خطبه پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) در فضیلت ماه رمضان (زاد المعاد)

بايد دانست كه ماه رمضان ماه خداوند عالميان است و شريف‌ترين ماه‌هاست؛ چنان‌كه به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام روايت كرده‌اند كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله در آخر ماه شعبان خطبه خواندند و فرمودند: أيّها الناس! به درستى كه رو كرده است به سوى شما ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش؛ ماهى است كه نزد خدا بهترين ماه‌هاست و روزهايش بهترين روزهاست و شب‌هايش بهترين شب‌هاست و ساعت‌هايش بهترين ساعت‌هاست؛ آن ماهى است كه خوانده‌اند شما را در آن به سوى ضيافت خدا و گرديده‌ايد در آن از اهل كرامت خدا؛ نفس‌هاى شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل‌هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است پس سؤال كنيد از پروردگار خود به نيّت‌هاى درست و دل‌هاى پاكيزه از گناهان و صفات ذميمه كه توفيق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت كردن قرآن در آن. به درستى كه شقىّ و بد عاقبت كسى است كه محروم گردد از آمرزش خدا در اين ماه عظيم و ياد كنيد به گرسنگى و تشنگى شما در اين ماه، گرسنگى و تشنگى روز قيامت را و تصدّق كنيد بر فقيران و مسكينان خود و تعظيم نماييد پيران خود را رحم كنيد و كودكان خود را و نوازش نماييد خويشان خود را و نگاه داريد زبان‌هاى خود را از آنچه نبايد گفت و بپوشيد ديده‌هاى خود را از آنچه حلال نيست شما را نظر كردن به سوى آن و بازداريد گوش‌هاى خود را از آنچه حلال نيست شما را شنيدن آن و مهربانى كنيد با يتيمان مردم تا مهربانى كنند بعد از شما با يتيمان شما و بازگشت كنيد به سوى خدا از گناهان خود و بلند كنيد دست‌هاى خود را به سوى خدا به دعا در اوقات نمازهاى خود؛ زيرا كه وقت نمازها بهترين ساعت‌هاست؛ نظر مى‌كند حق تعالى در اين اوقات به رحمت به سوى بندگان خود و جواب مى‌گويد ايشان را هرگاه او را مناجات كنند و لبّيك مى‌گويد ايشان را هرگاه او را ندا كنند و مستجاب مى‌گرداند هرگاه او را دعا كنند.

اى گروه مردمان! به درستى كه جان‌هاى شما در گرو كرده‌هاى شماست، پس از گرو درآوريد به طلب آمرزش از خدا و پشت‌هاى شما گران‌بار است از گناهان شما، پس سبك گردانيد آنها را به طول دادن سجده‌ها و بدانيد كه حق تعالى سوگند ياد كرده است به عزّت خود كه عذاب نكند نمازگزارندگان را و سجده‌كنندگان را و نترساند ايشان را از آتش جهنّم در روز قيامت.

ايّها الناس! هركه از شما افطار نمايد روزه‌دار مؤمنى را در اين ماه از براى او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته.

پس بعضى از صحابه گفتند: يا رسول اللّه! همه‌ى ما قدرت بر اين نداريم.

حضرت فرمود كه بپرهيزيد از آتش جهنّم به افطار فرمودن روزه‌داران، اگرچه به نصف دانه‌ى خرما باشد و اگرچه به يك شربت آب باشد. به درستى كه خدا اين ثواب را مى‌دهد كسى را كه چنين كند، اگر قادر بر زياده از اين نباشد.

