معاشرت در احادیث

آداب معاشرت با خود

امام صادق عليه السلام :

اِجعَلْ قَلبَكَ قَرينا بَرّا ، أو وَلَدا واصِلاً ، وَ اجعَلْ عَمَلَكَ والِدا تَتَّبِعُهُ ، وَ اجعَلْ نَفسَكَ عَدُوّا تُجاهِدُها ، وَ اجعَلْ مالَكَ عارِيَةً تَرُدُّها .
دلت را [ به منزله ] همنشينى نيكوكار، يا فرزندى سپاسگزار قرار ده و كردارت را چونان پدرى كه از او پيروى و اطاعت مى كنى و نفس [ امّاره ] خود را همانند دشمنى كه با وى مى جنگى و مال و داراييت را عاريه اى كه بايد برگردانى .

( الكافي : ۲/۴۵۴/۷ )

امام صادق عليه السلام :

 اُقصُرْ نَفسَكَ عَمّا يَضُرُّها مِن قَبلِ أن تُفارِقَكَ ، وَاسعَ في فَكاكِها كَما تَسعى في طَلَبِ مَعيشَتِكَ ؛ فإنَّ نَفسَكَ رَهينَةٌ بِعَمَلِكَ .
جان خود را، پيش از آن كه از تو جدا شود، از آنچه زيانش رساند بازگير و همچنان كه در جستجوى روزيت مى كوشى، در آزادى آن  [ از بند شهوات و آتش دوزخ ] بكوش؛ زيرا كه جانِ تو گروگان كردار توست.

( الكافي : ۲/۴۵۵/۸ )

امام صادق عليه السلام : 

اِحمِلْ نَفسَكَ لِنَفسِكَ ، فإن لَم تَفعَلْ لَم يَحمِلْكَ غَيرُكَ .
خودت بارِ خود را به دوش بكش، كه اگر چنين نكنى، كسى ديگر بار تو را به دوش نمى كشد.

( الكافي : ۲/۴۵۴/۵ )

امام صادق عليه السلام :

خُذْ لِنَفسِكَ مِن نَفسِكَ ، خُذْ مِنها في الصِّحَّةِ قَبلَ السَّقَمِ ، و في القُوَّةِ قَبلَ الضَّعفِ ، و في الحَياةِ قَبلَ المَماتِ .
 از خود براى خويشتن بهره برگير، از آن بهره بگير، در تندرستى پيش از بيمارى و در روزگارِ توانايى پيش از ناتوانى و در زندگى پيش از مرگ.

( الكافي : ۲/۴۵۵/۱۱ )

آداب معاشرت با مردم

لقمان عليه السلام ـ در اندرز به فرزندش ـ فرمود :

 يا بُنَيَّ، لا تُكالِبِ النّاسَ فيَمقُتوكَ ، و لا تَكُن مَهينا فيُذِلُّوكَ ، و لا تَكُن حُلوا فيأكُلوكَ ، و لا تَكُن مُرّا فيَلفِظوكَ .
 پسر عزيزم! با مردم درنده خويى و دشمنى مورز كه با تو دشمن شوند و حقير هم مباش كه تو را خوار شمارند. شيرين مباش كه تو را بخورند و تلخ مباش كه تو را دور اندازند.

( الاختصاص : ۳۳۸ )

امام على عليه السلام :

خالِطوا النّاسَ مُخالَطَةً إن مِتُّم مَعَها بَكَوا عَلَيكُم ، و إن عِشتُم (غِبتُم) حَنُّوا إلَيكُم .
با مردم چنان معاشرت كنيد كه اگر بميريد بر شما بگريند و اگر زنده باشيد [ غايب شويد  ] مشتاق ديدن شما باشند

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۰ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندان خود به هنگام احتضار ـ فرمود : 

يا بَنِيَّ ، عاشِروا النّاسَ عِشرَةً إن غِبتُم حَنُّوا إلَيكُم ، و إن فُقِدتُم بَكَوا عَلَيكُم .
فرزندان من! با مردم چنان معاشرت كنيد كه اگر شما را نديدند مشتاق ديدنتان باشند و هر گاه مُرديد بر شما بگريند.

