احکام عده

وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَ جاً يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيَما فَعَلْنَ فِى أَنْفُسِهِنَّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ(سوره بقره،آیه 234)

و کسانی که از شما می میرند و همسرانی باقی میگذارند، باید چهار ماه و ده روز، انتظار بکشند (و عده نگه دارند)! و هنگامی که به آخر مدتشان رسیدند، گناهی بر شما نیست که هر چه میخواهند، درباره خودشان به طور شایسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود، ازدواج کنند). و خدا به آنچه عمل می‏کنید، آگاه است.

عده اصطلاحا به مدتی می گویند که زن بعد از تحقق جدائی یا فوت شوهرش باید از پاره ای از امور خود دارای کند که به حسب نوع جدائی این مدت متفاوت است . از جمله اقسام عده عده طلاق است .
«وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ
و زنانی که از شوهرانشان جدا می شوند ، سه طهر خود را نگهدارند.( و ازدواج نکنند )» بقره / 227 )

انواع طلاق

قبل از هر چیز باید بدانیم که طلاق دو گونه است: رجعی و بائن.
طلاق رجعی طلاقی است که فقط مرد حاضر به ادامه زندگی نیست و زن را طلاق می دهد.
طلاق بائن به یکی از این شش نوع طلاق گفته می شود: 1. طلاق قبل از دخول   2. طلاق دخترى كه نه ‌سالش تمام نشده باشد   3. طلاق یائسه    4. طلاق خُلع (زن حاضر به ادامه زندگی نیست از این رو چیزی به مرد می دهد تا او را طلاق دهد) 5. طلاق مبارات (زن و مرد هر دو حاضر به ادامه زندگی نیستند)   6. طلاق سوم

بعد از طلاق رجعی

زن تا پایان عده طلاق [1] ، حق ازدواج با کسی را ندارد. چنین زنی برای ازدواج دوباره (چه موقت و چه دائم) باید صبر کند تا این مدت تمام شود [2]؛ مگر آنکه خواستگارش، همان شوهری باشد که او را طلاق داده که در این صورت بی آنکه لازم باشد عقدی خوانده شود و یا عده تمام گردد، زن باید به زندگی قبلی خود بازگشته و آن را از سر بگیرد.
چنین زنی تا زمانی ‌كه در عده است در حكم همسر آن مرد است و از حقوق همسری مانند نفقه، مسکن و پوشش (به شرط آنكه ناشزه نباشد) و نیز ارث بردن برخوردار است.[3]
بنابراین شوهر حق ندارد او را از خانه بیرون کند مگر اینکه فحشایی از او سر زند و یا زن ناشزه شود.[4] زن هم حق ندارد بی اجازه مرد از خانه خارج شود مگر برای ضرورت.[5]
زنی که همسر او از دنیا می رود باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارد ( عده وفات )

بعد از طلاق بائن

وظیفه زن در این نوع طلاق، همانند طلاق رجعی است با این تفاوت که حق رجوع به طور کلی از شوهر گرفته می شود [6] و او اگر خواهان زندگی دوباره با آن زن است باید تا پایان عده صبر کند. بعد از او خواستگاری کند. چنانچه زن به زندگی با او رضایت داد باید دوباره عقدی بین آنها خوانده شود تا به هم محرم شوند.
بر چنین زنی احکام همسری اصلا جاری نمی شود و او استحقاق هیچیک از حقوق همسری را ندارد تنها اگر حامله باشد از زمان طلاق تا زمان وضع حمل از حق نفقه ، پوشش و مسکن برخوردار خواهد بود.[7]

زن بعد از وفات همسر

زن پس از وفات همسرش دو وظیفه عمده دارد: یکی نگه داشتن عده وفات و دیگری حداد گرفتن

الف. نگه داشتن عده

زنی که همسر او از دنیا می رود باید چهار ماه و ده روز [8] عده نگه دارد. این زن اگر حامله باشد بین وضع حمل و پایان آن چهار ماه و ده روز، هر کدام دیرتر به وقوع پیوست همان پایان عده او خواهد بود. برای مثال اگر زنی چهار ماه بعد از وفات شوهر خود وضع حمل کرد باید ده روز دیگر هم صبر کند تا عده اش تمام شود و یا بر عکس، چهار ماه و ده روز گذشت او وضع حمل نکرد؛ هنوز عده اش تمام نشده؛ بلکه باید صبر کند هرگاه که وضع حمل کرد عده او به پایان می رسد.

