شرح دعای عهد (قسمت شانزدهم)

و حال آنکه ظاهر این فقرات مغایرت آنها است از یکدیگر. پس مقصود از دو فقره سابقه آن است که خدا مقدم بر هر چیزی است اگرچه آن چیز موجود باشد. و خدا بعد از هر چیزی هم هست اگرچه آن چیز موجود باشد.

و مقصود از این فقره اخیر آن است که خدا زنده و موجود است در وقتی که هیچ چیز هم موجود نباشد. مانند قبل از ایجاد و بعد از افناء. و بنابر سبک تفسیر دو فقره پیش که گذشت، می توان این فقره را تفسیر نمود به اینکه خدا هست و چیزی در رتبه و عرصه او با او نیست.

و علی ای حال، مناسبت این فقرات با این دعا، آن است که امام در هر زمان، به خصوص بعد از ظهور او، این صفات خدا، که در این فقرات ذکر شده، از او ظاهر و جلوه گر است. پس مبدا و منتهای خلق او است. بلکه به مقتضای فقره اخیره، خلایق در نزد او معدوم اند، اگرچه در مراتب خود موجود باشند. و بالجمله مبدا و معاد خلق به سوی امام است، چنان که در تاویل «ان الینا ایابهم » (51) وارد شده است که مراد ائمه جص ج می باشند. (52)

و امام در فوق خلق است که خلایق در عرصه او مفقودند. مثل خداوند. والا خداوند اجل از تغیر احوال است که گاهی با خلق باشد و گاهی بی خلق و گاهی مقدم بر ایشان و گاهی بعد از ایشان باشد.

بلی، ظهور کثرت این صفات، در عالم کثرت، در ازمنه غیبت و بعد از آن خواهد بود. یعنی امام تا ظاهر نشده، گویا زنده است پیش از ایجاد موجودات، که وجودات باشد، به ظهور امام که امتحان ایشان است، چنانکه سابقا گذشت. و اما هر وقت ظاهر شد، به ظهور او حقایق خلق هم ظاهر می شوند. پس کانه ایجاد می شوند. و امام هم بعد از وجود ایشان، باز موجود است; خواه ایشان موجود باشند و خواه قبل از قیام قیامت کبری دو مرتبه فانی شده باشند. و در جهرج دو حال; قبل از ایجاد و بعدازافناء،به جهت قیامت کبری،امام هست. وهیچ چیز با او نیست.و چون فوقیت خداوند و امام در این فقرات ابت شد، بعد از آن تصرف در آنچه در تحت ایشان است از خلایق ثابت شده، به اینکه می گویی:

---

پی نوشت:

51. غاشیه/ 25

52 . ر . ک: تفسیر فرات/207، تفسیر برهان 4/455 و456، تفسیر صافی 2/814.