( بحار الأنوار : ۴۲/۲۴۷/۵۰ )

امام على عليه السلام پيوسته مى فرمود:

لِيَجتَمِعْ في قَلبِكَ الافتِقارُ إلَى النّاسِ ، و الاستِغناءُ عَنهُم، يَكونُ افتِقارُكَ إلَيهِم في لينِ كَلامِكَ و حُسنِ بِشرِكَ، و يَكونُ استِغناؤكَ عَنهُم في نَزاهَةِ عِرضِكَ و بَقاءِ عِزِّكَ .
بايد نياز به مردم و بى نيازى از آنها، هر دو، در دلت جمع باشد، نيازت به آنها در نرم گويى و خوشرويى تو باشد و بى نيازيت از آنها در حفظ آبرو و نگهدارى عزّت و سر بلنديت.

( معاني الأخبار : ۲۶۷/۱ )

امام على عليه السلام : 

زُهدُكَ في راغِبٍ فيكَ نُقصانُ حَظٍّ ، و رَغبَتُكَ في زاهِدٍ فيكَ ذُلُّ نَفْسٍ .
بى اعتنايى تو به كسى كه به تو راغب است كم سعادتى است و تمايل تو به كسى كه به تو بى رغبت است، خوارى نفس است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۴۵۱ )

امام باقر عليه السلام :

صَلاحُ شَأنِ النّاسِ التَّعايُشُ و التّعاشُرُ مِل ءَ مِكيالٍ : ثُلثاهُ فِطَنٌ ، و ثُلثٌ تَغافُلٌ .
سامان يافتن كار مردم به اين است كه طورى با هم همزيستى و معاشرت كنند كه مانند پيمانه اى باشند كه دو سومش هوشيارى و يك سومش ناديده گرفتن و چشم پوشى است .

( بحار الأنوار : ۷۴/۱۶۷/۳۴ )

امام باقر عليه السلام :

 مَن خالَطتَ فإنِ استَطَعتَ أن تَكونَ يَدُكَ العُليا عَلَيهِ فَافعَلْ .
 هر گاه با كسى معاشرت كردى، اگر توانستى دست برتر بر او داشته باشى، چنين باش.

( المحاسن : ۲/۱۰۲/۱۲۷۲ )

امام صادق عليه السلام :

مَن أكرَمَكَ فأكرِمهُ ، و مَنِ استَخَفَّ بِكَ فأكرِم نَفسَكَ عَنهُ
هر كه تو را گرامى داشت، او را گرامى بدار و هركه تو را خوار شمرد، خودت را از او منزّه و بر كنار بدار.

( الدرّة الباهرة : ۳۱ )

امام كاظم عليه السلام ـ در سفارش به هشام ـ فرمود :

إن خالَطتَ النّاسَ فإنِ استَطَعتَ أن لا تُخالِطَ أحَدا مِنهُم إلاّ مَن كانَت يَدُكَ عَلَيهِ العُليا فَافعَلْ .
هرگاه با مردم معاشرت كردى، اگر توانستى كه در معاشرت با هر يك از آنان دست برتر داشته باشى چنين كن.

( تحف العقول : ۳۹۵ )

آداب معاشرت با خانواده

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ الرَّجُلَ لَيُدرِكُ بالحِلمِ دَرَجَةَ الصّائمِ القائمِ ، و إنَّهُ لَيُكتَبُ جَبّارا و لا يَملِكُ إلاّ أهـلَ بَيتِـهِ .
 همانا مرد ، با بردبارى به مرتبه روزه گير شب زنده دار مى رسد و [ با بدرفتارى ] جبّار قلمداد مى شود، در حالى كه بر كسى جز خانواده خود فرمان نمى راند.

( كنز العمّال : ۵۸۰۹ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به ياران خويش ـ فرمود :

كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله نَصِبا بِالصَّلاةِ بَعدَ التَّبشيرِ لَهُ بِالجَنَّةِ ،

لِقَولِ اللّه ِ سُبحانَهُ : « وَ أمُرْ أهلَكَ بِالصَّلاةِ و اصْطَبِرْ عَلَيها »  .

 فكانَ يَأمُرُ بِها أهلَهُ ، و يُصَبِّرُ عَلَيها نَفسَهُ .

