حضرت اشمويل عليه السلام در احادیث

مجمع البيان ـ ذيل آيه «اذ قالوا لنبىّ لهم» ـ :

اختُلِفَ في ذلك النَّبيِّ ؛ فقيلَ : اسمُهُ··· شَمعُونُ بنُ صَفيَّةَ مِن وُلدِ لاوِي بنِ يَعقوبَ ، عن السُدِّيِّ . و قيلَ : هُو يُوشَعُ بنُ نُونٍ بنِ افراثيمَ بنِ يُوسفَ بنِ يَعقوبَ ، عن قَتادَةَ . و قيلَ : هُو إشمويلُ ، و هو بالعَرَبيَّةِ إسماعيلُ ، عن أكثَرِ المُفسِّرينَ و هُو المَروِيُّ عن أبي جعفرٍ عليه السلام .
درباره اين پيامبر اختلاف نظر است : از سُدّى نقل شده كه نام او··· شمعون بن صفيّه از فرزندان لاوى پسر يعقوب است. از قتاده نقل شده كه او همان يوشع بن نون بن افراثيم بن يوسف بن يعقوب است. اكثر مفسّران گفته اند : او اشمويل است كه به عربى اسماعيل مى گويند. اين قول از امام باقر عليه السلام روايت شده است.

بحار الأنوار ـ به نقل از صاحب تفسير القمّى ـ : پدرش از نضر از يحيى حلبى از هارون بن خارجه از ابو بصير از امام باقر عليه السلام روايت مى كند كه آن حضرت فرمود :

إنّ بَني إسرائيلَ بعدَ موسى عَمِلوا بالمَعاصي و غَيَّروا دِينَ اللّه ِ و عَتَوا عَن أمرِ ربِّهِم ، و كانَ فيهِم نَبيٌّ يأمُرُهُم و يَنهاهُم فلَم يُطيعوهُ ، و رُويَ أنّه إرْميا النَّبيُّ، فسَلَّطَ اللّه ُ علَيهِم جالُوتَ و هُو مِن القِبطِ ، فأذَلّهُم و قَتَلَ رِجالَهُم و أخرَجَهُم مِن دِيارِهِم و أخَذَ أموالَهُم و استَعبَدَ نِساءهُم ، ففَزِعوا إلى نَبيِّهِم و قالُوا : سَلِ اللّه َ أن يَبعَثَ لَنا مَلِكا نُقاتِلْ في سَبيلِ اللّه ِ . و كانَتِ النُّبُوّةُ في بَني إسرائيلَ فيبَيتٍ، و المُلكُ و السُّلطانُ في بَيتٍ آخَرَ ، لم يَجمَعِ اللّه ُ لَهُمُ النُّبُوّةَ و المُلكَ في بَيتٍ واحِدٍ ، فمِن ذلكَ قالوا : «إبعَثْ لَنا مَلِكا نُقاتِلْ في سَبيلِ اللّه ِ» ، فقالَ لَهُم نَبيُّهُم : «هَلْ عَسَيْتُم إنْ كُتِبَ عَلَيكُمُ القِتالُ ألاّ تُقاتِلوا قالُوا وَ ما لَنا ألاّ نُقاتِلَ في سَبيلِ اللّه ِ و قَد اُخْرِجْنا مِن دِيارِنا و أبْنائِنا» . و كانَ كما قالَ اللّه ُ تباركَ و تعالى : «فلَمّا كُتِبَ عَلَيهِمُ القِتالُ تَوَلَّوا إلاّ قَليلاً مِنْهُم···» ، فقالَ لَهُم نَبيُّهُم : «إنّ اللّه َ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكا» فغَضِبوا