ايّها النّاس! هركه خلق خود را در اين ماه نيكو گرداند بر صراط بگذرد در روزى كه قدم‌ها بر آن لغزد و هركه سبك گرداند در اين ماه خدمت غلام و كنيز خود را، حق تعالى در قيامت حساب او را آسان گرداند و هركه در اين ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالى غضب خود را در قيامت از او بازدارد و هركه در اين ماه يتيم بى پدر را گرامى دارد، خدا او را در قيامت گرامى دارد و هركه در اين ماه صله و احسان كند با خويشان خود خدا، وصل كند او را به رحمت خود در قيامت و هركه در اين ماه قطع احسان خود كند از خويشان خود، خداى-عزّ و جلّ-در قيامت قطع رحمت خود از او بكند و هركه نماز سنّتى در اين ماه بكند، حق تعالى براى او برات بيزارى از آتش جهنّم بنويسد و هركه در اين ماه نماز واجبى را ادا كند، خدا عطا كند به او ثواب هفتاد نماز واجب كه در ماه‌هاى ديگر كرده شود و هركه در اين ماه بسيار صلوات فرستد بر من و بر آل من، خدا سنگين گرداند ترازوى عمل او را در روزى كه ترازوهاى اعمال سبك باشد و كسى كه يك آيه از قرآن بخواند، ثواب كسى داشته باشد كه در ماه‌هاى ديگر ختم قرآن كرده باشد.

ايّها الناس! به درستى كه درهاى بهشت در اين ماه گشاده است؛ پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه بر روى شما نبند و درهاى جهنّم در اين ماه بسته است، از خدا سؤال كنيد كه بر روى شما نگشايد و شياطين را در اين ماه غل مى‌كنند، پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه هرگز بر شما مسلّط نگرداند.[1]

و ايضا از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه در ماه رمضان خطبه خواندند و فرمودند:

ايّها النّاس! اين ماهى است كه خدا آن را بر ساير ماه‌ها فضيلت و زيادتى داده است، مانند فضيلت ما اهل بيت بر ساير مردم و در اين ماه گشوده مى‌شود درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت و بسته مى‌شود درهاى جهنّم و در اين ماه شنيده مى‌شود نداهاى مؤمنان و مستجاب مى‌گردد دعاهاى ايشان و رحم مى‌كنند گريه‌هاى ايشان را و در اين ماه شبى هست كه در آن شب ملائكه از آسمان به زمين مى‌آيند و سلام مى‌كنند بر مردان و زنان روزه‌دار به اذن و رخصت پروردگار خود تا طلوع صبح و آن شب قدر است كه حق تعالى مقدّر كرده است در آن شب ولايت و امامت مرا پيش از آن‌كه آدم را خلق كند به دو هزار سال و عبادت آن شب بهتر است از عبادت هزار ماه و روزه‌ى روزش بهتر است از روزه‌ى هزار ماه.

ايّها النّاس! به درستى كه آفتاب‌هاى ماه رمضان و ماه‌هاى آن طالع مى‌شوند بر مردان و زنان روزه‌دار با رحمت و اين ماه مانند ماه‌هاى ديگر نيست، روزهايش بهترين روزهاست و شب‌هايش بهترين شب‌هاست و ديوان و شياطين در اين ماه غل كرده و در زندان‌اند و زياد مى‌كند خدا در اين ماه روزى‌ها و عمرها را و مى‌نويسد و مقدّر مى‌گرداند در اين ماه حاجيان بيت اللّه را و در اين ماه حق تعالى رو مى‌كند به سوى اهل ايمان به آمرزش و فيروزى و رحمت و روزى و خوشنودى خداوند جزادهنده.

اى روزه‌دار! پس تدبير كار خود بكن؛ به درستى كه در اين ماه مهمان پروردگار خودى؛ نظر كن و تأمل نما كه چگونه خواهى بود در شب خود و روز خود و چگونه نگاه مى‌دارى اعضا و جوارح خود را از معصيت‌هاى پروردگار خود؛ پس نظر كن كه شب‌ها در خواب نباشى و روزها غافل از ياد خدا نباشى، پس بيرون رود ماه و گناهان تو بر تو باقى مانده باشد، پس در هنگامى كه روزه‌داران مزدهاى خود را گيرند تو از جمله‌ى زيان‌كاران باشى و در وقتى كه به كرامت آقاى خود فايز گردند، تو از جمله‌ى محرومان باشى و در روزى كه سعادتمند گردند به مجاورت دوستان پروردگار خود، تو از رانده‌شده‌ها باشى.