 رسول خدا صلى الله عليه و آله ، با آن كه نويد بهشت به او داده شده بود، باز براى نماز خود را به رنج مى افكند؛

زيرا كه خداوند سبحان فرموده بود: «  كسان خود را به نماز فرمان ده و خود در آن پاى بفشر »، ( طه : ۱۳۲ )

 از اين رو رسول خدا خانواده اش را به نماز خواندن فرمان مى داد و خود نيز در آن پافشارى مى كرد.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۹ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوار خود حسن عليه السلام ـ نوشت :

لا يَكُن أهلُكَ أشقَى الخَلقِ بِكَ .
مبادا خانواده ات به سبب [ رفتار ] تو بد بخت ترين مردمان باشند.

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

امام على عليه السلام :

يا كُمَيلُ ، مُر أهلَكَ أن يَروحوا في كَسبِ المَكارِمِ ، و يُدلِجوا في حاجَةِ مَن هُوَ نائمٌ .
اى كميل! به خانواده ات دستور بده كه روز هنگام در پى كسب خصلتهاى والاى انسانى بروند و شبانگاهان در پى رفع نيازهاى خفتگان.

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۷ )

امام على عليه السلام :

لا تَجعَلَنَّ أكثَرَ شُغلِكَ بِأهلِكَ و وُلدِكَ ؛ فإن يَكُن أهلُكَ و وُلدُكَ أولِياءَ اللّه ِ فإنَّ اللّه َ لا يُضِيعُ أولِياءَهُ ، و إن يَكونوا أعداءَ اللّه ِ فما هَمُّكَ و شُغلُكَ بأعداءِ اللّه ِ ؟ ! .
 بيشترين وقت خود را صرف زن و فرزندت مكن؛ زيرا اگر زن و فرزند تو دوستان خدا باشند، خداوند دوستان خود را وا نمى گذارد و اگر دشمنان خدا باشند، چرا بايد همّ و غمّت متوجّه دشمنان خدا باشد؟

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۵۲ )

امام باقر عليه السلام : 

إنّي لأَصبِرُ مِن غُلامي هذا و مِن أهلي ، عَلى ما هُوَ أمَرُّ مِنَ الحَنظَلِ ، إنَّهُ مَن صَبَرَ نالَ بِصَبرِهِ دَرَجَةَ الصّائمِ القائمِ ، و دَرَجَةَ الشَّهيدِ الّذي قَد ضَرَبَ بِسَيفِهِ قُدّامَ مُحمّدٍ صلى الله عليه و آله .
من در برابر كارهايى از اين غلام خود و از خانوده ام صبر مى كنم كه از حنظل تلختر است؛ زيرا هر كه صبر پيشه كند به واسطه صبر خود به مقام روزه گيرِ شب زنده دار و مرتبه شهيدى كه در ركاب محمد صلى الله عليه و آله شمشير زده باشد، دست مى يابد.

( ثواب الأعمال : ۲۳۵/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ المَرءَ يَحتاجُ في مَنزِلِهِ و عِيالِهِ إلى ثَلاثِ خِلالٍ يَتَكَلَّفُها و إن لَم يَكُن في طَبعِهِ ذلكَ : مُعاشَرَةٍ جَميلَةٍ ، و سَعَةٍ بتَقديرٍ ، و غَيرَةٍ بتَحَصُّنٍ .
مرد براى اداره خانه و خانواده اش بايد سه كار انجام دهد، هر چند بر خلاف طبع او باشد: خوشرفتارى، گشاده دستى اما به اندازه، و غيرت و ناموس دارى.

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۳۶/۶۳ )

آداب معاشرت با عوام

امام على عليه السلام :

مُبايَنَةُ العَوامِّ مِن أفضَلِ المُرُوَّةِ .
دورى كردن از عوام از بالاترين مردانگى ها است.

( غرر الحكم : ۹۷۷۵ )

امام على عليه السلام :

مُجالَسَةُ العَوامِّ تُفسِدُ العادَةَ .
همنشينى با عوام، اخلاق و عادات را فاسد مى كند.

( غرر الحكم : ۹۸۱۲ )

امام على عليه السلام :

مَوَدَّةُ العَوامِّ تَنقَطِعُ كانقِطاعِ السَّحابِ ؛ و تَنقَشِعُ كَما يَنقَشِعُ السَّرابُ .
دوستى عوام همچون ابر پراكنده مى شود و همچون سراب محو مى گردد.

