راه حل‌های بهبود تحصیل فرزندان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1 ـ چه کنیم تا فرزندانمان از ابتدای تحصیل، به خوبی درس بخوانند و دچار مشکلات تحصیلی نشوند؟

جواب:
برای توفیق در این امر، به مسائل ذیل توجه کنید:
1. هماهنگی با مدرسه:
ارتباط و هماهنگی با مدرسه از همان ابتدای تحصیل، سبب می‏‌شود تا از فضای تحصیلی فرزند خود، میزان تکالیف، زمان مورد نیاز تکالیف، روش معلم و... آگاه شوید و در موقعیت‏‌های گوناگون، برخورد مناسب داشته باشید؛ برای مثال، اگر گفت: تکالیفم را در مدرسه نوشته‏‌ام، با توجه به این که از فضای مدرسه و روش معلم آگاهی دارید، پی‏‌گیری خواهید کرد.
2. برنامه‏‌ریزی:
برای انجام تکالیف کودک، با همراهی خود او برنامه‏‌ریزی کنید. توجه داشته باشید که برنامه‏‌ی درسی و تکالیف، با برنامه‏‌ی کودک تلویزیون و فعالیت‏‌های دیگر او تداخل نداشته باشد. در برنامه‏‌ریزی، به تفاوت‏‌های فردی کودکان توجه کنید. برخی کودکان مایلند بی‏‌درنگ پس از بازگشت از مدرسه، تکالیف درسی را انجام دهند؛ برخی دوست دارند، پس از استراحت و بازی به تکالیف برسند، و برخی ساعتی را به انجام تکالیف و ساعتی را به بازی می‏‌پردازند و پس از بازی، تکالیف را به پایان می‏‌برند. مطلوب این است که اول استراحت پس از مدرسه، بعد انجام تکالیف، سپس بازی باشد.
3. فراهم ساختن زمینه:
برای انجام درست تکالیف و امور مدرسه، محیط را آرام و بی‏‌صدا کنید. مطالعه‏‌ی والدین هنگام انجام تکالیف کودک، انگیزه‏‌ی بسیاری در او ایجاد می‏‌کند. بکوشید در این هنگام، محرک‏‌های مزاحم از قبیل تلویزیون، رادیو و... را از بین ببرید.
4. فراهم آوردن امکانات:
اتاق مستقل، نور و حرارت کافی، میز، صندلی، کمد کتاب و امکاناتی از این قبیل، انگیزه‏‌ی کودک را در درس و انجام تکالیف افزون می‏‌کند.
5. تشویق:
تشویق در این امر، نقش معجزه‏‌آسایی دارد.

سؤال 2ـ فرزند 9 ساله‏‌ام درس نمی‏‌خواند و تکالیفش را انجام نمی‏‌دهد. علل و راه‏‌های درمان آن چیست؟

جواب:
شما باید برای رفع این مشکل، از روش حل مسأله استفاده کنید، بدین معنا که علل احتمالی را در نظر گرفته، در پی از بین بردن آن باشید.
علل گوناگون مشکلات درسی کودکان چنین است:
1. مشکلات جسمی:
ممکن است فرزند شما در بینایی یا شنوایی ضعف داشته یا به بیماری مزمنی مبتلا باشد. مراجعه به متخصص، نگرانی شما را از این جهت از بین می‏‌برد.
2. مشکلات روحی:
فشارهای روحی ناشی از اختلاف پدر و مادر، حسادت به فرزند تازه متولد شده، تبعیض و مقایسه‏‌ی کودک با دیگران، سرزنش و توبیخ و... به طور قطع در رشد تحصیلی او اثر منفی دارد و او را از انجام امور درسی باز خواهد داشت.
3. اختلال در یادگیری:
اختلال در یادگیری (LEARNING DISORDER) یا ناتوانایی‏‌های یادگیری (LEARNING DISABILITY) که 80 درصد به صورت اختلال در خواندن خود را نشان می‏‌دهد، یکی از عوامل مشکلات درسی و عدم انجام تکالیف است. کودکان مبتلا به این اختلال از جهت هوش، متوسط رو به بالا هستند؛ پس برخلاف تصور برخی، اختلال در یادگیری، به معنای عقب‏‌ماندگی ذهنی نیست.
مشکلات این گونه کودکان، مربوط به ادراک، تمیز، حافظه و توالی دیداری و شنیداری است و به طور معمول در تشخیص کلمات مشابه چون دوز و زود و غاز و زاغ، روز و زور، و... مشکل دارند. [1]
4. خستگی:
بازی و فعالیت‏‌های فیزیکی بیش از حد، سبب خستگی فراوان و در نتیجه، عدم انجام تکالیف خواهد شد؛ پس این گونه فعالیت‏‌ها نیز باید حساب شده و براساس برنامه باشد.
5. حواس‏‌پرتی:
برخی کودکان، وقتی تنها هستند، حواسشان پرت می‏‌شود؛ پس باید زمینه‏‌ای فراهم شود که یا مادر در اتاق کودک باشد یا کودک در محل فعالیت مادر (آشپزخانه) به تکالیفش برسد تا در صورت حواس‏‌پرتی، مادر به او کمک کند.
6. هوش فوق‏‌العاده:
در مواردی (گرچه اندک)، هوش بالای کودک، مانع از انجام تکالیف است؛ زیرا از دید او، انجام تکالیف، بسیار بچگانه است. برای چنین کودکی می‏‌توانید با هماهنگی با معلم، برنامه‏‌ی ویژه‏‌ای را ترتیب دهید.

