صداقت و راستگویی در اسلام

راستگويی از اعمال نيكوی انسانی و نزد دين و خرد از جايگاه ويژه ای برخوردار است. فطرت پاك انسان ايجاب می كند كه آدم سالم و متعادل، دل و زبانش يكسو و هماهنگ باشد، ظاهر و باطنش يكی باشد و آنچه را باور دارد بر زبان جاری كند.

ديدگاه اسلام درباره صداقت

اسلام ديني فطري است و راستي نيز خواست فطرت است، پس اين دو پيوندي ناگسستني دارند و در روايات اسلامي با تعابير گوناگوني بر راستگويي مسلمانان تأكيد شده و آن را از اصول ايمان و تديّن به حساب آورده اند.
- رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مي فرمايد: «الصّدْقُ مُبارَكٌ وَ الكِذْبُ مَشْؤُومٌ».1 (راستگویی، مبارك و دروغ ناميمون است).
- اميرمؤمنان صلوات الله عليه، راستگويي را قويترين پايه ايمان، ملاك دين و الهام از سوي خدا دانسته، مي فرمايد: «اَلصدقُ أقوي دَعائِمِ الايمانِ».2 (راستگویي قويترين ركن ايمان است).
- «شَيْئانِ هُما مِلاكُ الدّين؛ الصِّدْقُ وَ ‌الْيَقينُ».3 (دو چيز ملاك دين است؛ راستي و يقين).
- «اِذا اَحَبَّ اللهُ عَبْداً الهَمَهُ الصِّدقَ».4 (وقتي خدا بنده اي را دوست بدارد، راستي را به او الهام مي كند).
- حضرت صادق ـ عليه السلام ـ نيز مي فرمايد: «اِنَّ اللهَ لَمْ يَبْعَثْ نبيًّا اِلّا بِصدقِ الْحَديثِ وَ اداء الاَمانَهِ اِلَي البَرِّ وَ‌الفاجِِرِِ».5 (خداوند هيچ پيامبري برنينگيخت جز با راستگویي و امانتداري نسبت به نيكوكار و بدكار).
با اين وصف اگر بگوييم راستي و درستي شالوده دين و ايمان را تشكيل مي دهد و آن كه از اين خصلت زيبا و حياتي بركنار باشد در واقع دين در او بي ريشه است، سخن گزافي نگفته ايم.
- امام صادق ـ عليه السلام ـ به اين حقيقت تصريح كرده مي فرمايد:
«لاتَنْظُروُا الي طُولِ‌ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ‌ سجودِهِ، فَاِنَّ ذلِكَ شَئءٌ قَدِ اعْتادَهُ وَ لَو تَرَكَهُ استَوحَشَ لِذلِكَ‌ ولكِنَ انْظُرُوا الي صدقِ حديثهِ وَ اَداءِ‌ اَمانَتهِ».6 (براي شناخت تدين افراد) به طولاني شدن ركوع و سجده او نگاه نكنيد چرا كه به آن عادت كرده و اگر تركش كند وحشت زده مي شود، ليكن به راستگويي و امانتداري او توجه كنيد).