( غرر الحكم : ۹۸۷۲ )

معيار معاشرت با مردم

امام على عليه السلام :

اِجعَلْ نَفسَكَ ميزانا فيما بَينَكَ و بَينَ غَيرِكَ ، و أحِبَّ لِغَيرِكَ ما تُحِبُّ لِنَفسِكَ ، وَ اكرَهْ لَهُ ما تَكرَهُ لَها ، لا تَظلِمْ كما لا تُحِبُّ أن تُظلَمَ ، و أحسِنْ كما تُحِبُّ أن يُحسَنَ إلَيكَ ، و استَقبِحْ لِنَفسِكَ ما تَستَقبِحُهُ مِن غَيرِكَ ، وَ ارضَ مِنَ النّاسِ ما تَرضى لَهُم مِنكَ .
در رابطه ميان خود با ديگرى خويشتن را معيار قرار ده و براى او آن بخواه كه براى خود مى خواهى و آنچه بر خود نمى پسندى بر او نيز مپسند؛ همچنان كه دوست ندارى به تو ستم شود، تو نيز به كسى ستم مكن و همچنان كه دوست دارى به تو خوبى شود، تو نيز به ديگران خوبى كن و آنچه را از ديگران زشت مى شمارى از خود نيز زشت شمار و آنچه را از خود پسنديده مى دانى از آنان نيز پسنديده بدان.

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۰۳/۱ )

امام حسن عليه السلام : 

صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بِهِ .
با مردم آن گونه رفتار كن كه دوست دارى با تو رفتار كنند.

( أعلام الدين : ۲۹۷)

آنچه در معاشرت با مردم سزاوار است

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جامِلوا النّاسَ بأخلاقِكُم تَسلَموا مِن غَوائلِهِم ، و زايِلوهُم بأعمالِكُم لِئَلاّ تَكونوا مِنهُم .
با اخلاق خود با مردم نيكو معاشرت كنيد تا از گزندهايشان در امان مانيد، و در اعمالتان از آنها جدا باشيد تا جزو آنان نباشيد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۴ )

امام على عليه السلام :

خالِطوا النّاسَ بألسِنَتِكُم و أجسادِكُم ، و زايِلوهُم بِقُلوبِكُم و أعمالِكُم .
با مردم با زبانها و پيكرهاى خود معاشرت كنيد و با دلها و كردارهايتان از آنان دورى گزينيد .

(غرر الحكم : ۵۰۷۱ )

امام على عليه السلام :

خالِقوا النّـاسَ بأخلاقِهِـم ، و زايِلوهُم في الأعمالِ .
 با مردم مطابق اخلاقشان معاشرت كنيد و در اعمال و كردار از آنان جدا باشيد.

( غرر الحكم : ۵۰۶۸ )

امام على عليه السلام :

خالِطوا النّاسَ بِما يَعرِفونَ ، و دَعوهُم مِمّا يُنكِرونَ ، و لا تُحَمِّلوهُم عَلى أنفُسِكُم و عَلَينا ؛ فإنَّ أمرَنا صَعبٌ مُستَصعَبٌ .
 با مردم در حدِّ فهم و شناختى كه دارند برخورد كنيد و درباره آنچه نمى دانند كارى به آنها نداشته باشيد و آنان را بر خودتان و بر ما نشورانيد؛ زيرا امر ( ولايت ) ما سخت و سنگين است.

( غرر الحكم : ۵۰۵۱ )

امام على عليه السلام ـ خطاب به شيعيان خود ـ فرمود :

كونوا في النّاس كالنَّحلَةِ في الطَّيرِ ؛ لَيسَ شَيءٌ مِنَ الطَّيرِ إلاّ و هُوَ يَستَخِفُّها ، و لَو يَعلَمونَ ما في أجوافِها مِنَ البَرَكَةِ لَم يَفعَلوا ذلكَ بِها . خالِطوا النّاسَ بألسِنَتِكُم و أجسادِكُم ، و زايِلوهُم بِقُلوبِكُم و أعمالِكُم
در ميان مردم همچون زنبور عسل در ميان پرندگان باشيد كه هيچ پرنده اى آنها را به چيزى نمى گيرد، حال آن كه اگر مى دانستند در درون زنبورهاى عسل چه نعمتى است آن طور آنها را دست كم نمى گرفتند. با مردم با زبانها و پيكرهاى خود معاشرت و با دلها و كردارهايتان از آنان دورى كنيد.

