خوشروئی در آداب معاشرت اسلامی
۲۸ اسفند ۱۳۹۵ 0 معارفبخشي از اخلاق نيكو، در «خوشرويي» متجلّي است، بخشي در خوشخويي و بخشي هم در خوشگويي
شايد گيراتر از حُسن خلق، واژه اي نباشد كه ترسيم كننده روحي زلال و طبعي بلند و رفتاري جاذبه دار باشد. چيزي كه عنوان برجسته رفتار يك مسلمان است و معيار كمالِ ايمان يك مؤمن، آنگونه كه رسول خدا(ص) نيز، به اين فضيلت متعالي آراسته بود.
بخشي از اخلاق نيكو، در خوشرويي» متجلّي است، بخشي در خوشخوييو بخشي هم در خوشگويي. و چه خوش است كه به اين سه خوش مبارك و مقدس، بپردازيم و از آنها كليدي براي گشودن قلعه دلها و عاملي براي تحكيم رابطه ها بسازيم.
خوشرويي
در مواجهه دو نفر با يكديگر، پيش از هر سخن و عمل، دو صورت با هم روبه رو مي شود. مواجهه دو انسان با هم و كيفيت اين رويارويي چهره ها، نقش عمده در نحوه گفتار و رفتار دارد و رمز گشايش قفل دلهاست.
«خوشرويي»، هم در نگاه مطرح است، هم در لبخند. هم در گفتار آشكار مي شود، هم در رفتار.
چه بسا رابطه ها و دوستيهايي كه با «ترشرويي» و «اخم كردن» و «عبوس شدن» به هم خورده است. از سوي ديگر مبدأ بسياري از آشناييها هم يك «تبسّم» بوده است.
وقتي با چهره شكفته و باز با كسي روبه رو مي شويد، در واقع كليد محبت و دوستي را به دستِ او داده ايد. برعكس، چهره اخمو و ابروهاي گره خورده و صورتِ درهم و بسته، دريچه ارتباط و صميميّت را مي بندد.
اگر اين خوشرويي و خنده رويي با نيّت پاك و الهي انجام گيرد، علاوه بر تأثير محبّت آفرين، «حسنه» و «عبادت» به حساب مي آيد.
از امام باقر(ع) سخن بياوريم كه فرمود:
تَبَسُّمُ الرَّجُلِ في وَجْهِ اخيهِ حَسَنَةٌ.(1)
«لبخند انسان به چهره برادر ديني اش «حسنه» است!»
تبسّم، مبدأ بسياري از آشناييها و زداينده بسياري از غمها و كدورتهاست. شگفت از كساني است كه از اين كار بي زحمت و رنج و خرج، كه بركات فراوان دارد، طفره مي روند و به سختي حاضرند «گُلخنده» مسرّت را بر لبان خود و چهره ديگران بيافرينند.برخورد با چهره باز با ديگران، آنان را آماده تر مي سازد تا دل به دوستي با شما بسپارند. خنده رويي و بشّاش بودن، ديگران را دل و جرأت مي بخشد، تا بي هيچ هراس و نگراني، با شما باب آشنايي را باز كنند و سفره دلشان را پيشتان بگشايند.
اگر با خوشرويي، بتوانيد بار سنگين غم دوستان را سبك كنيد، كارتان عبادت است و اگر با يك تبسّم، بتوانيد خاطري را شاد سازيد، به خدا نزديك تر شده ايد. به قول حافظ:
دايم گل اين بستان، شاداب نمي ماند درياب ضعيفان را، در وقت توانايي
درياب ضعيفان را، در وقت توانايي درياب ضعيفان را، در وقت توانايي
غم زدايي
وقتي يك چهره گشاده و لبخند صميمي، غمي را از دل مي زدايد، چرا بايد از اين «احسان»، دريغ كرد؟ وقتي با چهره شكفته و باز با كسي روبه رو مي شويد، در واقع كليد محبت و دوستي را به دستِ او داده ايد. هنرمند كسي است كه بتواند غبار غم از خاطرها بزدايد. بعضيها حضوري غم آفرين دارند، برخي هم محضري غم زدا. گروه اخير، آيت لطف الهي اند كه قدرشان ناشناخته است.چه بگويم؟ كه غم از دل برود چون تو بيايي گفته بودم چو بيايي غم دل با تو بگويم انسانها نيازمند محبّت اند. اين تشنگي، جز با ملاطفت و خوشرويي برطرف نمي شود.