آثار راستگويی

آثار ارزنده هر پديده‌ اي بستگي به ارزش و اهميت آن دارد و چون راستي از اهميت بالايي برخوردار است، پيامدهاي ارزشمند و نيكويي دارد كه برخي از آنها به شرح زير است:
الف ـ همراهي خدا:
امام باقر ـ عليه السلام ـ : «اَلا فَاصْدُقُوا فَاِنَّ اللهَ مَعَ الصِّدْقِ».7 (هان! راست بگوييد كه خدا با راستي است).
ب ـ پاكي كردار:
امام كاظم ـ عليه السلام ـ : «مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَكي عَمَلُهُ».8 (كسي كه زبانش راست بگويد، كردارش پاك مي شود).
ج ـ نجات و سلامتي:
اميرمؤمنان ـ صلوات الله عليه ـ : «عاقِبَةُ الصِّدقِ نَجاةٌ وَ‌ سلامهٌ».9 (فرجام راستگويي، نجات و سلامت است).
د ـ بزرگي مقام:
از اميرمؤمنان ـ عليه السلام ـ روايت شده:
«عَليْكَ بِالْصِّدقِ، فَمَنْ صَدَقَ في اَقوالِهِ جَلَّ قَدْرُهُ».10 (بر تو باد به راستگويي، زيرا كسي كه در گفتارش صادق باشد، منزلتش بزرگ مي شود).
ه ـ خير دنيا و آخرت:
علي ـ عليه السلام ـ فرمود:
«اَرْبَعٌ مَنْ اُعطِيهُنَّ فَقَدْ اُعطيَ خَيْرَ الدُّنيا و الاخرِهِ، صِدْقُ حَديثٍ وَ‌ اَداءُ اَمانَهٍ وَ عِفَّهُ بَطْنٍ وَ حُسْنُ خلقٍ».11 (چهارچيز است،‌ كه به هر كس داده شد، به تحقيق خير دنيا و آخرت به او بخشيده شده است: راستگويي، ادا كردن امانت، نگهداري شكم (از حرام) وخوش اخلاقي).
و ـ پاداشهاي اخروي:
قرآن كريم مي فرمايد:
«قالَ اللهُ هذا يومُ يَنفَعُ الصّادِقينَ صِدقُهُمْ، لَهُم جنّاتٌ تجري مِنْ تحتِها الانهارُ خالِدينَ‌ فيها اَبداً،رَضِيَ اللهُ عَنهم و رَضوُا عَنْهُ، ذلِكَ الفَوزُ العظيم».12 (خداوند مي گويد: امروز روزي است كه راستي راستگويان به آنها سود مي بخشد، براي آنها باغهايي (از بهشت) است كه آب از زير (درختان) آن جريان دارد و جاودانه و براي هميشه در آن مي مانند، خداوند از آنها خشنود و آنها از خداوند خشنود خواهند بود و اين رستگاري بزرگي است).
بنابر اين آيه شريفه، آنان كه مسؤوليت و رسالت خود را انجام دادند و در دنيا، در گفتار و كردار صادق بوده و جز راه صدق و درستي نپيمودند، از كار خود بهره كافي خواهند برد و به رستگاري بزرگ كه خشنودي خداي سبحان است، دست خواهند يافت.

صدق فتنه انگيز

با همه‌ قداست و ارزشي كه راستگويي دارد، بايد توجه داشت كه گاهي راستگويي مايه دردسر، ضرر و فساد مي گردد كه از ديدگاه اسلام كاري نادرست و ممنوع است؛ زيرا در پاره اي از موارد بر اثر راستگويي، اسراري كشف مي شود و در نتيجه، منشأ درگيري، فتنه انگيزي و گاه منجر به قتل و خونريزي مي گردد. در اين موارد، دروغ غائله را فرو مي نشاند و از بروز اختلاف و درگيري جلوگيري مي كند. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود:
«ثَلاثٌ يَقْبَحُ فيهنَّ الصِّدقُ: النَّميمهُ و اِخبارُكَ الرَّجُلَ عَنْ اَهْلِهِ بِما يَكْرَهُهُ، و تَكذيبُكَ الرَّجُلَ عَنِ الْخَبرِ».13
(راستگويي در سه چيز ناپسند است: سخن چيني و سخن گفتن با مرد درباره همسرش به چيزي كه او را ناخوش آيد و تكذيب خبري كه شخص مي دهد).
همچنين امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود:
«اگر درباره مسلماني از يك مسلمان سؤال شد و او راست بگويد و (به واسطه راستگويي) ضرري به آن مسلمان وارد سازد، از دروغگويان نوشته مي شود و اگر كسي درباره مسلماني از يك مسلمان سؤال كند و او دروغ بگويد و (به واسطه دروغگويي) منفعتي به او برساند، نزد خدا از راستگويان نوشته مي شود».14
معناي اين روايت اين است كه مؤمن بايد موقعيت سنج و زيرك باشد و نسبت ميان سخن و سود آن را بسنجد و طرف با اهميت را برگزيند نه اينكه براي سودجويي فردي يا گروهي، دروغ بگويد.
___________________________
پی نوشت:
1. بحارالانوار، ج 77، ص 67.
2. شرح غررالحكم، ج 2، ص 6.
3. همان، ج 4، ص 184.
4. همان، ج 3، ص 161.
5. بحارالانوار، ج 71، ص 2.
6. سفينه البحار، ج 2، ص 18.
7. بحارالانوار، ج 69، ص 386.
8. همان، ج 78، ص 303.
9. شرح غررالحكم، ج 4، ص 363.
10. همان، ص 296.
11. همان، ج 2، ص 151.
12. مائده، آيه 119.
13. بحارالانوار، ج 71، ص 9.
14. همان.

منبع: اخلاق اسلامی، علي اصغر الهامی نيا