( بحار الأنوار : ۷۵/۴۱۰/۵۴ )

امام صادق عليه السلام :

اِتَّقوا عَلى دينِكُم فَاحجُبوهُ بِالتَّقِيَّةِ ؛ فإنَّهُ لا إيمانَ لِمَن لا تَقِيَّةَ لَهُ ، إنَّما أنتُم في النّاسِ كالنَّحلِ في الطَّيرِ ، لَو أنَّ الطَّيرَ تَعلَمُ ما في أجوافِ النَّحلِ ما بَقِيَ مِنها شَيءٌ إلاّ أكَلَتهُ ، و لَو أنَّ النّاسَ عَلِموا ما في أجوافِكُم أنَّكُم تُحِبّونا أهلَ البَيتِ لأَكَلوكُم بِألسِنَتِهِم ، و لَنَحَلوكُم في السِّرِّ و العَلانِيَةِ .
 مراقب دين خود باشيد و آن را با تقيّه مخفى نگه داريد؛ زيرا ايمان ندارد كسى كه تقيه نداشته باشد. شما در ميان مردم همچون زنبور عسل در بين پرندگان هستيد. اگر پرندگان بدانند كه در درون زنبور عسل چيست، همه آنها را مى خورند و اثرى باقى نمى گذارند. همچنين اگر مردم بدانند كه شما در دلهاى خود، ما خاندان را دوست داريد، با [ نيش ] زبانهايشان شما را مى خورند و در نهان و آشكار به شما نسبتهاى ناروا مى دهند.

( الكافي : ۲/۲۱۸/۵ )

تشويق به خوشرفتارى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أحسِنْ مُصاحَبَةَ مَن صاحَبَكَ تَكُن مُسلِما .
با كسى كه همنشين توست خوشرفتار باش تا مسلمان باشى.

( الأمالي للصدوق : ۲۶۹/۲۹۵ )

امام على عليه السلام :

 اُبذُلْ لأِخيكَ دَمَكَ و مالَكَ ، و لِعَدُوِّكَ عَدلَكَ و إنصافَكَ ، و لِلعامَّةِ بِشرَكَ و إحسانَكَ .
 جان و مالت را فداى برادر خود كن و عدل و انصافت را نثار دشمنت و خوشرويى و احسانت را به عموم مردم ببخش.

( بحار الأنوار : ۷۸/۵۰/۷۶ )

امام على عليه السلام :

اُبذُلْ لِصَديقِكَ نُصحَكَ ، و لِمَعارِفِكَ مَعونَتَكَ ، و لِكافَّةِ النّاسِ بِشرَكَ
 به دوستِ خود، خيرخواهى و يكرنگى ات را ببخش و به آشنايان خود يارى ات را و به عموم مردم خوش رويى ات را.

( غرر الحكم : ۲۴۶۶ )

امام على عليه السلام :

صاحِـبِ الإخوانَ بالإحسانِ ، و تَغَمَّدْ ذُنوبَهُم بِالغُفرانِ .
با برادران به نيكى رفتار كن و گناهان آنان را با گذشت بپوشان.

(غرر الحكم : ۵۸۳۲ )

امام على عليه السلام :

اِصحَبِ السُّلطانَ بِالحَذَرِ ، و الصَّديقَ بِالتّواضُعِ و البِشرِ ، و العَدُوَّ بِما تَقومُ بِهِ عَلَيهِ حُجَّتُكَ .
با قدرتمند محتاطانه رفتار كن و با دوستان به فروتنى و خوشرويى و با دشمن به گونه اى كه حجّت تو بر او تمام شود (بهانه و دستاويزى براى دشمنى او باقى نماند).