در وفات شوهر، بر زن واجب است تا زمانی ‌كه در عدّه است «حداد» بگیرد ‌و منظور از «حداد»، ترك زینت در بدن، مثل كشیدن سرمه و زدن عطر و رنگ کردن مو و آرایش کردن صورت و بند انداختن و مانند اینهاست و در لباس به پوشیدن رنگهای شاد و زر و زیور و مانند اینها.

در وفات شوهر، بر زن واجب است تا زمانی ‌كه در عدّه است «حداد» بگیرد ‌و منظور از «حداد»، ترك زینت در بدن، مثل كشیدن سرمه و زدن عطر و رنگ کردن مو و آرایش کردن صورت و بند انداختن و مانند اینهاست و در لباس به پوشیدن رنگهای شاد و زر و زیور و مانند اینها.
ب. حداد گرفتن

زنى كه در عده وفات است می تواند از خانه‌اش بیرون رود ‌و در پی امور زندگی اش باشد به خصوص اگر ضرورى باشد و یا حتی کاری باشد که انجامش بهتر است؛ مانند حج، زیارت عتبات، عیادت از مریض ها، دیدار با بستگان به خصوص پدر و مادرش
به طور خلاصه: زنی که شوهرش را از دست داده باید هر آنچه را كه زینت حساب مى‌شود آنگونه که معمولا زن ها خود را برای شوهر زیبا می نمایند و یا در وقت هایی مثل عیدها و عروسى ‌ها خود را زینت مى کنند؛ ترک کند.

زینت کردن هم به نسبت اشخاص، زمان ها و شهرها، مختلف است؛ بنابراین در این موضوع، عرف و فرهنگ مردم آن سامان ملاک عمل خواهد بود که آیا فلان کار را تزیین به حساب می آورند یا نه.
ناگفته نماند که این زینت کردن هم به نسبت اشخاص، زمان ها و شهرها، مختلف است؛ بنابراین در این موضوع، عرف و فرهنگ مردم آن سامان ملاک عمل خواهد بود که آیا فلان کار را تزیین به حساب می آورند یا نه.
این را هم باید اضافه کرد که نظافت بدن و لباس و نیز شانه كردن مو و گرفتن ناخن ها و همچنین رسیدن به سر وضع منزل و فرزندان، اشكالى ندارد.[9]

نکته مهم:

زنى كه در عده وفات است می‌تواند از خانه‌اش بیرون رود ‌و در پی امور زندگی‌اش باشد به خصوص اگر ضرورى باشد و یا حتی کاری باشد که انجامش بهتر است؛ مانند حج، زیارت عتبات، عیادت از مریضها، دیدار با بستگان به خصوص پدر و مادرش.[10]
 

نویسنده: محمدرضا حیدریان

پی نوشتها:
1- عده» مدت زمانی است که زن باید از ازدواج خودداری کند که این مدت در طلاق، از لحظه اجرای صیغه طلاق شروع شده و با شروع سومین عادت ماهیانه پس از طلاق، به پایان می رسد. این زمان برای زنی که باید عادت شود اما نمی شود سه ماه است. تحریرالوسیلة 3/600
2- الف. زنانی که عده ندارند این مدت در مورد آنها نادیده گرفته می شود؛ مانند زنی که یائسه است یا زنی که قبل از دخول طلاق بگیرد.
ب. زنی که حامله است به محض اینکه وضع حمل کرد، عده اش تمام می شود. تحریرالوسیلة 3/596-597
3- تحریرالوسیلة 3/617
4- همان. نشوز در این موارد یعنی: مخالفت با امر مرد در خروج از منزل
5- همان
6- در طلاق بائنی که از نوع خلع است اگر زن در زمان عده از آنچه بذل کرده تا طلاق داده شود برگشت، مرد حق رجوع به او را خواهد داشت. تحریرالوسیلة 3/629
7- تحریرالوسیلة 3/617
8-  بر اساس ماههای قمری.  تحریر الوسیلة 3/603
9= ر.ک به تحریر الوسیلة 3/604
10- تحریر الوسیلة