اى روزه‌دار! اگر تو را آقاى تو از درگاه خود برگرداند، به كدام درگاه رو خواهى او رد و اگر محروم گرداند تو را پروردگار تو، كى روزى خواهد داد تو را و اگر او تو را خوار كند كى تو را گرامى خواهد داشت و اگر او تو را ذليل گرداند كى تو را عزيز خواهد كرد و اگر او تو را واگذارد كى تو را يارى خواهد كرد و اگر او تو را از بندگان خود قبول نكند، بندگى كدام خداوند را اختيار خواهى كرد و اگر او لغزش‌ها و گناهان تو را نيامرزد، اميد به كى خواهى داشت براى آمرزش گناهان خود و اگر حقّ خود را كه بر تو واجب گردانيده از تو طلب نمايد، چه جواب در برابر خواهى گفت؟ ! اى روزه‌دار! تقرّب بجوى به سوى خدا به تلاوت كردن كتاب خدا در شب‌ها و روزهاى اين ماه؛ زيرا كه كتاب خدا شفاعت‌كننده‌اى است كه شفاعت او را قبول مى‌كنند و در قيامت شفاعت مى‌كند براى آنها كه تلاوت آن كرده‌اند، پس بالا مى‌روند بر درجات بهشت به قدر تلاوت آيات قرآن.

اى روزه‌دار! بشارت باد تو را كه هرنفسى كه در اين ماه مى‌كشى ثواب تسبيحى در نامه‌ى عمل تو مى‌نويسند و خواب تو در اين ماه عبادت و طاعت تو در اين ماه مقبول است و گناهان تو در اين ماه آمرزيده است و آوازهاى تو به دعا در اين ماه شنيده شده است و مناجات و رازى كه با خدا مى‌گويى بر تو رحم مى‌كند. به درستى كه شنيدم از حبيب خود حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله فرمود كه خداوند عالميان را در هر شب از شب‌هاى ماه مبارك رمضان آزاد كرده است از آتش جهنّم كه عدد ايشان را به غير از خدا كسى نمى‌داند. چون شب آخر ماه مى‌شود، در آن شب مى‌آمرزد مثل آنچه در جميع ماه آمرزيده است. و ايضا فرمود كه هركه ماه رمضان را روزه بدارد و نفس خود را از چيزهايى كه خداوند عالميان حرام كرده است نگاه دارد، بهشت البته او را واجب گردد و هركه در اين ماه روزه دارد و در هيچ شب از شب‌هاى آن بر حرام افطار نكند، البته داخل بهشت شود.

پس حضرت امير فرمود كه شنيدم از سيّد انبيا كه فرمود كه بهترين اوصياى پيغمبران در بهترين ماه‌ها شهيد خواهد شد. گفتم: بهترين ماه‌ها كدام است و بهترين اوصيا كيست؟ فرمود كه بهترين ماه‌ها ماه رمضان است و بهترين اوصيا تويى يا على! گفتم: يا رسول اللّه! اين البته خواهد شد؟ فرمود: بلى؛ به حقّ پروردگارم!

به درستى كه برانگيخته مى‌شود بدبخت‌ترين امّت من و جفت پى كننده‌ى ناقه‌ى صالح و ضربتى بر سر تو خواهد زد كه ريش تو از خون سرت خضاب شود. پس مردم شروع كردند به گريه و فغان و حضرت از منبر به زير آمد.^[2]

و ايضا از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله منقول است به سندهاى معتبر كه فرموده ايّها النّاس! هركه وارد شود بر او ماه رمضان، پس روزه دارد روز آن را و بايستد به نماز و عبادت قدر مقرّرى از شب آن را و نمازها را در اوقات فضيلت به جا آورد و مبادرت كند به نماز جمعه‌ى آن و بامداد به نماز عيد آن حاضر شود، پس دريافته خواهد بود ثواب شب قدر را و فايز مى‌گردد به جايزه‌ها و بخشش‌هاى بزرگ خدا و بخشش‌هاى خدا مانند بخشش‌هاى بندگان نيست. ^[3]

[1] ) إقبال الأعمال: ص 246.

[2] ) بحار الانوار:96، ص 357؛ عيون اخبار رضا ج  1  باب 28 ح 53 با اندكى تفاوت.

[3] ) ثواب الأعمال ص 89؛ باب فضل شهر رمضان ح 3، بحار الانوار ج 97، ص 18، ح 40.