( غرر الحكم : ۲۴۶۴ )

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله بَينا هُوَ ذاتَ يَومٍ عِندَ عائشَةَ إذ .حديث استَأذَنَ عَلَيهِ رَجُلٌ ، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : بِئسَ أخو العَشيرَةِ ! فقامَت عائشةُ فدَخَلَتِ البَيتَ و أذِنَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله لِلرَّجل ، فلَمّا دَخَلَ أقبَلَ عَلَيهِ بِوَجهِهِ و بِشرِهِ [ إلَيهِ] يُحَدِّثُهُ ، حتّى إذا فَرَغَ و خَرَجَ مِن عِندِهِ قالَت عائشَةُ : يا رسولَ اللّه ِ ، بَينا أنتَ تَذكُرُ هذا الرَّجُلَ بِما ذَكَرتَهُ بِهِ إذ أقبَلتَ عَلَيهِ بِوَجهِكَ و بِشرِكَ ! فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عِندَ ذلكَ : إنَّ مِن شَرِّ عِبادِ اللّه ِ مَن تُكرَهُ مُجالَسَتُهُ لِفُحشِهُ .
روزى پيامبر صلى الله عليه و آله نزد عايشه بود كه مردى اجازه ورود خواست. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: چه خويشاوند بدى! عايشه برخاست و به اتاق رفت. رسول خدا صلى الله عليه و آله به آن مرد اجازه ورود داد. چون مرد داخل شد رسول خدا صلى الله عليه و آله با خوشرويى با او به صحبت كردن پرداخت تا آن كه صحبتهايش تمام شد و بيرون رفت. عايشه عرض كرد: اى رسول خدا! با اين كه آن حرف را درباره اين مرد زدى، باز با خوشرويى با او برخورد كردى ؟! رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: از بدترين بندگان خدا كسى است كه به سبب رفتار زشتش، همنشينى با وى ناخوشايند باشد.

( في الكافي : «إذا»، و التصويب من مستدرك الوسائل : ۱۲/۸۱/۳۵۷۲ - الكافي : ۲/۳۲۶/۱ )

امام صادق عليه السلام :

صانِع المُنافِقَ بِلِسانِكَ، و أخلِصْ وُدَّكَ لِلمُؤمِنِ، و إن جالَسَكَ يَهودِيٌّ فأحسِنْ مُجالَسَتَهُ .
با منافق به زبان اظهار دوستى كن و با مؤمن دوست يكرنگ باش و اگر يك يهودى [ نيز ] با تو همنشينى كرد، با او خوشرفتار باش..

( الاختصاص : ۲۳۰ )

امام صادق عليه السلام : 

إنَّهُ لَيسَ مِنّا مَن لَم يُحسِنْ (صُحبَةَ) مَن صَحِبَهُ ، و مُرافَقَةَ مَن رَافَقَهُ ، و مُمالَحَةَ مَن مالَحَهُ ، و مُخالَقَةَ مَن خالَقَهُ .
از ما نيست كسى كه با يار و همراه خود خوشرفتارى و با رفيقش رفاقت و با هم نمك و هم كاسه اش مدارا و با كسى كه با او خوش خو باشد خوش خويى نكند.

( مستطرفات السرائر : ۶۱/۳۳ )

امام صادق عليه السلام :

مُجامَلَةُ النّاسِ ثُلثُ العَقلِ
خوش برخوردى با مردم، يك سوم خردمندى است.

( تحف العقول : ۳۶۶ )

تشويق به دوستى ورزيدن با مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

رَأسُ العَقلِ بَعدَ الإيمانِ بِاللّه ِ عزَّ و جلَّ التَّحَبُّبُ إلَى النّاسِ .
بعد از ايمان به خداوند عزّ و جلّ، دوستى كردن با مردم رأس خردمندى است.

( بحار الأنوار : ۷۴/۱۵۸/۶ )

امام على عليه السلام :

 

ألزِم نَفسَكَ التَّوَدُّدَ ، و صَبِّر على مُؤَناتِ النّاسِ نَفسَكَ .
 خويشتن را پايبند دوستى كن و خود را در راه تحمل زحمات ( هزينه هاى ) مردم به شكيبايى وادار.

( بحار الأنوار:۷۴/۱۷۵/۶ )

امام على عليه السلام : 

التَّوَدُّدُ إلَى النّاسِ رَأسُ العَقلِ
دوستى كردن با مردم، رأس خرد است.

(غرر الحكم : ۱۳۴۵ ) 

امام على عليه السلام : 

بِالتَّوَدُّدِ تَتَأكَّدُ المَحَبَّةُ .
با اظهار دوستى، رشته محبّت استوار مى شود.