مِن ذلكَ ، و قالوا : «أنّى يَكونُ لَهُ المُلْكُ عَلَينا و نَحْنُ أحَقُّ بالمُلْكِ مِنْهُ و لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ المالِ» ؟! و كانتِ النُّبُوّةُ في وُلدِ لاوِي ، و المُلكُ في وُلدِ يُوسفَ ، و كانَ طالُوتُ مِن وُلدِ ابنِ يامينَ أخي يُوسفَ لاُمِّهِ ، لَم يَكُن مِن بَيتِ النُّبُوّةِ و لا مِن بَيتِ المَملَكَةِ ، فقالَ لَهُم نَبيُّهُم : «إنَّ اللّه َ اصْطَفاهُ عَلَيْكُم وَزادَهُ بَسْطَةً فِي العِلْمِ و الجِسْمِ و اللّه ُ يُؤْتي مُلْكَهُ مَن يَشاءُ و اللّه ُ واسِعٌ عَليمٌ» . و كان أعظَمَهُم جِسما،و كانَ شُجاعا قَوِيّا، و كانَ أعلَمَهُم ، إلاّ أنّه كانَ فَقيرا فعابُوهُ بالفَقرِ ، فقالوا : «لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِن المالِ» ، فقالَ لَهُم نَبيُّهُم : «إنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أنْ يأتِيَكُمُ التَّابُوتُ فيهِ سَكِينَةٌ مِن رَبِّكُم وَ بقِيَّةٌ مِمّا تَركَ آلُ مُوسى و آلُ هارونَ تَحْمِلُهُ المَلائكَةُ» . و كانَ التّابوتَ الّذي أنزَلَهُ اللّه ُ على موسى فوَضَعَتْهُ فيهِ اُمُّهُ و ألقَتهُ في اليَمِّ ، فكانَ في بَني إسرائيلَ يَتَبرَّكونَ بهِ ، فلَمّا حَضَرَ موسى الوَفاةُ وضَعَ فيهِ الألواحَ و دِرعَهُ و ما كانَ عِندَهُ مِن آياتِ النُّبُوّةِ و أودَعَهُ يُوشَعَ وَصِيَّهُ ، فلَم يَزَلِ التّابوتُ بينَهُم حتّى استَخَفُّوا بهِ ، و كانَ الصِّبيانُ يَلعَبونَ بهِ في الطُّرُقاتِ ، فلَم يَزَلْ بَنو إسرائيلَ في عِزٍّ و شَرَفٍ ما دامَ التّابوتُ عِندَهُم ، فلَمّا عَمِلوا بالمَعاصي و استَخَفُّوا بالتّابوتِ رَفَعَهُ اللّه ُ عَنهُم ، فلَمّا سألوا النَّبيَّ و بَعَثَ اللّه ُ إلَيهِم طالوتَ مَلِكا يُقاتِلُ مَعَهُم رَدَّ اللّه ُ علَيهِمُ التّابوتَ ، كما قالَ اللّه ُ : «إنّ آيَةَ مُلْكِهِ أنْ يَأتِيَكُمُ التّابُوتُ فيهِ سَكِينَةٌ مِن رَبِّكُم وَ بَقِيَّةٌ مِمّا تَرَكَ آلُ مُوسى و آلُ هارونَ تَحْمِلُهُ المَلائِكَةُ» . قالَ : البَقيَّةُ : ذُرِّيَّةُ الأنبياءِ ، و قَولُهُ : «فيهِ سَكِينَةٌ مِن رَبِّكُم» فإنَّ التّابوتَ كانَ يُوضَعُ بَين يَدَيِ العَدُوِّ و بَينَ المُسلمينَ فتَخرُجُ مِنهُ رِيحٌ طَيِّبةٌ لَها وَجهٌ كوَجهِ الإنسانِ .