اگر اولين برخورد ما با كسي، به گونه اي باشد كه غم او را به شادي و نگراني اش را به اطمينان مبدّل سازد، دريچه اي به دنياي صفا و سرور به رويش گشوده ايم. اين نيز نزد خداوند، حسنه و عبادت است.
باز هم حديثي از حضرت صادق(ع )
مَنْ اَخَذَ مِنْ وَجْهِ اَخيه المؤمِنِ قَذاةً كَتَبَ اللّه ُ لَهُ عَشْرَ حَسَناتٍ.(2)«كسي كه از چهره برادر ديني اش، رنج و اندوهي را بزدايد، خداوند به پاداش آن، ده «حسنه» در نامه اعمالش مي نويسد.»
مگر اين كار نيك، چه اندازه زحمت دارد؟
البته اين رفتار، نوعي هنرمندي در معاشرت است، قلبي مهربان مي خواهد و عاطفه اي سرشار و خصلتي نوعدوستانه. شاد كردن ديگران، چهره ديگري از همين «غمزدايي» است. گاهي با توجّهي، نگاهي، محبتي، كلامي، هديه اي و ... مي توان انساني را مسرور ساخت و در نتيجه خدا را از خود راضي ساخت.متانت در سخن و ادب در گفتار و زيبايي در كلام، خصلت پاكدلانِ بي كينه است و خلق و خوي اولياء دين.
اخلاق آمريكايي» و «اروپايي»، تصنّعي است. اما حسن خلق و خوش برخوردي در جوامع ايماني و اسلامي، ريشه در متن عقيده دارد و انسانها با هم يكدل و صميمي اند، و دلسوز و رؤوف و بامحبّت!
در اين زمينه، باز هم سخني از پيشواي صادق شيعه بياوريم كه فرمود:
اَيُّما مُسْلِمٍ لَقِيَ مُسلِما فَسَرَّهُ سَرَّهُ اللّه ُ عزَّ و جَلّ(3 )«هر مسلماني كه با مسلماني ديدار كند و در برخورد، او را شادمان سازد، خداي متعال نيز او را خوشحال و مسرور خواهد ساخت.»
وقتي مي توان با كلماتي و چهره و برخوردي خوش و دلپذير، خاطري را خرسند ساخت، چرا بايد با گفتن كلماتي ناخوشايند و اندوه آفرين، غم بر چهره ديگري نشاند و او را به ياد روزهاي تلخش انداخت و او را مأيوس و دلسرد ساخت؟هنرمند كسي است كه بتواند غبار غم از خاطرها بزدايد. باز به قول حضرت لسان الغيب:
پري رويان قرار از دل چو بستيزند، بستانند سمن بويان، غبار غم چو بنشينند، بنشانند
سمن بويان، غبار غم چو بنشينند، بنشانند سمن بويان، غبار غم چو بنشينند، بنشانند
خوشگويي
از شاخه هاي ديگر «حسن خلق»، كه رابطه ها را استوارتر و پيوندها را صميمي تر مي سازد، گفتار دلپذير و شادي بخش است. متانت در سخن و ادب در گفتار و زيبايي در كلام، خصلت پاكدلانِ بي كينه است و خلق و خوي اولياء دين.ارزش انسان و جوهره وجودي اش را زبان و بيان روشن مي سازد:
يكي تحقير مي كند، يكي تشويق.
يكي عيبجويي مي كند، ديگري تحسين و تقدير.
يكي ملامت مي كند، ديگري پر و بال مي دهد و اميد مي آفريند.
كدام يك خوبتر است؟
شما خودتان چگونه بيان و زباني داريد؟
از رموز موفقيت حضرت رسول(ص) در دعوت و رسالت خويش، اخلاق نيكو و برخورد شايسته و جذّاب با مردم بود.
