چرا شراب در اسلام حرام است؟

مبحث زیر از سخنان آیة الله مکارم شیرازی برگرفته شده است.

در آیات متعددی از قرآن کریم با شدّت با شراب برخورد شده و مصرف آن ممنوع اعلام گردیده است. طبق آیه 219 سوره بقره، نوشیدن شراب گناه بزرگى است، هر چند براى عدّه اى از مردم در خرید و فروش آن منافع و سودى وجود دارد، ولى هنگامى که سود و زیان آن مقایسه مى شود، زیانش بیشتر و بزرگتر از سود آن است: «(یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا): درباره شراب و قمار از تو سؤال مى کنند، بگو: «در آن دو گناه و زیان بزرگى است; و منافعى (از نظر مادّى) براى مردم در بر دارد; ولى گناه آنها از نفعشان بیشتر است».

در آیه شریفه دیگر مشروبات را منافى با نماز مى شمرد، و به مسلمانان اجازه نمى دهد در حال مستى به نماز بایستند: «(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَقْرَبُوا الصَّلاَةَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ); اى کسانى که ایمان آورده اید! در حال مستى به نماز (و جماعت در مسجد) نزدیک نشوید، تا بدانید چه مى گویید».(نساء، 43)
ضمناً به این مطلب اشاره مى کند که شرب خمر و مستى با عقل و درایت سازگار نیست. سومین مطلبى که از آیه شریفه استفاده مى شود این که نماز فقط الفاظ نیست، بلکه روح نماز حضور قلب است.(1) و از آنجا که انسان مست حضور قلب ندارد و نمى فهمد که چه مى گوید، لذا خداوند دستور مى دهد که در حال مستى نماز نخوانید.

همچنین در آیات 90 و 91 سوره مائده می فرماید: «(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالاَْنصَابُ وَالاَْزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِى الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُّنتَهُونَ); اى کسانى که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بتها و ازلام ]= نوعى بخت آزمایى [ پلید و از عمل شیطان است، از آن دورى کنید تا رستگار شوید. شیطان مى خواهد بوسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد. آیا (با این همه زیان و فساد و با این همه نهى اکید) خوددارى خواهید کرد؟!».
در این آیه شریفه ده نوع تأکید براى حرمت شراب به کار رفته است:
اوّل: این که آیه شریفه خطاب به مؤمنین است. و معناى آن این است که ایمان و شرب خمر با هم منافات دارد; و کسى که شرب خمر کند مؤمن نیست، همان گونه که مؤمن شرب خمر نمى کند.
دوم: شراب را در کنار گناهان روشن و مسلّمى نظیر قمار، بت پرستى و بخت آزمایى قرار داده است، و این خود تأکید دیگرى بر حرمت شرب خمر است. در روایتى مى خوانیم:
«شارِبُ الْخَمْرِ کَعابِدِ وَثَن; شراب خوار بسان بت پرست است».(2)
سوم: کلمه رجس و پلیدى، که به عنوان توصیف مشروبات الکلى آمده، تأکید دیگرى بر حرمت است.
چهارم: این که شرابخورى را از کارهاى شیطان معرّفى مى کند، نشانگر قبح و زشتى این عمل پلید است.
پنجم: جمله (فَاجْتَنِبُوهُ)، که دستور صریح بر ترک شرب خمر مى دهد، تأکید بلکه تصریح دیگرى بر حرمت این کار زشت است.
ششم: جمله (لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) که فلاح و رستگارى را در سایه ترک شرب خمر مى داند، تأکید ششم موجود در آیه، براى حرمت شرب خمر است.
هفتم: شیطان با شرب خمر قصد دارد بین شما عداوت و کینه ایجاد کند. آیا چیزى که ابزار و سلاح شیطان براى ایجاد عداوت و کینه بین انسانهاست حرام نیست؟ این مطلب تأکید مهمّ دیگرى بر حرمت شرب خمر است.
هشتم: جمله (وَیُصَدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ) تأکید دیگرى بر مدّعاى ماست. چیزى که مایه فراموشى ذکر خداست و انسان را از یاد خدا باز مى دارد نمى تواند حلال و مباح باشد.
 نهم: شراب علاوه بر مفاسد فوق، انسان را از نماز نیز باز مى دارد. و این نهمین تأکید موجود در آیه است.
دهم: آخرین جمله «(فَهَلْ اَنْتُمْ مُنْتَهُونَ); آیا خوددارى خواهید کرد؟» دهمین تأکید موجود در آیه شریفه براى حرمت شراب است. آیا این همه مفاسدى که در شراب است باعث خوددارى شما از آلوده شدن به آن نخواهد شد؟
این آیه شریفه هم فرمان صریح حرمت شرب خمر را بیان کرده است، و هم فلسفه مادّى و معنوى این تحریم را دربر دارد.