سؤال 3ـ پسرم کلاس دوم راهنمایی است و درس نمی‏‌خواند. چگونه او را به این کار وادارم؟

جواب:
پیش از هر کاری، توقع بهترین بودن او را در همه چیز از ذهن خود بیرون کنید و معتقد شوید که هر کودک و نوجوانی در زمینه‏‌های خاصی استعداد دارد و لازم نیست در همه چیز، بهترین باشد.
امام علی (علیه السلام) می‏‌فرماید: «لا یزال الناس بخیر ما تفاوتوا فاذا استووا هلکوا». [2] خیر مردم، پیوسته در تفاوت‏‌های آنان است و اگر مساوی شوند، از بین خواهند رفت.
بسیاری از والدین به نمره‏‌ی 20 علاقه نشان می‏‌دهند که مطلوب نیست. مهم این است که کودک شما در حد توان خود بکوشد؛ گرچه نمره‏‌ی 20 نگیرد.
توقع بیش از هوش کودک نیز از اشتباهات برخی خانواده‏‌ها است.
بی‏‌توجهی فرزند شما به درس، ممکن است به علل ذیل باشد:
1. حساسیت بیش از حد:
با توجه به این که فرزند شما وارد دوره‏‌ی نوجوانی شده و حس استقلال دارد، تذکرها و نصیحت‏‌های پی در پی شما، به طور غیر مستقیم به او پیام می‏‌دهد که هنوز بچه است و بزرگ نشده. این پیام، او را به موضع لج می‏‌کشاند تا استقلال خود را اثبات کند؛ بنابراین، نصیحت‏‌ها را قطع کنید و به این مسأله، حساسیت چندانی نشان ندهید. اجازه دهید خود به تحصیل بیندیشد و مسؤولیت‏‌پذیری از درون ایجاد شود.
2. محیط نا آرام خانه:
اگر با همسر خود مشاجره دارید، و اگر برادر یا خواهر بزرگ‏‌تر او وی را می‏‌آزارند، باید متوقف شود.
3. سستی و رخوت با منشأ پزشکی:
ممکن است بی‏‌رغبتی نوجوان به درس، علت پزشکی (کارکرد بد کبد، عفونت کلیه، اختلالات هورمونی) باشد که در این صورت، مراجعه به پزشک لازم است.
4. رژیم غذایی:
مصرف پی در پی خوراکی‏‌های با طبع سرد، نوجوان را دچار سستی می‏‌کند؛ بنابر این توصیه می‏‌شود در کنار این گونه خوراکی‏‌ها، از خوردنی‏‌های با طبع گرم نیز استفاده کند. مصرف فراوان شیرینی نیز با توجه به هضم سنگین گلوکز، بدن را دچار سستی می‏‌کند.
5. همانندسازی:
احتمال این که بین نزدیکان، بی‏‌سوادان پولداری باشند و فرزند شما آنان را الگو گرفته باشد، وجود دارد. باید الگوهای باسوادی را از نزدیکان که در زندگی خانوادگی و تربیت فرزند موفق هستند و جایگاه اجتماعی ویژه‏‌ای دارند، به او معرفی کنید.

