دعاهای وداع در شب آخر رمضان (زاد المعاد)

اعمال ماه رمضان؛ وداع ماه مبارك رمضان سنّت مؤكّد است، براى اظهار آن‌كه روزه و عبادت اين ماه مبارك بر ما گران و دشوار نبود و ما خواهان آن بوديم و از مفارقت آن آزرده و محزونيم و هر كه لذّت عبادت الهى را يافته است و فوايد آن را در دنيا و عقبى دانسته است عاشق عبادت و بندگى مى‌باشد، پس بايد اين ماه وافر البركات را به نحوى وداع كند كه عزيزترين اهل خود را در هنگام مفارقت وداع مى‌كند و معلوم است كه غلامى كه از خدمت آقاى خود شاد و خوشحال باشد و از ترك خدمت دل‌گير باشد مثل غلامى نيست كه از ترس خدمت كند و به آن راضى نباشد. و دعاهاى وداع را در شب آخر سنّت است خواندن و اگر در روز آخر نيز بخوانند خوب است و در حديث است كه اگر آخر ماه مشتبه باشد، در شب بيست و نهم احتياطا خواندن سنّت است. دعاهاى وداع بسيار است و بهترين دعاها دعاى صحيفه‌ى كامله است. و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه هركه در شب آخر ماه رمضان اين دعا بخواند:

اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِي لِشَهْرِ رَمَضَانَ

بار خدايا! اين را آخرين دوران روزه گرفتن من در ماه رمضان قرار مده

وَ أَعُوذُ بِكَ أَنْ يَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّيْلَةِ إِلَّا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِي.

و به تو پناه مى‌برم از اين‌كه سپيده دم اين شب برآيد جز آن‌كه مرا محققا بيامرزى

حق تعالى پيش از صبح او را بيامرزد و او را توبه و انابه روزى كند.

و ايضا سنّت است كه اين دعا بخواند:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَحَبِّ مَا دُعِيتَ بِهِ

بار خدايا از تو مى‌خواهم به بهترين دعاهايى كه به آن خوانده شدى

وَ أَرْضَى مَا رَضِيتَ بِهِ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ

و پسنديده‌ترين چيزى كه به آن از پيغمبرت و خاندان او-كه سلام بر آنها باد-راضى گشتى، اين‌كه درود فرستى بر محمد و آل محمد

 وَ لَا تَجْعَلْ وَدَاعَ شَهْرِي هَذَا وَدَاعَ خُرُوجِي مِنَ الدُّنْيَا وَ لَا وَدَاعَ آخِرِ عِبَادَتِكَ وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِلَيْلَةِ الْقَدْرِ

و خداحافظى ماه رمضان مرا وداع بيرون رفتنم از دنيا و نه وداع آخرين عبادتت قرار ندهى و توفيق درك شب قدر را در اين ماه نصيبم فرما

وَ اجْعَلْهَا لِي خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ مَعَ تَضَاعُفِ الْأَجْرِ وَ الْإِجَابَةِ وَ الْعَفْوِ عَنِ الذَّنْبِ بِرِضَى الرَّبِّ. ^[1]

و شب قدر را برايم بهتر از هزار ماه با چندين برابر ثواب و اجابت دعا و بخشش گناه به سبب خوشنودى پروردگار قرار ده.

و از جمله‌ى چيزها كه سنّت است در شب آخر آزاد كردن بنده است؛ زيرا كه اين شبى است كه حق تعالى بنده بسيار از آتش جهنّم آزاد مى‌گرداند هرگاه بنده ضعيف فرومايه بندگان از قيد رقيّت آزاد كند، اميد هست كه خداوند قادر و بى‌زوال با آن وسعت و كمال او را از آتش جهنّم آزاد گرداند و نام او را از جرايد عاصيان محو نمايد؛ چنان‌چه منقول است كه حضرت امام زين العابدين عليه السّلام بنده‌ها كه در عرض سال تحصيل مى‌نمود تا بيست نفر و زياده و كم در شب آخر ماه رمضان آزاد مى‌نمود و مى‌فرمود كه شماها را آزاد كردم به اميد آن‌كه خداوند رحيم از تقصيرات من درگذرد و مرا از عذاب جهنّم آزاد گرداند و چون روز عيد مى‌شد جايزه‌هاى عظيم به ايشان مى‌بخشيد كه ايشان بى‌نياز باشند از سؤال كردن از مردم و مى‌گفت كه حق تعالى در هرشب ماه مبارك رمضان در هنگام افطار هفتاد هزار هزار كس را آزاد مى‌كند از آنها كه مستوجب جهنّم شده باشند و در شب آخر مثل آنچه در جميع ماه آزاد كرده است آزاد مى‌كند و حضرت هيچ غلام و كنيزى زياده از يك سال خدمت نفرمود و در روز عرفه در عرفات نيز بنده‌هاى خود را آزاد مى‌فرمود.

[1] ) اقبال الاعمال، ج  1 ، ص  440 .