فلسفه تحریم شراب

سؤال: چرا آیات قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) این قدر در مذمّت شراب سخن گفته است؟ فلسفه آن چیست؟
جواب: دلایل زیادى براى این مطلب وجود دارد، به یک نمونه آن توجّه کنید:
شراب عقل انسان ـ که گوهر وجودى اوست ـ را از انسان مى گیرد. بعضى خیال مى کنند که شرابخوار فقط موقع مستى عقل خود را از دست مى دهد، امّا آمار و ارقام به ما مى گوید که شرابخواران تدریجاً دیوانه مى شوند و سر از تیمارستان درمى آورند. 85% از دیوانه هاى موجود در تیمارستانهاى آمریکا بر اثر شرب خمر دیوانه شده، و تنها 15% آنها بر اثر علل و عوامل دیگر عقل خود را از دست داده اند.
در انگلستان در برابر هر 2249 دیوانه الکلى، 53 دیوانه غیرالکلى وجود دارد. یعنى از هر 40 دیوانه، 39 نفر آنها بر اثر مداومت بر شرب خمر دیوانه شده اند!(1)
آرى شراب مهمترین و سرآمدترین گوهر وجود انسان را زایل کرده، و وى را در ردیف حیوانات قرار مى دهد. قابل توجّه این که با تعطیلى عقل مشکلات شرابخوار تمام نمى شود، بلکه ابتداى بدبختى و سیه روزى اوست، و در آن حال ممکن است دست به هر جنایتى بزند. آدم کشى، غصب اموال مردم، سرقت، خیانت به نوامیس دیگران، ترک عبادات و طاعات، و دهها کار حرام دیگر همه در انتظار یک انسان فاقد عقل و شعور است.

اعجاز حُکمى و قانونى

یکى از نشانه هاى عظمت اسلام قوانین و احکام آن است، که مى توان از آن به اعجاز حکمى و قانونى تعبیر کرد. زیرا این آیین الهى 1400 سال قبل قوانین و احکامى براى بشر به ارمغان آورده، که امروز ارزش آن روشن شده است.
مثلاً پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در مورد شراب فرمود: «این دو، بلاى بزرگى براى جامعه بشرى است».
در زمان نزول قرآن و عصر رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) معناى این جمله بخوبى قابل درک نبود، چون شرب خمر معمول و متداول بود، تا جایى که برخى از مردم عصر جاهلیّت آن را به عنوان مهریه زنانشان قرار مى دادند! امّا امروزه ثابت شده که شراب بلاى سلامت، جامعه بشرى، و معنویّات انسان است.

شراب و سلامت انسان و جامعه

دانشمندان و پزشکان عصر ما اعتراف مى کنند که شراب باعث انواع بیماریهاست، که از جمله مى توان به بیماریهاى قلب، عروق و ناراحتى هاى اعصاب اشاره کرد. یکى از عوامل سکته هاى قلبى و مغزى و سرطان، شرب خمر است.
مشروبات الکلى براى انسان آن قدر آثار منفى دارد که گاه نسل آینده وى را نیز تهدید مى کند، به گونه اى که اگر زن حامله اى شرابخوار باشد جنین او هم در معرض ابتلا به بیماریهاى فوق خواهد بود. همچنین به آمار زیر که در یکى از نشریات معتبر منعکس شده، توجّه کنید:
60% قتلهاى عمد، 75% نزاعهاى خونین منتهى به ضرب و جرح، 30% جرائم ضدّ اخلاقى (از جمله زناى با محارم) و 20% سرقتها، نتیجه استفاده از مشروبات الکلى است.(3) حال این قتل ها، نزاع ها، سرقت ها تجاوزات ناموسى و مانند آن، چه پیامدهایى از جمله شکایت، دادگاه، زندان، مجازات و مانند آن دارد، بحث مفصّلى مى طلبد، که جاى آن اینجا نیست. به علاوه صدر آیه شریفه 91 سوره نساء، به همین قسمت از مضرّات شراب اشاره داشت.

شراب و فقدان معنویت

مشروبات الکلى علاوه بر ضررهاى فراوانى که براى جسم انسان و جامعه دارد، بلاى بزرگى براى معنویّت بشر نیز هست.
همان گونه که در آیه 91 سوره نساء آمده، ابتلاى به این امّ الخبائث انسان را از خداوند دور، و از نماز واقعى و حقیقى برکنار مى کند.
با توجّه به تمام این مضرّات، که اسلام هزار و چهارصد سال قبل نسبت به آن هشدار داده، و امروزه ثابت و روشن شده، خداوند آن را تحریم کرده است.
________________________
پی نوشت:
1. براى تحصیل حضور قلب راههایى وجود دارد; که مى توان به عواملى چون معرفت خدا، دانستن معانى نماز، اهمّیّت دادن به نماز، دور کردن عوامل حواس پرتى، پرهیز از گناه و تمرین و ممارست اشاره کرد. شرح این مطلب را در تفسیر نمونه، ج 14، اوایل سوره مؤمنون مطالعه فرمایید.
2. بحارالانوار، ج 47، ص 217 و ج 77، ص 47.
3. تفسیر نمونه، ج 5، ص 75.

منبع:
از تو سؤال می کنند؛ آیة الله مکارم شیرازی