قرآن و شفاعت شیعیان

شفاعت در اصطلاح

شفاعت در اصطلاح متكلمین عبارت است از : « رسیدن رحمت ومغفرت خدای سبحان از طریق اولیائش بویژه رسول اكرم « صلی الله علیه و آله و سلم» و اهل بیت گرامی اش «علیهم السلام » به انسانهای مؤمنی كه در دنیا مرتكب معصیت شده اند.
آیات و روایات فراوانی در این موضوع بیان شده  که  با بررسی آنها می توان به سوالات مختلفی که  در این زمینه وجود دارد پاسخ گفت. نگاهی کلی و گذرا به روایات نشان می دهد گذشته از مواردی که استثنا شده شیعیان مخاطب اصلی شفاعت در قیامت هستند چه اینکه شفاعت شامل حال ایشان بشود یا خود شفیع دیگران باشند. اگر چه روایات در این زمینه فراوان و صریح است اما در آیات قرآن نمی توان چنین صراحتی را مشاهده نمود. چنانکه  روش قرآن در بیان اصل امامت و ولایت بیان صریح نبوده و معمولاً به گونه ای غیر صریح به چنین مسائلی پرداخته که گفتگو از حکمت آن مجال دیگری می طلبد. حال جای این پرسش است آیا بهره مندی شیعیان از شفاعت در قرآن کریم نیز اشاره شده است؟

شفاعت شیعیان درآیات قرآن

 در پاسخ باید گفت آری آیات قرآن نیز به این مطلب شهادت می دهند: قرآن می فرماید: (كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ  * إِلاَّ أَصْحابَ الْيَمينِ * في‏ جَنَّاتٍ يَتَساءَلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمينَ * ما سَلَكَكُمْ في‏ سَقَرَ * قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ * وَ لَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكينَ * وَ كُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضينَ * وَ كُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ * حَتَّى أَتانَا الْيَقينُ * فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعينَ) هر نفسى در گرو عملى است كه انجام داده است مگر اهل يمين آنان در باغهاى بهشت (متنعّمند و سؤال مى ‏كنند از احوال دوزخيان گنهكار كه شما را چه عمل به عذاب دوزخ در افكند آنان جواب دهند كه ما از نمازگزاران نبوديم و مسكينى را طعام نمى ‏داديم و ما با اهل باطل به بطالت مى ‏پرداختيم و ما روز جزا را تكذيب مى‏ كرديم تا آنكه يقين (كه ساعت مرگ است) بر ما فرا رسيد پس شفاعت شفيعان در حق آنان هيچ سودى نبخشد( مدثر/48-38)
با تحلیل این آیات نکات جالبی به دست می آید: در آغاز می فرماید: (كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ * إِلاَّ أَصْحابَ الْيَمينِ)  بر اساس این آیات در روز قيامت هر كسى  گرفتار گناهانى است كه مرتکب شده، مگر اصحاب يمين، كه از اين گرو آزاد شده‏ اند و گرفتار گناهانشان نیستند و در بهشت مستقر گشته ‏اند. در مقابل اصحاب یمین مجرمان قرار دارند  که به دلیل اعمال ناشایستشان که در آیات بعد بیان شده گرفتار دوزخ شده اند و شفاعت شفیعان نفعی به ایشان نرسانده است.
از این بیان نتیجه می شود اصحاب يمين آن صفاتى كه را که مانع  شفاعت برای دوزخیان شده را ندارند  و چون این  موانع را ندارند شفاعت شامل حالشان مي شود و به همین دلیل دیگر گرفتار گناهانشان نیستند.
از اینجا معلوم ميشود: كه اصحاب یمین  نيز گناه داشته‏ اند،  اما شفاعت شافعان ايشان را از گرفتاری گناهان آزاد كرده است( ترجمه الميزان، ج‏1، ص: 256)   

اصحاب یمین چه کسانی هستند؟     

قرآن کریم  به سه گروه از انسانها اشاره می نماید:

•  گروه اول کسانی هستند که در بندگی خداوند پیشتازند و  مقرب درگاه خداوند هستند.(وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ) گروهى هم پيشگامان كه پيشى گرفته ‏اند.(واقعه/10و11)  این افراد از آنجا که جز بر بندگی خدا قدمی بر نداشته اند بدون نیاز به حساب  اعمال وارد بهشت می شوند.
• گروه دوم مومنانی هستند که در بندگی  نسبت به گروه اول پایین تر هستند و از درجات قرب پایین تری برخوردار هستند و اکثر مومنان را این گروه تشکیل می دهند: (لِأَصْحابِ الْيَمينِ * ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلينَ * و ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرينَ)؛ براى دست راستى‏ ها،كه گروهى از پيشينيان هستند و گروهى از امت آخرين(واقعه/40-38)این افراد کسانی هستند که نامه اعمالشان به دست راستشان داده می شود. (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ * فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسيراً)؛ اما آن كسى كه نامه عملش را به دست راست او مى‏ دهند. پس به زودى حساب آسانى از او مى‏ شود(انشقاق /8و7)
• گروه سوم اصحاب شمال هستند. (وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمال)؛ و ياران جانب چپ چه ياران جانب چپ(واقعه/41). آنها کسانی که نامه اعمالشان را به دست چپ می گیرند. (وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَني‏ لَمْ أُوتَ كِتابِيَ).(الحاقه/25)

چنانکه بیان شد گروه دوم مورد شفاعت قرار می گیرند و  گرفتار گناهان خود نیستند. اینک  آیات دیگر قرآن را که در توصیف ایشان آمده بررسی می نماییم:
 قرآن کریم می فرماید: (يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتَابَهُمْ وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلًا * وَمَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا) ؛ روزى كه ما هر گروهى از مردم را با پيشوايشان مى‏ خوانيم، پس هر كس نامه عملش را به دست راست دهند آنها نامه خود را قرائت كنند و كمترين ستمى به آنها نخواهد شد و  هر كس در اين جهان نابينا است در عالم آخرت نيز  نابينا و گمراه‏تر خواهد بود. (اسراء/72و71)
در این آيات  شريفه برای خواندن مردم به سوی پیشوایشان  دو نتیجه بیان شده است: (حرف  "فاء" در آیه نشانه این است که مطلب بعدی نتیجه مطلب قبلی  است)
1.برخی از افراد نامه اعمالشان به دست راستشان داده می شود
2. برخی  دیگر که دردنیا از دیدن حقیقت  کور  بودند در آخرت نیز  کور هستند.
چنین بیانی به این معناست که  کسی که امام حقی را برگزیده باشد و به اطاعت او در آمده باشد نامه اعمالش را به دست راستش می دهند و هر کس در دنیا امام حق را نشناخته باشد و از درک معرفت او کور باشد در آخرت نیز کور خواهد بود.(ترجمه الميزان، ج‏13، ص: 229)

نتیجه  اینکه

 شفاعت برای اصحاب یمین ثابت است و اصحاب یمین  کسانی هستند که پیشوای حق را شناخته اند یعنی شیعیان.  

شیعیان پایبند بر عهد خدا

همین مطلب را می توان  از آیاتی دیگر از قرآن کریم نیز استفاده کرد. در آیه   87 سوره مریم آمده است:(لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً)  كسى در آن روز مالك شفاعت نيست، مگر آن كه نزد خداى رحمان پيمانى دارد.
بر اساس این آیه کسانی از  شفاعت بهره می برند که نزد خداوند عهدی داشته باشند. آن عهد چیست؟
یکی از مصادیق عهد در قرآن کریم امامت است آنجا که می فرماید: (وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمينَ )(بقره/124) و به ياد آوريد زمانى را كه خداى ابراهيم او را به امورى گوناگون امتحان كرد و او همه را به جا آورد. خداوند فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم. ابراهيم گفت: امامت در فرزندانم نيز هست. فرمود: عهد من به ستمگران نمى ‏رسد.بنابراین آیه شریفه امامت و پیشوایی برای هدایت مردم  از مصادیق عهد خداست.

آنچه از این دو آیه نتیجه می شود اینکه کسانی در قیامت از شفاعت بهره ای دارند

که امام برحقی را برای خود برگزیده باشند. و این امر بر پیروان ائمه اطهار صدق می کند.

نویسنده: سید مهدی خدایی