( غرر الحكم : ۴۳۴۱)

امام على عليه السلام : 

رُبَّ مُتَوَدِّدٍ مُتَصَنِّعٌ .
اى بسا كسى كه اظهار دوستى مى كند، امّا رياكار است

( غرر الحكم : ۵۲۷۷ )

امام على عليه السلام :

بحُسنِ العِشرَةِ تَدومُ المَوَدَّةُ .
با خوشرفتارى، دوستى پايدار مى شود

(غرر الحكم : ۴۲۰۰ )

امام على عليه السلام :

حُسنُ العِشرَةِ يَستَديمُ المَوَدَّةَ .
خوشرفتارى، رشته دوستى را پايدار مى سازد.

( غرر الحكم : ۴۸۱۱ )

امام على عليه السلام :

 بحُسنِ العِشرَةِ يَأنَسُ الرِّفاقُ .
با حسن معاشرت است كه رفيقان با هم انس مى گيرند.

( غرر الحكم : ۴۲۳۳ ، و في الطبعة المعتمدة «تأنس» و التصويب من طبعة النجف . )

امام على عليه السلام :

بحُسنِ العِشرَةِ تَدومُ الوُصلَةُ
با خوشرفتارى است كه پيوند دوستى برقرار مى ماند.

( غرر الحكم : ۴۲۷۰ )

امام كاظم عليه السلام :

التَّوَدُّدُ إلَى النّاسِ نِصفُ العَقلِ .
 دوستى ورزيدن با مردم، نيمى از خرد است.

( تحف العقول : ۴۰۳ )

غريب

امام على عليه السلام :

رُبَّ بَعيدٍ أقرَبُ مِن قَريبٍ ، و قَريبٍ أبعدُ مِن بَعيدٍ ، و الغَريبُ مَن لَم يَكُن لَهُ حَبيبٌ .

اى بسا دورى كه از هر نزديكى نزديكتر است و اى بسا نزديكى كه از هر دورى [ از آدمى ] دورتر است، و غريب آن كسى است كه دوستى نداشته باشد.

( نهج البلاغة: الكتاب۳۱ )

امام على عليه السلام :

فَقدُ الأحِبَّةِ غُربَةٌ
 از دست دادن دوستان، غربت است..

( غرر الحكم : ۶۵۳۲ )

امام صادق عليه السلام :

ثَلاثَةٌ لَيسَ مَعَهُنَّ غُربَةٌ : حُسنُ الأدَبِ ، و كفُّ الأذى ، و مُجانَبَةُ الرَّيبِ .
سه چيز است كه با وجود آنها غربت نيست: ادب و تربيتِ نيكو، بى آزارى، و دورى از شك.

( تحف العقول : ۳۲۴ )

امام صادق عليه السلام : 

المُؤمِنُ في الدّنيا غَريبٌ ، لا يَجزَعُ مِن ذُلِّها، و لا يَتَنافَسُ .حديث أهلَها في عِزِّها .
مؤمن در دنيا غريب است، از خوارى آن بى تابى نكند و براى [ دستيابى به ] عزّتش با مردم رقابت نورزد.

( كذا في المصدر و الصواب «ينافس» - تحف العقول : ۳۷۰ )

ادب دوستى ورزيدن

امام على عليه السلام :

أحبِبْ حَبيبَكَ هَونا ما فعَسى أن يَكونَ بَغيضَكَ يَوما ما ، و أبغِضْ بَغيضَكَ هَونا ما فعَسى أن يَكونَ حَبيبَكَ يَوما ما .
دوستت را در حدّ معتدل دوست بدار؛ زيرا ممكن است روزى دشمن تو شود و دشمنت را در حدّ ميانه دشمن بدار؛ زيرا شايد كه روزى دوست تو شود.

( الأمالي للطوسي : ۳۶۴/۷۶۷ )

امام على عليه السلام : 

إذا أحبَبتَ فلا تُكثِرْ .
هرگاه به كسى دوستى ورزيدى، زياده روى مكن.

(غرر الحكم : ۳۹۷۹ )

امام على عليه السلام :

إن استَنَمتَ إلى وَدودِكَ فَأحرِزْ لَهُ مِن أمرِكَ ، و استَبقِ لَهُ مِن سِرِّكَ ما لَعَلَّكَ أن تَندَمَ عَلَيهِ وَقتا ما .
اگر به دوست خود اطمينان كردى، مقدارى از كارها و رازهاى خود را از او حفظ كن و براى خودت باقى نگه دار؛ زيرا ممكن است روزى از گفتن آنها پشيمان شوى.

