وصیت
۰۵ بهمن ۱۳۹۳ 0كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالأقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ﴿بقره،۱۸۰﴾
بر شما مقرّر شده که چون یکى از شما را (نشانه هاى) مرگ فرا رسد، اگر مالى از خود به جاى گذارده، براى پدر ومادر ونزدیکان به طور شایسته وصیّت کند، این کار حقّ و شایسته پرهیزکاران است.
مال و ثروت، مایه ى خیر و نیکى است و آنچه در اسلام مورد انتقاد قرار گرفته، مال حرام یا علاقه ى زیاد به مال یا ترجیح دادن مال بر کمالات فردى و نیازهاى اجتماعى و یا استثمار مردم براى تحصیل آن است.
برخی تصور می کنند که وصیّت کردن، زمینه ى زود مردن آنان است ، و این در حالى است که وصیت نمودن نوعی دوراندیشى است واینکه حضرت حق می فرماید :هنگام مرگ وصیّت کنید. بدان جهت است که آن لحظه، آخرین فرصت است وگرنه مى تواند سال ها قبل از فرا رسیدن مرگ، وصیّت کند.وصیت نوعی دور اندیشی
در آیه ى شریفه به جاى کلمه «مال» از کلمه «خیر» استفاده شده تا روشن گردد که مال و ثروت، مایه ى خیر و نیکى است و آنچه در اسلام مورد انتقاد قرار گرفته، مال حرام یا علاقه ى زیاد به مال یا ترجیح دادن مال بر کمالات فردى و نیازهاى اجتماعى و یا استثمار مردم براى تحصیل آن است.
وصیت معقول
وصیّت باید بر اساس «معروف» یعنى عقل پسند باشد، نه از روى کینه و انتقام و یا مهرورزى هاى بى جا و بى رویه. چون از ارث، تنها بعضى از بستگان بهره مند مى شوند آن هم به مقدار معیّن، لذا اسلام سفارش مى کند اگر در میان فامیل کسانى هستند که از ارث محرومند و یا سهم ارث آنان اندک است با وصیّت، در مورد توسعهى سهمیّه آنان اقدام نماید، ولى اگر کسى در این وصیّت رعایت عدالت نکند و یا ظلمى را روا دارد، گناه کبیره انجام داده است.(۱)
در لابلاى متون روائى آمده است: شخصى با داشتن کودکانى صغیر، تمام اموال خود را در راه خدا بخشید. چون پیامبر صلى الله علیه وآله متوجّه شدند، پرسیدند با این مرده چه کردید؟ گفتند: او را دفن کردیم. فرمود: اگر قبلاً به من خبر داده بودید، اجازه نمى دادم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید، چرا که او با داشتن این همه فرزند، براى آنان هیچ مالى نگذاشته و همه را در راه خدا داده است.(۲)
وصیّت، کار دقیقى است که اگر خداى ناکرده با بى توجّهى انجام شود و بعداً عامل فتنه و ناراحتى هایى گردد، تمام کارهاى خیر محو مى شود. از پیامبر صلى الله علیه وآله روایت شده است که فرمودند: گاهى انسان شصت سال عبادت مى کند، ولى چون وصیّت نامه ى خود را عادلانه تنظیم نمى کند، به دوزخ مى رود.(۳)
رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود: هرکس ابتدا به عهده بگیرد که وصیّت شخصى را انجام دهد، ولى سپس بدون عذر آنرا رها کند، هیچ عملى از او قبول نمى شود وتمام فرشتگانِ میان آسمان و زمین او را لعنت مى کنند
مقدار وصیت یک سوم مال
مقدار وصیّت، یک سوم مال است و اگر شخصى در مورد بیش از این مقدار وصیّت کند، اجازه ى وارثان شرط است. براى اینکه یاد بگیریم چگونه وصیّت کنیم، بهتر است وصیّت نامه هاى اولیاى خدا، شهدا و علما را بخوانیم.
رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود: هرکس ابتدا به عهده بگیرد که وصیّت شخصى را انجام دهد، ولى سپس بدون عذر آنرا رها کند، هیچ عملى از او قبول نمى شود وتمام فرشتگانِ میان آسمان و زمین او را لعنت مى کنند و دائماً در غضب خداوند است ودر برابر هر کلمه ى «یا ربّ» که مى گوید، یک لعنت بر او نثار مى شود و پاداش تمام کارهاى قبلى او به پاى وصیّت کننده ثبت مى گردد.(۴)وصیّت براى والدین وبستگان، عامل تجدید محبّت ویک نوع قدرشناسى است
آثار و برکات وصیّت
۱- وصیّت، نشانه ى دقّت و اهل حساب بودن است.
۲- وصیّت، نشانه ى احترام به حقوق دیگران است.
۳- وصیّت، انجام امور خیرى است که از آن غفلت شده و تداوم عمل صالح، پس از مرگ است.
۴- وصیّت، راهى براى پرکردن خلأهاى اقتصادى و تعدیل ثروت است.
رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرموده اند: هرکس با وصیّت از دنیا برود، گویا شهید مرده است(۵)
وصیّت براى والدین وبستگان، عامل تجدید محبّت ویک نوع قدرشناسى است. لذا در آغاز آیه وصیّت، والدین مطرح شده اند تا علاوه بر سهم ارث، وصیّت به نوعى تنظیم شود که نفعش به آنان نیز برسد که این خود از مصادیق احسان است.
اقسام وصیّت
۱- واجب : مثل وصیّت به حقّ اللّه، حقّ الناس، قضاى نماز و عبادات دیگر، پرداخت حقوق واجبه مانند خمس، زکات، دیون، بدهکارى هاى مردم.
۲- مستحب : مثل وصیّت به امور خیریّه.
۳- مباح : مثل وصیّت فرزندان به نوع شغل، حرفه، لباس، طعام.
۴- مکروه : مثل وصیّت به مقبره سازى.
۵ – حرام : مثل وصیّت به ایجاد مراکز فساد، انتشار کتب ضالّه.
نکات قابل توجه :
۱- گرچه با مرگ، انسان از دنیا مى رود، امّا پرونده ى عمل او با کارهایى نظیر وصیّت باز مى ماند. «اذا حضر احدکم الموت…. الوصیه»
۲- مال و ثروت، اگر در راه درست مصرف شود خیر است. «ان ترک خیر الوصیّه »
۳- در وصیّت باید علاوه بر ارث، براى والدین و نزدیکان سهمى قرار داد. «الوصیّه للوالدین و الاقربین»
۴- وصیّت باید بر اساس عرف پسندیده ى جامعه باشد. «الوصیّه… بالمعروف»
۵ – ترک وصیّت، نوعى بى تقوایى نسبت به حقوق دیگران است. «الوصیّه… حقّاً على المتّقین»
نویسنده: محمدرضا حیدریان
منابع :
۱) سفینه البحار، محدث قمی «وصى».
۲) سفینه البحار، محدث قمی «وصى».
۳) نهجالفصاحه، جمله۶۲۶٫
۴) تفسیر اطیبالبیان.
۵) وسائل، ج۱۳، ص۳۵۲٫
6 ) دانشنامه قرآنی نسیم رضوان ، پایگاه اینترنتی خورشید آل یااسین