تلخ يا شيرين؟ گزنده يا مرهم گذارنده؟
آيا با ديگران همان گونه صحبت مي كنيد كه دوست داريد ديگران با شما آنچنان حرف بزنند و خطاب كنند؟پذيرايي از ديگران، هميشه با غذا و ميوه و شيريني نيست.گاهي پذيرايي، با يك كلام خوب و سخن شايسته است. اين اِكرام، بالاتر از تغذيه و اطعام است، چرا كه گفتار شايسته و زيبا، غذاي روح است.گفتن يك «آفرين»، «احسنت»، «بارك اللّه » مگر چقدر هزينه و خرج دارد؟كساني هستند كه جان مي دهند، ولي حاضر نيستند يك كلام تشويق آميز و محبّت بار بر زبان جاري كنند. بشنويم از رسول خدا(ص) كه اسوه اخلاق حسنه و الگوي ادب در گفتار و رفتار است كه فرموده است:
مَنْ اَكْرَمَ اَخاهُ المؤمنَ بِكلمةٍ يُلْطِفُهُ بها وَ فَرَّجَ عَنه كُرْبَتَهُ لَمْ يَزَلْ في ظلّ اللّه ِ المَمدُودِ عَليهِ الرّحمةُ ما كانَ في ذلك.(4 )هر كس برادر باايمانش را با گفتن كلامي ملاطفت آميز و غم زدا، مورد تكريم قرار دهد، تا وقتي او شادمان است، گوينده آن سخن همواره در سايه رحمت گسترده الهي به سر مي برد.»
كلام تشويقي و آفرين و مرحبا گفتن بر عمل شايسته ديگري نيز، از اين گونه صالحات است. باز هم از كلام امام صادق(ع) بشنويم:
مَنْ قالَ لِاخيهِ المُؤمِنِ «مَرْحَبا» كَتَبَ اللّه ُ لَهُ مَرْحَبا اِلي يَوْمِ القيامَةِ.(5)«هر كس به برادر مؤمن خود «مرحبا» بگويد، خداي متعال تا روز قيامت براي او مرحبا و آفرين مي نويسد.»
غير از پاداش الهي، تأثيرات اجتماعي «خوشگويي» در نرم ساختن دلها و جلب عاطفه ها و استوار ساختن رابطه ها مشهود است. آنكه خوش سخن باشد، از ديگران نيز كلام نيكو مي شنود. «اين جهان كوه است و فعل ما ندا» و البته كه حرف و سخن ما هم در كوهستان زندگيها انعكاس دارد و خوبي آن به خود ما منعكس مي شود.
كسي كه گفتار مؤدّبانه داشته باشد، ديگران نيز با او مؤدّبانه سخن خواهند گفت. وگرنه ... «كلوخ انداز را پاداش، سنگ است». از كلام مولا علي(ع) است كه:
اَجْمِلوُا فِي الخِطابِ تَسْمَعوُا جَميلَ الجَوابِ.(6)
زيبا خطاب كنيد، تا جواب زيبا بشنويد!...
كيفيّت برخورد ما با انسانهاي ديگر، همان نتيجه را به ما برمي گرداند. ادب، ادب مي آورد و توهين و فحش، بدزباني و اهانت متقابل را در پي دارد.
امام صادق(ع):
«پس از عمل به واجبات الهي، محبوبترين كارها نزد خداوند، آن است كه انسان اخلاقي سازگار با مردم داشته و اهل «مدارا» باشد.»
خوشخويي
از رموز موفقيت حضرت رسول(ص) در دعوت و رسالت خويش، اخلاق نيكو و برخورد شايسته و جذّاب با مردم بود. حسن خلق آن حضرت، امتياز بارز آن مظهر رأفت و رحمت بود. با همين «اكسير اعظم» دلها را جذب مي كرد، دشمنان را دوست مي ساخت، كينه ها را به مهرباني مبدّل مي كرد، الفت مي آفريد و پيوند مي داد، دلها را با دلها، دستها را با دستها! و به همين سبب مدال «اِنَّكَ لَعَلي خُلْقٍ عَظيمٍ»(7) از خداي عظيم دريافت كرد.كلام نرم، رفتار شايسته، گفتار مؤدّبانه و جاذبه دار، تحمل فراوان و حلم و بردباري و چهره گشاده و بشّاش، از مظاهر و جلوه هاي «حسن خلق» است. به تعبير ديگر، وقتي محبّت خود را به ديگران ببخشيد، در حوادث، صبور و شكيبا باشيد، خشم خود را فرو خورده، خويشتن داري كنيد، بدي را با خوبي پاسخ دهيد و از خشونت و عصبانيّت و بدزباني و تحقير و توهين و تكبّر به دور باشيد، داراي «حسن خلق» هستيد.