(غرر الحكم : ۳۷۲۱.  )

امام على عليه السلام :

إيّاكَ أن تُخرِجَ صَديقَكَ إخراجا يُخرِجُهُ عَن مَوَدَّتِكَ ، و استَبقِ لَهُ مِن اُنسِكَ مَوضِعا يَثِقُ بِالرُّجوعِ إلَيهِ .
 مبادا دوستت را چنان از خود برانى كه از دوستى با تو بيرون رود و قدرى از پيوند دوستيت را با او باقى بگذار تا به اتّكاى آن دوستى را از سر گيرد..

( غرر الحكم : ۲۶۸۷.   )

گوناگون

آدم عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش شيث ـ فرمود :

إذا نَفَرَت قُلوبُكُم مِن شَيءٍ فَاجتَنِبوهُ ؛ فَإنّي حِينَ دَنَوتُ مِنَ الشَّجَرَةِ لأِتَناوَلَ مِنها نَفَرَ قَلبي ، فَلَو كُنتُ امتَنَعتُ مِنَ الأكلِ ما أصابَني ما أصابَني .
هرگاه دلهايتان از چيزى نفرت داشت، از آن چيز دورى كنيد؛ زيرا زمانى كه من به درخت نزديك شدم تا از آن بخورم، دلم از اين كار گريزان بود. اگر از خوردن امتناع كرده بودم، آن بلايى كه به سرم آمد نمى آمد.

( بحار الأنوار : ۷۸/۴۵۳/۱۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن عَرَضَ لأِخيهِ المُسلِمِ  (المُتَكَلِّمِ ) في حَديثِهِ فكأنَّما خَدَشَ وَجهَهُ .
 هر كه در ميان سخن برادر مسلمانش بدود، مانند اين است كه چهره او را خراشيده باشد.

( الكافي : ۲/۶۶۰/۳ )

امام على عليه السلام :

مَن أسرَعَ إلَى النّاسِ بما يَكرَهونَ قالوا فيهِ ما لا يَعلَمونَ .
 هركه با مردم چنان رفتار كند كه خوش ندارند، مردم درباره او ندانسته سخنها گويند.

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۵۱/۱۷ )

امام على عليه السلام :

 عِمارَةُ القُلوبِ في مُعاشَرَةِ ذَوي العُقولِ .
 آبادانى دلها، در معاشرت با خردمندان است.

(غرر الحكم : ۶۳۱۳ )

امام على عليه السلام :

عاشِرْ أهلَ الفَضلِ تَسعَدْ و تَنبُلْ .
با اهل فضل معاشرت كن تا خوشبخت و بزرگوار شوى.

(غرر الحكم : ۶۳۱۲ )

امام على عليه السلام :

مُعاشَرَةُ ذَوي الفَضائلِ حَياةُ القُلوبِ
معاشرت با اهل فضيلت مايه حيات دلهاست

(غرر الحكم : ۹۷۶۹ )

امام على عليه السلام :

غَلَطُ الإنسانِ فيمَن يَنبَسِطُ إلَيهِ أحظَرُ .شَيءٍ عَلَيهِ .
 اشتباه انسان در شناخت كسى كه خود را براى او رو مى كند، نا رواترين كار و نا بخشودنى ترين خطا است.

( كذا في الطبعة المعتمدة ، و في طبعة بيروت و غيرها «أخطَرُ» و لعلّه الأنسب - غرر الحكم : ۶۴۳۱ )

امام على عليه السلام :

 خَوافي الأخلاقِ تَكشِْفُها المُعاشَرَةُ .
معاشرت، خصلتهاى پوشيده را آشكار مى كند.

( غرر الحكم : ۵۰۹۹  )

امام على عليه السلام :

 اِتَّقوا مَن تُبغِضُهُ قُلوبُكُم .
از كسى كه دلهايتان از او نفرت دارد پرهيز كنيد..

( الدرّة الباهرة : ۲۰ )

امام صادق عليه السلام :

لا يَطمَعَنَّ المُستَهزِئُ بِالنّاسِ في صِدقِ المَوَدَّةِ .
كسى كه مردم را به باد تمسخر مى گيرد، نبايد به دوستى صادقانه [ آنها ] اميد بندد.

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۴۴/۹ )

میزان الحکمه،جلد هفتم.