سؤال 4ـ پسرم در کلاس اول دبیرستان دچار افت تحصیلی شده است؛ در حالی که پیش‏‌تر، هیچ‏‌گونه مشکلی نداشت، علت چیست؟

جواب:
افت تحصیلی، یعنی کاهش عملکرد تحصیلی از سطحی رضایت‏‌بخش به سطحی نامطلوب. برای مواجهه درست با این مشکل، باید ریشه‏‌ها را بیابید. توجه داشته باشید که بازجویی، پیله کردن، تهدید و حتی التماس برای از بین بردن افت تحصیلی تأثیری ندارد.
افت تحصیلی برای شاگردان اول دبیرستان به دو دلیل، عمومی است:
1. فشارهای خاص دوران بلوغ (اشتغال خاطر، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز)؛
2. توهم نادرستی که دبیرستان به مطالعه‏‌ی فراوانی نیاز ندارد.
برای کم کردن تأثیر این دو عامل، زمینه‏‌های آرامش روحی او را فراهم آورید و برایش تبیین کنید که دبیرستان، تکالیف نوشتاری‏‌اش کمتر می‏‌شود؛ اما به جهت تخصصی شدن درس‏‌ها، از میزان مطالعه‏‌ی آن‏‌ها کاسته نخواهد شد.
افزون بر این دو، علل دیگری نیز می‏‌تواند سبب افت تحصیلی شود:
1. تغییر محیط:
هرگونه تغییر محیط (خانه و مدرسه) افت می‏‌آورد و پس از تطبیق با محیط جدید، از بین می‏‌رود.
2. عقب ماندن از درس:
ممکن است چند روزی به سبب مسافرت، بیماری، افسردگی و... از درس عقب مانده باشد که باید با کلاس‏‌های جبرانی خصوصی یا استفاده از همسالان درسخوان جبران شود.
3. انتقام‏‌جویی:
بررسی کنید شاید خواسته‏‌ای منطقی و مشروع داشته است و به آن بی‏‌اعتنایی کرده‏‌اید. گاهی نوجوان به سبب بی‏‌اعتنایی به خواسته‏‌اش درس نمی‏‌خواند تا از والدین انتقام بگیرد.
4. همسالان:
در محیط دبیرستان، با همسالان و دوستان جدید آشنا شده است. احتمال این که همسالان او انگیزه‏‌ای برای درس خواندن ندارند، وجود دارد. بکوشید با نرمی، ارتباط او را با آنان قطع یا کمتر کنید.
5. عدم تمرکز:
گاهی عوامل تمرکز زدا مثل مشکلات روحی، فضای نامناسب، لباس تنگ، مکان نامناسب (شلوغ و پر سر و صدا)، زمان نامناسب (هنگام گرسنگی و سیری بیش از حد) و... سبب افت می‏‌شوند.
6. مدرسه:
برنامه‏‌ی نامناسب درسی، تعویض معلمان، روش خشن مدرسه، شیوه‏‌ی تدریس معلمان، وضعیت فیزیکی کلاس، شلوغی کلاس و... نیز در افت تحصیلی دانش‏‌آموزان مؤثر است.

سؤال 5ـ پسر 8 ساله‏‌ام بسیار تیزهوش است و در کلاس درس، زیاد می‏‌پرسد؛ به گونه‏‌ای که معلم نمی‏‌تواند او را تحمل کند و مشکلاتی را برای مدرسه پدید آورده است. نمی‏‌دانم با این مسأله چگونه برخورد کنم!

جواب:
پیشنهاد می‏‌کنم برای اطمینان از تیزهوشی او، میزان هوش (IQ) او را مشخص کنید؛ زیرا زیاد پرسیدن، دلیل بر تیزهوشی کودک نیست.
در صورت اثبات نبوغ کودک خود، طبیعی است که مشکلاتی را برای معلم و همسالان پدید می‏‌آورد؛ بنابراین، در صورت امکان، باید او را در مدارس خاص تیزهوشان ثبت نام کنید و اگر چنین امکانی وجود نداشته باشد، با ارتباط با اولیای مدرسه، از آنان برنامه‏‌ی ویژه‏‌ای را درخواست کنید.
در ضمن به فرزند خود، عملکرد مناسب را آموزش دهید. او باید از دستورهای معلم پیروی کند؛ به سخنان او گوش دهد؛ هنگام تدریس معلم، به او نگاه کند؛ با معلم و همسالان برخورد مؤدبانه داشته باشد؛ در انتظار نوبت بماند و تکالیفش را مرتب و تمیز انجام دهد.
____________________________
پی نوشت:
[1] ـ برای آشنایی بیشتر با ناتوانایی‏‌های یادگیری و راه‏‌های درمان از طریق تمرین‏‌های عملی می‏‌توانید از سه کتاب درمان اختلالات دیکته‏‌نویسی، درمان اختلالات ریاضی (انتشارات فرا روان) و درمان اختلالات خواندن (انتشارات گفتمان خلاق)، تألیف مصطفی تبریزی استفاده کنید.
[2] ـ عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 58؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 77، ص 383.

منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی