نشوز در فقه و حقوق

معنای نشوز

نشوز اصطلاحی در فقه و حقوق اسلامی به معنی تمکین نکردن، نافرمانی و عدم ایفاء وظایف زناشویی از سوی یکی از زوجین است. اگرچه معمولاً نشوز فقط به نافرمانی زن از طریق عدم تمکین به شوهر اشاره دارد اما نافرمانی شوهر نیز در نوشته های فقهی نشوز نامیده می‌شود هرچند اصطلاح تمکین در مورد شوهر استفاده نمی‌شود. هنگامی هم که این وظیفه‌ناشناسی دوجانبه باشد آن را شقاق می‌نامند.
 تمکین یکی از تکالیف زن در برابر شوهر به شمار می‌رود که به دو نوع «تمکین خاص» و «تمکین عام» تقسیم می‌شود. تمکین خاص به برآوردن درخواست‌های جنسی شوهر و تمکین عام به انجام وظایف خانوادگی، اطاعت از شوهر و پذیرفتن ریاست شوهر بر خانواده است. وظیفه تمکین عام ایجاب می‌کند که زن نظرات مرد در مورد تربیت فرزندان، امور خانوادگی، و کارها و روابط اجتماعی خود را بپذیرد و از آن اطاعت کند

حقیقت آن است که چون هر کدام از زن و مرد در قبال یکدیگر حقوقی دارند مسئله تمکین و نشوز مسئله ای عام خواهد بود

در كتب فقهي، تمكين را از وظايف زن مي‌دانند، و از تمكين مرد سخني به ميان نيامده است. همين طور است در قانون مدني. اما در باب نشوز، فقيهان، آن را تعميم داده و به مرد نيز نسبت داده‌اند. تمكين و نشوز زن، يا زن و مرد ؟

هر كس با داشتن استطاعت مالي نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع نمايد، دادگاه مي تواند او را به شلاق تا 74 ضربه محكوم نمايد.

حقیقت آن است که چون هر کدام از زن و مرد در قبال یکدیگر حقوقی دارند مسئله تمکین و نشوز مسئله ای عام خواهد بود . كه بايد از قلمرو آن نسبت به زن و شوهر به طور مشترك بحث كرد، گرچه حقوق يكي از آنان بيشتر يا وظايفش سنگين‌تر باشد.

همان‌گونه كه زن در قبال شوهر وظايفي دارد، مرد نيز چنان است. و همانطور كه زن ممكن است تخلف ورزد مرد نيز ممكن است، قصور و تقصير داشته باشد.

وظایف زن و مرد از منظر فقه

در فقه اسلامی وظايف زن و مرد بدين شرح آمده است:
الف ـ وظايف زن
1ـ تمكين جنسي
2ـ عدم خروج از منزل بدون اذن شوهر
ب ـ وظايف مرد
1ـ انفاق
2ـ پرداخت مهر
3ـ حق قسم
4ـ آميزش

وظایف زن و مرد در حقوق

در مباحث حقوقي و بویژه در حقوق خانواده  نيز همين موارد با اندك اختلافي آمده است و علاوه بر آن از حقوق و وظايف مشتركي چون:
1ـ حسن معاشرت
2ـ تشييد مباني خانواده
3ـ معاضدت در تربيت اولاد
4ـ وفاداري نيز بحث شده است.
اين موارد نشان‌دهنده آن است كه نمي‌توان بحث تمكين و نشوز را در قلمرو وظايف زن منحصر كرد.

هر كس با داشتن استطاعت مالي نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع نمايد، دادگاه مي تواند او را به شلاق تا 74 ضربه محكوم نمايد.

براي تمكين و نشوز زن در منابع فقهي، آثاري بدين شرح (با پاره‌اي اختلاف نظرها) به چشم مي‌خورد: آثار حقوقي تمكين و نشوز

1ـ زن در صورت تمكين، مستحق نفقه است و اگر ناشزه شد وظيفه انفاق از مرد برداشته مي‌شود.
2ـ با نشوز زن، مرد مي‌تواند از مضاجعت با وي خودداري كند.
3ـ با نشوز زن، مرد مي‌تواند وي را تنبيه كند.

و اگر مرد نشوز كرد يعني از وظايفش سرپيچي داشت اين آثار بر آن مترتب شده است:
1ـ اگر مرد از پرداخت مهر سر باز زد، زن مي‌تواند از تمكين خودداري كند.
هر كس با داشتن استطاعت مالي نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع نمايد، دادگاه مي تواند او را به شلاق تا 74 ضربه محكوم نمايد.
2ـ اگر مرد از ديگر وظايفش، سر باز زد، زن مي‌تواند از او نزد حاكم شكايت كند و خود نمي‌تواند اقدامي كند.
«اگر نشوز شوهر آشكار گشت بدين‌سان كه حقوق واجب زن را از قبيل: قسم، نفقه و... ادا نكرد، زن حق مطالبه دارد و مي‌تواند شوهر را موعظه كند. اگر شوهر اجابت نكرد، نزد حاكم از وي شكايت كند و حاكم وي را به اداي حقوق الزام مي كند.
در قانون مدني ماده 1111 نيز اين مطلب آمده است:
«زن مي‌تواند در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه، به محكمه رجوع كند. در اين صورت محكمه ميزان نفقه را معين و شوهر را به دادن آن محكوم مي‌كند».

نویسنده: محمدرضا حیدریان