امامت پيامبر اكرم (ص)

 

---

يكى از برجسته ‏ترين مقامات پيامبران، مقام امامت آنان نسبت به انسانهاست. رسول گرامى اسلام عالي ترين درجه امامت بر انسانها را دارا بود. براى تبيين اين مسأله لازم است نخست جايگاه «امامت، رسالت و نبوت» و برترى مقام امامت بر مقام نبوت روشن شود.

---

مقام امامت بالاتر از نبوت 

خداوند متعال مى‏فرمايد: «وَ اذِ ابْتَلى ابْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَاتَمَّهُنَّ قالَ انّى‏ جاعِلُكَ لِلنَّاسِ اماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتى قالَ لايَنالُ عَهْدِى الظَّالِمينَ» «بقره/124» و هنگامى را كه خداوند ابراهيم را با وسائل گوناگونى آزمود و او بخوبى از عهده آزمايش برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم. ابراهيم گفت: آيا از دودمان من نيز به اين مقام مى‏رسند؟ خداوند فرمود: پيمان من (مقام امامت) به ستمكاران‏ نمى ‏رسد. (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه معصوم باشند، شايسته اين مقام هستند).

در توضيح معناى اين آيه، لازم است به چند نكته زير توجه كنيم:

الف- حضرت ابراهيم پس از آنكه از عهده امتحانهاى سخت برآمد، به اين مقام رسيده است. اين معنا نشانگر آن است كه امامت پس از گذراندن مراحلى از جانب خداوند اعطا مى‏شود.

ب- حضرت ابراهيم (علیه السلام ) قبل از آنكه مقام امامت به او اعطا شود، پيامبر بود و مقام امامت، در دوران پيرى به وى عطا شد. وقتى به حضرت ابراهيم  (علیه السلام ) مقام امامت داده‏ شد، داراى فرزند بود و براى همين از خدا خواست تا ذريّه او را نيز به اين مقام برساند.

 

در قرآن كريم از زبان حضرت ابراهيم  (علیه السلام ) چنين آمده است:  «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذى‏ وَهَبَ لى‏ عَلَى الْكِبَرِ اسْماعيلَ وَ اسْحاقَ انَّ رَبِّى لَسَميعُ الدُّعاءِ» «ابراهیم/39» سپاس خداوندى را كه به هنگام پيرى، اسماعيل و اسحاق را به من بخشيد. پروردگارم ‏دعاى بندگان را مى ‏شنود.

پس معلوم مى ‏شود كه امامت و نبوّت قابل تفكيك هستند. حضرت ابراهيم  (علیه السلام ) نبوّت داشت، ولى امامت نداشت و در دوران پيرى پس از موفقيّت در آزمايشهاى دوران رسالت، به او عطا شد. اين سخن بدين معناست كه مقام نبوّت مستلزم داشتن مقام امامت نيست، مانند بعضى از پيامبران كه به مقام امامت نرسيدند هم چنانكه ممكن است كسى امام باشد، ولى نبوت نداشته باشد، مانند امامان معصوم  (علیه السلام )

 

در اصطلاح مى‏گويند: بين نبوت و امامت «عموم و خصوص من وجه» است؛ يعنى ممكن است كسى امام باشد و نبى نباشد و ممكن است كسى نبى باشد و امام نباشد و ممكن است هم نبى باشد و هم امام.

نبى كسى است كه وحى بر او نازل مى‏شود و آنچه به وسيله وحى دريافت مى ‏كند، چنانچه از او بخواهند در اختيار ديگران مى‏ گذارد. رسول كسى است كه مأموريت تبليغ، نشر احكام خداوند و تربيت مردم از طريق تعليم را به عهده دارد. لازمه هيچ يك از آنها، اين نيست كه مردم او را پيشوا دانسته و در ظاهر و باطن از او پيروى كنند اما امام از ماده «امَّ- يَؤُمُّ» و به معناى مقتدا بودن است؛ يعنى امام كسى است كه در تمام شؤون اعم از گفتار، كردار، عمل و عقيده از او پيروى و تبعيت شود و مسؤوليت اجراى قوانين الهى را در جامعه داشته باشد كه تعدادى از پيامبران مانند پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) هر سه مقام را دارا بودند. « تفسير نمونه، ج 1، ص 318»

آنچه بايد در اينجا گفته شود، معنا و حقيقت امامت است كه با روشن شدن آن، مرتبه بالاى امامت كه براى پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) ثابت است روشن مى‏شود. امامت، فقط به معناى‏ راهنمايى و نشان دادن راه نيست، بلكه به معناى «ايصال الى المطلوب» و رسانيدن به سر منزل مقصود است. قرآن مى ‏فرمايد:  «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ ائِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا» «سجده/24» (تعدادى) از پيامبران (بنى ‏اسرائيل) را امام قرار داديم كه به امر ما هدايت مى‏ كنند.

همان‏طور كه درباره حضرت ابراهيم  (علیه السلام ) توضيح داديم، اين تعداد از پيامبران، پيش از آنكه به مقام امامت برسند، به مقام نبوت و رسالت به معناى راهنمايى و انذار و تبشير را دارا بودند. بنابراين، هدايتى را كه خداوند از شؤون امامت قراداده، مرتبه بالاترى از نبوت و رسالت است و آن اينكه دست مردم و انسانهاى مستعد را گرفته و به حق و حقيقت و كمال مى ‏رساند. « ترجمه الميزان، ج 14، ص 428»

قرآن اين مقام را براى پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله ثابت دانسته و به عنوان سرمشق و الگوى عملى انسانها معرفى كرده مى‏فرمايد: «وَ لَقَدْ كانَ لَكُمْ فى رَسوُلِ اللَّهِ اسْوَةٌ حَسَنَةٌ» «احزاب/21»براى شما در رفتار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پيروى نيكوست. اسوه به معناى تأسى نمودن و اقتداكردن است؛ بنابراين، اسوه بودن رسول‏خدا (صلی الله علیه و آله) عبارت است از پيروى كردن از او و تعبير «لكم فى رسول اللَّه» اشاره به آن است كه اين وظيفه به نفع ما بوده و براى هميشه ثابت است و طبق اين آيه، بايد همواره در گفتار و رفتار، از پيامبر (صلی الله علیه و آله) پيروى كنيم. « ترجمه الميزان، ج 16، ص 432»

 

گذشته از اينها، پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)  خاتم پيامبران و افضل تمام آنان است  و هر فضيلت، منصب و كمالى براى هر پيامبرى ثابت باشد، پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) آن را داراست و مقام امامت يكى از آنهاست. امام صادق (علیه السلام ) فرمود: «انَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُعْطِ الْأَنْبِياءَ شَيْئاً الَّا وَ قَدْ أَعْطاهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) همانا خداى عزّوجلّ هيچ چيزى را به انبيا اعطا نكرده، مگر آنكه آن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) اعطا كرده است اصول كافى، ج 1، ص 225.

در اينجا به ذكر دو روايت از كلام گهربار حضرت على  (علیه السلام ) كه دلالت بر مقام امامت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) دارد، بسنده مى‏شود:«يا أَيُّهَا النَّاسُ انَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله امامٌ حَيّاً وَ مَيِّتاً» « اصول كافى، ج 1، ص 225» اى مردم! همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله)  در حال حيات و ممات پيشوا و امام (همگان) است. «فَهُوَ امامُ مَنِ اتَّقى‏ وَ بَصيِرَةُ مَنِ اهْتَدى‏» «نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 93، ص 279» پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) پيشواى پرهيزكاران و روشنى ديده طالبان هدايت است.

---

منبع: امامت و ولایت, مجموعه آثار پژوهشکده تحقیقات اسلامی, از نرم افزار زمزم 5.