بعد از موسى، بنى اسرائيل دامن خود را به گناهان آلودند و دين خدا را تغيير دادند و از فرمان پروردگارشان سرپيچى كردند. در ميان آنان پيامبرى بود كه به ايشان امر و نهى مى كرد، بنى اسرائيل از او اطاعت نمى كردند ـ روايت شده كه اين پيامبر ارمياى نبى بوده است ـ لذا خداوند جالوت را كه از قبطيان بود بر ايشان مسلّط ساخت و او بنى اسرائيل را به خوارى كشاند و مردانشان را كشت و آنان را از خانه و كاشانه شان آواره كرد و اموال و دارايى هايشان را ستاند و زنانشان را به كنيزى گرفت. بنى اسرائيل به پيامبر خود پناه بردند و گفتند : از خدا بخواه پادشاهى براى ما بگمارد تا در راه خدا بجنگيم. در آن زمان نبوّت در يك خانواده از بنى اسرائيل بود و پادشاهى و حكومت در خانواده اى ديگر و خداوند نبوّت و پادشاهى را در يك خانواده از آنان جمع نكرده بود. به همين دليل گفتند : «براى ما پادشاهى بگمار تا در راه خدا بجنگيم» پيغمبرشان به آنان گفت : «اگر جنگيدن بر شما مقرر شود چه بسا كه پيكار نكنيد. آنان گفتند : چرا در راه خدا نجنگيم با آنكه ما از ديارمان و از نزد فرزندانمان بيرون رانده شده ايم». و همان طور شد كه خداوند تبارك و تعالى فرمود : «پس هنگامى كه جنگ بر آنان مقرّر شد، جز شمارى اندك از آنان بقيه پشت كردند···». پس پيامبرشان به ايشان فرمود : «خداوند طالوت را بر شما به پادشاهى گماشته است». بنى اسرائيل از اين موضوع ناراحت شدند و گفتند : «چگونه او را بر ما پادشاهى باشد، با آنكه ما به پادشاهى از او سزاوارتريم و او چندان ثروتى ندارد». در آن زمان نبوّت در خاندان لاوى و پادشاهى در دست خاندان يوسف بود، در حالى كه طالوت فرزند بن يامين، برادر تنى يوسف، بود و لذا نه از خانواده نبوّت بود و نه از خانواده سلطنت. پيامبرشان به آنان گفت : «خدا او را بر شما برگزيده و در علم و قدرت جسمى فزونى داده است و خدا سلطنتش را به هر كه بخواهد مى دهد و خدا گشايشگر داناست. طالوت از همه بنى اسرائيل تنومندتر و نيرومندتر و داناتر بود منتها مال و ثروتى نداشت و بنى اسرائيل به فقير بودن او خرده گرفتند و گفتند : «از حيث مال گشايشى به او داده نشده است». پيامبرشان به ايشان گفت : «نشانه پادشاهى او اين است كه آن صندوق [عهد] كه در آن آرامش خاطرى از جانب پروردگارتان است و بازمانده اى از آنچه خاندان موسى و خاندان هارون در آن بر جاى نهاده اند، نزد شما خواهد آمد كه فرشتگان آن را حمل مى كنند». اين صندوق همان صندوقى بود كه خداوند آن را براى موسى فرستاد و مادرش او را در آن گذاشت و به دريا انداخت. اين صندوق در ميان بنى اسرائيل بود و به آن تبرّك مى جستند. چون هنگام وفات موسى رسيد، الواح و زره خود و نشانه هاى نبوّتى را كه در اختيار داشت در آن صندوق نهاد و آن را به وصىّ خود يوشع سپرد. اين صندوق همچنان در ميان بنى اسرائيل بود تا آن گاه كه آن را خوار و خفيف كردند و بازيچه كودكان در كوى و برزن شد. تا زمانى كه صندوق در ميان بنى اسرائيل بود، آنان با عزّت و شوكت به سر مى بردند و همين كه دامن به گناهان آلودند و به آن صندوق بى احترامى روا داشتند، خداوند آن را از ميان ايشان برداشت، امّا بعد از آنكه چنان درخواستى از پيامبر خود كردند و خداوند طالوت را به پادشاهى آنان گماشت تا به همراه آنان بجنگد، خداوند صندوق را به آنان بازگرداند؛ چنان كه مى فرمايد : «و نشانه پادشاهى او اين است كه آن صندوق كه در آن آرامشى از پروردگار شماست و باقي مانده اى از آنچه خاندان موسى و خاندان هارون در آن بر جاى نهاده اند، نزد شما خواهد آمد كه فرشتگان آن را حمل مى كنند». [راوى ]گفت : مقصود از «بقيّه» فرزندان پيامبران است. و جمله «در آن آرامشى از جانب پروردگار شماست» زيرا صندوق ميان صفوف دشمن و مؤمنان گذاشته مى شد و از آن بادى خوشبو بيرون مى آمد كه چهره اى چون چهره انسان داشت.

