اسرار و معارف حج در روایات: حج، آزمون مردم و آمرزشگاه خلق

عِیسَی بْنِ یُونُسَ قَالَ
کَانَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ مِنْ تَلَامِذَهِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ فَانْحَرَفَ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ قَدِمَ مَکَّهَ مُتَمَرِّداً وَ إِنْکَاراً عَلَی مَنْ یَحُجُّ وَ کَانَ یَکْرَهُ الْعُلَمَاءُ مُجَالَسَتَهُ وَ مُسَاءَلَتَهُ لِخُبْثِ لِسَانِهِ وَ فَسَادِ ضَمِیرِهِ فَأَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَلَسَ إِلَیْهِ فِی جَمَاعَهٍ مِنْ نُظَرَائِهِ فَقَالَ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ الْمَجَالِسَ أَمَانَاتٌ وَ لَا بُدَّ لِکُلِّ مَنْ بِهِ سُعَالٌ أَنْ یَسْعُلَ أَ فَتَأْذَنُ فِی الْکَلَامِ فَقَالَ تَکَلَّمْ فَقَالَ إِلَی کَمْ تَدُوسُونَ هَذَا الْبَیْدَرَ (1) وَ تَلُوذُونَ بِهَذَا الْحَجَرِ وَ تَعْبُدُونَ هَذَا الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ بِالطُّوبِ وَ الْمَدَرِ وَ تُهَرْوِلُونَ حَوْلَهُ هَرْوَلَهَ الْبَعِیرِ إِذَا نَفَرَ؟ إِنَّ مَنْ فَکَّرَ فِی هَذَا وَ قَدَّرَ عَلِمَ أَنَّ هَذَا فِعْلٌ أَسَّسَهُ غَیْرُ حَکِیمٍ وَ لَا ذِی نَظَرٍ، فَقُلْ، فَإِنَّکَ رَأْسُ هَذَا الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ أَبُوکَ أُسُّهُ وَ تَمَامُهُ.
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام :
إِنَّ مَنْ أَضَلَّهُ اللَّهُ وَ أَعْمَی قَلْبَهُ اسْتَوْخَمَ الْحَقَّ وَ لَمْ یَسْتَعِذْ بِهِ وَ صَارَ الشَّیْطَانُ وَلِیَّهُ وَ رَبَّهُ وَ قَرِینَهُ یُورِدُهُ مَنَاهِلَ الْهَلَکَهِ ثُمَّ لَا یُصْدِرُهُ وَ هَذَا بَیْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِی إِتْیَانِهِ فَحَثَّهُمْ عَلَی تَعْظِیمِهِ وَ زِیَارَتِهِ وَ جَعَلَهُ مَحَلَّ أَنْبِیَائِهِ وَ قِبْلَهً لِلْمُصَلِّینَ إِلَیْهِ فَهُوَ شُعْبَهٌ مِنْ رِضْوَانِهِ وَ طَرِیقٌ یُؤَدِّی إِلَی غُفْرَانِهِ مَنْصُوبٌ عَلَی اسْتِوَاءِ الْکَمَالِ وَ مَجْمَعِ الْعَظَمَهِ وَ الْجَلَالِ خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ دَحْوِ الْأَرْضِ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَأَحَقُّ مَنْ أُطِیعَ فِیمَا أَمَرَ وَ انْتُهِیَ عَمَّا نَهَی عَنْهُ وَ زَجَرَ اللَّهُ الْمُنْشِئُ لِلْأَرْوَاحِ وَ الصُّوَرِ.» (۲)
عیسی بن یونس گفت: عبد الکریم بن ابی العوجا از شاگردان حسن بصری بود که از اسلام برگشت و منحرف شد. وی در حال ارتداد و سرکشی به مکه آمد، برای این که حج گزاران را سرزنش کند. به سبب بدزبانی و عقاید فاسدش دانشمندان از مجالست و همنشینی او پرهیز می کردند. در مکه با جماعتی از همفکرانش به نزد امام صادق علیه السلام آمد و گفت: آنچه در اینمجلس رد و بدل می شود باید به امانت بماند و جایی نقل نشود. هر کسی که سرفه در گلویش گیر کرده باید سرفه کند تا راه نفسش باز شود، آیا اجازه می دهید با شما سخنی بگویم؟ امام علیه السلام فرمود: «سخن بگو.» ابن ابی العوجا گفت: تا به کی به گرد این بنا می گردید و به این سنگ ها پناه می آورید؟ و عبادت می کنید این خانه ای را که از سنگ و گل ساخته شده و مانند شتران دور آن هروله می روید؟ کسی که در این اعمال فکر کند و دقیق شود می فهمد که این کار را موجود حکیم و صاحب درایت و فکر بنا ننهاده است. تو که رئیس این دین هستی و قله مرتفع آنی و پدرت پیامبر بنیانگذار و کامل کننده آن بوده پاسخ بده چه علتی در زیارت خانه خدا میباشد؟
امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کسی را خداوند گمراه کند و قلبش را کور نماید، پذیرش حق بر او سنگین و ناگوار خواهد بود. وی به خدا پناهنده نشده و شیطان یاور و رب و همنشین او خواهد شد و او را به آبشخورهای هلاکت وارد کرده و او را باز نمیگرداند خداوند با بنای این خانه، از بندگانش خواست تا او را عبادت کنند تا آنان را در بندگی و فرمانبری آزمایش کند، پس آنان را به زیارت و تعظیم این خانه فراخواند و آن را محل پیامبران و قبله گاه نمازگزاران قرار داد. این خانه شعبه ای از رضوان خدا و طریقی برای آمرزش گناهان است. در کمال اعتدال بنا شده و محل اجتماع عظمت و جلال است. خداوند دو هزار سال قبل از آن که زمین را بگستراند، این خانه را آفرید. سزاوارترین موجودی که در امر و نهی باید اطاعت شود خداوندی است که ارواح و صورت ها را ایجاد کرد.»