خشم و غضب در نهج البلاغه

1. خشم براى خدا

... من عبدالله على اميرالمؤمنين الى القوم الذين غضبوا لله حين عُصِى فى ارضه، و ذهب بحقه.
در نامه اى به مصريان آن گاه كه مالك اشتر را بر آن ها گماشت، فرمود: از بنده خدا اميرمؤمنان، به مردمى كه چون خداوند در زمينش نافرمانى شد و حقش پايمال گشت، براى او خشم آمدند.1

 .2 سبك مغزى شيطان

اياك و الغضب فانه طيرة من الشيطان.
از غضب به دور باش؛ زيرا خشم از سبك مغزى هاى شيطان است.2

3. بردبارى هنگام خشم

و اكظم الغيظ و تجاوز عند المقدُره، و احلم عند الغضب، واصفح مع الدولة، تكن لك العاقبة.
در نامه اى به حارث همدانى مى فرمايد: خشم را فرو خور و به هنگام توانايى، گذشت كن و در هنگام عصبانيت، بردبار باش و در وقت چيرگى، ببخشاى تا سرانجامت نيكو باشد.3

4. دنيا سراى جاودان نيست !

الا و ان هذه الدنيا التى اصبحتم تتمنّونها و ترغبون فيها و اصبحت تغضبكم و ترضيكم، ليست بداركم.
بدانيد اين دنيايى كه آرزومند آن شده ايد و بدان رغبت مى ورزيد و او شما را گاه به خشم مى آورد و گاه خشنود مى سازد، سراى (هميشگى) شما نيست.4

5. مكان صحيح خشم

و قال عليه السلام لاصحابه: قد ترون عهود الله منقوضه فلا تغضبون، و انتم لنقض ذمَم آبائكم تانفون !
به ياران خود فرمود: شما مى بينيد که پيمان هاى خدا شكسته می شود، اما به خشم نمى آييد، در حالى كه از شكسته شدن پيمان هاى پدرانتان به غيرت مى آييد و ناراحت مى شويد.5

6. تحذير از خشم

احذر الغضب فانه جُند عظيم من جنود ابليس.
از خشم برحذر باش؛ زيرا از لشكريان بزرگ شيطان است.6

7. نزديكى غضب الهى

و ان عندكم الامثال من بأس الله و قوارعه، و ايامه و وقائعه، فلا تستبطئوا وعيده جهلا بأخذه، و تهاونا ببطشه، و يأساً من بأسه.
شما درگذشتگان نمونه هايى را از غضب خداوند و كيفرهاى كوبنده و حوادث نابود كننده و روزگارها و وقايع شديد و مهلك مى دانيد. پس تهديد خداوندى را از روى نادانى به گرفتارى خود در دست قدرت او و ناچيز انگاشتن كيفر او و احتمال ندادن غضب او دير تلقى نكنيد.7

8. زمان فرو نشاندن خشم

متى اشفى غيظى اذ غضبت؟ أحين أعجز عن الانتقام فيُقال لى: لو صبرت؟ ام حين اقدر عليه فيقال لى لو عفوتََ؟
به هنگامى كه خشمگين شوم كى خشمم را فرو بنشانم؟ آيا هنگامى كه از انتقام گرفتن ناتوانم و به من گفته مى شود: بهتر است صبر كنى؟ يا هنگامى كه توانايى انتقام دارم و به من گفته مى شود: بهتر است گذشت كنى؟8

9. نشانه خشونت

من الخرق، المعالجه قبل الامكان و الاناة بعد الفرصه.
از نشانه هاى خشونت، شتاب پيش از فراهم آمدن شرایط و سستی بعد از آمدن فرصت است.9

10. از انواع جنون

الحدّه ضرب من الجنون، لان صاحبها يندم، فان لم يندم فجنونه مستحكم .
غضب (تندخويى) نوعى از جنون است؛ چرا كه گرفتار بدان از كرده خود پشيمان مى شود و اگر پشيمان نشود جنونش مسلم است.10

11. نابخشودنى بودن گناه خشم

ان من عزائم الله فى الذكر الحكيم، التى عليها يثيب و يعاقب، و لها يرضى و يسخط، انه لا ينفع عبدا و ان اجهد نفسه و اخلص فعله ان يخرج من الدنيا، لاقياً ربه بخصله من هذه الخصال لم يتب منها: ان يشرك بالله فيما افترض عليه من عبادته، او يشفى غيظه بهلاك نفس.
همانا از جمله احكام مهم خداوند در قرآن كريم كه به واسطه آن ها پاداش و كيفر مى دهد و به سبب آن ها خشنود و ناخشنود مى شود، اين است كه چنان چه بنده با يكى از اين خصلت ها از دنیا به ديدار پروردگارش برود و از آن ها توبه نكرده باشد، هرچند در عبادت خود را به زحمت انداخته و عملش را (براى خدا) خالص گردانيده باشد، هيچ سودى نبرد، از جمله: در عبادتى كه خدا بر او واجب كرده است برايش شريك قرار دهد، يا با كشتن كسى، خشم خود را فرو بنشاند.11

12. بر نابكاران خشم گير!

من شَنىءَ الفاسقين و غضب لله، غضب الله له و ارضاه يوم القيامه  .
هر كه با نابكاران دشمنى ورزد و براى خدا خشم گيرد، خداوند به خاطر او خشم گيرد و روز قيامت خشنودش گرداند.12

__________________________
پی نوشت:

1. نامه 38.
2. نامه 76.
3. نامه 69.
4. خطبه 173.
5. خطبه 106.
6. نامه 69.
7. خطبه 192.
8. حكمت 194.
9. حكمت 363.
10. حكمت 255.
11. خطبه 153.
12. حكمت 31.

منبع:
نهج البلاغه موضوعى، عباس عزيزى