود معصوم (علیه السلام) در ميان امت دلالت دارد كه به عنوان نمونه، يك آيه را مورد بررسى قرار مى‏دهيم: «وَ يَقُولُ‏ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْلا انْزِلَ عَلَيْهِ آيَهٌ مِنْ ‏رَّبِّه‏ انَّما أَنْتَ‏ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ ‏هادٍ» «رعد/7»و آنهايى كه كافر شدند مى‏گويند: چرا آيه‏اى (معجزه‏اى كه مجبور به قبول شوند) از پروردگار بر او نازل نشده است؟ تو تنها بيم دهنده‏اى و براى هر گروهى هدايت كننده‏اى است.

 

از اين آيه شريفه استفاده مى ‏شود كه هيچ قومى در هيچ زمانى بى ‏نياز از هدايتگرى (اعم از پيامبر يا هادى ديگرى) كه آنها را به سوى حق هدايت كند، نيست. از امام محمّد باقر (علیه السلام)، در مورد تفسير اين آيه شريفه نقل شده است كه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:

 «رَسُولُ اللَّهِ الْمُنْذِرُ و فى كُلِّ زَمانٍ مِنَّا هادِياً يَهْديهِمْ الى ما جاءَ بِهِ نَبِىُّ اللَّهِ ثُمَّ الْهُداةُ مِنْ بَعْدِهِ عَلِىٌّ عَلَيْهِ السَّلامُ، ثُمَّ الْأَوْصِياءُ واحِداً بَعْدَ واحِدٍ» بصائر الدرجات، ص 9رسول خدا بيم ‏دهنده است و در هر زمانى از ما (اهل‏بيت) هدايتگرى مى ‏باشد، كه هدايت مى‏كند (مردم را)به سوى آنچه كه پيامبر (صلی الله علیه وآله) و نبىّ خدا(از طرف پروردگار) آورده است و هدايت كنندگان بعد از پيامبر (صلی الله علیه وآله) على(علیه السلام)و بعد از او جانشينان معصوم يكى بعد از ديگرى هستند.

 

فخر رازى، از دانشمندان بزرگ اهل تسنن در ذيل آيه شريفه «انَّما انْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ» از ابن عباس چنين نقل مى‏كند:

«وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ يَدَهُ عَلى‏ صَدْرِهِ فَقالَ أَنَا الْمُنْذِرُ، ثُمَّ أَوْمَأَ الى مِنْكَبِ عَلىٍّ (علیه السلام) وَ قالَ أَنْتَ الْهادِى‏ يا عَلِىُّ بِكَ يَهْتَدى‏ الْمُهْتَدُونَ مِنْ بَعْدى‏»  تفسير كبير، فخر رازى، ج 11، ص 186پيامبر دستش را بر سينه خود گذاشت و فرمود: منم منذر، سپس به شانه على (علیه السلام) اشاره كرد و فرمود: تويىهادى و به وسيله تو بعد ازمن هدايت خواهان هدايت م ى‏شوند.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ بِغَيْرِ امامٍ لَساخَتْ» « اصول كافى، ج 1، ص 252»اگر زمين بدون امام (علیه السلام) بماند، فرو خواهد رفت.

 

پاسخ: انسان، براى هدايت شدن و به كمال رسيدن، به انسان كاملى نيازمند است كه خود هدايت شده باشد و بتواند دست او را گرفته و به سر منزل مقصود و كمال بندگى كه هدف از خلقت است، برساند. به عبارت ديگر، انسان واسطه در هدايت مى‏خواهد و هدايت او بدون وجود و راهنمايى خاص امام معصوم (علیه السلام) كه خود نمونه انسان كامل است، امكان پذير نيست. از طرف ديگر، آنچه كه در زمين است، براى انسان خلق شده است.

بنابراين، فيض خداوند، به خاطر انسان به بقيه موجودات مى ‏رسد و فيض رساندن به خود انسان نيز، به بركت وجود امام صورت مى‏ گيرد. با توجه به اين دو مسأله، روشن مى‏شود كه امام (علیه السلام) واسطه فيض خداوند به تمام عالم است و اگر نباشد، تمام دنيا نابود مى ‏شود.

در مناظره هشام بن حكم با عمرو بن عبيد (از بزرگان معتزله در زمان خود) امام به قلب عالم خلقت تشبيه شده و بديهى است كه اگر قلب يك انسان از كار بيفتد، از ديگر اعضاى بدن كارى ساخته نيست و همين تشبيه، جايگاه امام را در ميان مخلوقات نشان مى‏دهد.  بحار الانوار، ج 23، ص 6- 9

همچنين امام صادق (علیه السلام) فرمود:

 «لَوْ كانَ النَّاسُ رَجُلَيْنِ لَكانَ احَدُهُمَا الْامامُ وَ قالَ: انَّ اخِرَ مَنْ يَمُوتُ الْامامُ لِئَلَّا يَحْتَجَّ احَدٌ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ تَرَكَهُ بِغَيْرِ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَيْهِ» «3»اگر مردم زمين تنها دو نفر باشند، يكى از آن دو، امام است و فرمود: آخرين كسى كه بميرد، امام است تا كسى بر خداى عزّوجلّ احتجاج‏نكند كه خداوند او را بدون‏حجّت واگذاشته است.

آنچه كه از مجموع اين حديثها و مثل آن، استفاده م ى‏شود، اين است كه خداوند تا زمانى كه انسانى در روى كره خاكى وجود دارد، او را بدون «حجّت» وامام نخواهد گذاشت.

 

   

---

منبع: امامت و ولایت, مجموعه آثار پژوهشکده تحقیقات اسلامی, از نرم افزار زمزم 5.