اگر خداوند به صاحبان حسن خلق، پاداش جهاد و شهادت مي دهد، بيجا و گزاف نيست، چرا كه اين هم نوعي مجاهده دارد. پيامبر اكرم(ص) براي تثبيت و گسترش همين كمالات اخلاقي و «خوشخويي» برانگيخته شد. از كلمات نوراني او است:
اِنَّ الرَّجُلَ يُدْرِكُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ القائِمِ.(8)
«گاهي انسان در سايه خوشخويي، به مقام و رتبه روزه داران شب زنده دار مي رسد!»
انسي كه مؤمنان با يكديگر مي گيرند، بسيار قيمتي و باارزش است و اين در سايه خوش اخلاقي پديد مي آيد كه حلقه وصل انسانها به هم است. در جوامع غربي، برخوردها اگر شاد و همراه با لبخند است، آن خوشرويي ها حركات سطحي و ظاهري است و ريشه در عمق دلها ندارد. «اخلاق آمريكايي» و «اروپايي»، تصنّعي است. اما حسن خلق و خوش برخوردي در جوامع ايماني و اسلامي، ريشه در متن عقيده دارد و انسانها با هم يكدل و صميمي اند، و دلسوز و رؤوف و بامحبّت!
پيامبر اكرم(ص) رابطه مؤمن با مؤمن و برخوردشان را با هم، همچون رسيدن يك تشنه به آب سرد و گوارا مي داند كه با آن سيرابي مي شود:اِنَّ المؤمِنَ لَيَسْكُنُ اِلَي المؤمِنِ كَما يَسْكُنُ قَلْبُ الظَّمْأنِ اِلَي الماء البارِدِ.(9)
در كجاي اخلاق غربي، اين حالت يافت مي شود؟در معاشرت مسلمانان با هم، بايد «همدلي»، بيش از «وحدت فيزيكي» و «پيوند سطحي» حاكم باشد، تا به انس و الفتهاي پايدار و رابطه هاي دروني بيانجامد. با سلام و مصافحه و حسن خلق و چهره باز و لبخند محبّت زا و غم زدا و برخورد نيك، اين مهّم تأمين مي شود. ميزان اسلامي بودن اخلاق هر مسلمان را بايد در نحوه معاشرتش با ديگران جستجو كرد. خوش خلقي ، دين و مرام مسلماني است. به فرموده حضرت رسول(ص): «ايمان كسي كاملتر است كه اخلاقش بهتر باشد، كسي به پيامبر شبيه تر و به او نزديكتر است كه خوش خلق تر باشد»(10) و به تعبير امام صادق(ع)
«پس از عمل به واجبات الهي، محبوبترين كارها نزد خداوند، آن است كه انسان اخلاقي سازگار با مردم داشته و اهل «مدارا» باشد.»(11) باري ... گفتار و رفتار ما «آيينه شخصيّت» ماست، بكوشيم هر چه روشنتر و شفّاف تر باشد.
________________________________________
1- اصول كافي (عربي)، ج 2، ص 188.
2- همان، ص 206.
3- همان، ص 192.
4- همان، ص 206.
5- همان
6- غررالحكم، ج 1، ص 139 (چاپ دانشگاه)
7- سوره قلم، آيه 4.
8- ميزان الحكمه، ج 3، ص 140.
9- بحارالانوار، ج 71، ص 280.
10- ميزان الحكمه، ج 3، ص 142.
11- اصول كافي، ج 2، ص 100.
برگرفته از :
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