تفسير القمّى : پدرم از حسن بن خالد از امام رضا عليه السلام برايم نقل كرد كه :

السَّكِينَةُ رِيحٌ مِن الجَنَّةِ لَها وَجهٌ كوَجهِ الإنسانِ ، فكانَ إذا وُضِعَ التّابوتُ بَينَ يَدَيِ المُسلمينَ و الكُفّارِ ؛ فإنْ تَقَدَّمَ التّابوتَ رَجُلٌ لا يَرجِعُ حتّى يُقتَلَ أو يَغلِبَ ، و مَن رَجَعَ عنِ التّابوتِ كَفرَ و قَتَلَهُ الإمامُ ، فأوحَى اللّه ُ إلى نَبيِّهِم أنّ جالُوتُ يَقتُلُهُ مَن يَستَوي علَيهِ دِرعُ موسى عليه السلام ، و هُو رجُلٌ مِن وُلدِ لاوِي بنِ يَعقوبَ عليه السلام اسمُهُ داودُ بنُ آسي . و كانَ آسي راعِيا و كانَ لَهُ عَشرَةُ بَنينَ أصغَرُهُم داودُ ، فلَمّا بُعِثَ طالوتُ إلى بَني إسرائيلَ و جَمَعَهُم لِحَربِ جالوتَ بَعَثَ إلى آسي أنْ أحضِرْ وُلدَكَ ، فلَمّا حَضَروا دَعا واحِدا واحِدا مِن وُلدِهِ فألبَسَهُ دِرعَ موسى عليه السلام ؛ مِنهُم مَن طالَت علَيهِ ، و مِنهُم مَن قَصُرَت عنهُ ، فقالَ لآسِي : هل خَلَّفتَ مِن وُلدِكَ أحَدا ؟ قالَ : نَعَم ، أصغَرُهُم ، تَرَكتُهُ في الغَنَمِ يَرعاها ، فبَعَثَ إلَيهِ ابنَهُ فجاءَ بهِ ، فلَمّا دُعِيَ أقبَلَ و مَعَهُ مِقلاعٌ ، قالَ : فنادَتهُ ثَلاثُ صَخراتٍ في طَريقِهِ فقالَت : يا داودُ خُذْنا ، فأخَذَها في مِخلاتِهِ، و كانَ شَديدَ البَطشِ قَوِيّا في بَدَنِهِ شُجاعا ، فلَمّا جاءَ إلى طالوتَ ألبَسَهُ دِرعَ موسى فاستَوَت علَيهِ، ففَصَلَ طالوتُ بالجُنودِ ، و قالَ لَهُم نَبيُّهُم : يا بَني إسرائيلَ إنّ اللّه َ مُبتَليكُم بنَهرٍ في هذهِ المَفازَةِ ، فمَن شَرِبَ مِنهُ فلَيسَ مِن حِزبِ اللّه ِ ، و مَن لَم يَشرَبْ مِنهُ فإنّهُ مِن حِزبِ اللّه إلاّ مَنِ اغتَرفَ غُرفَةً بِيَدِهِ ، فلَمّا وَرَدوا النَّهرَ أطلَقَ اللّه ُ لَهُم أن يَغرِفَ كلُّ واحِدٍ مِنهُم غُرفَةً بيَدِهِ «فشَرِبوا مِنهُ إلاّ قَليلاً مِنْهُم» ، فالّذينَ شَرِبوا مِنْهُ كانوا سِتِّينَ ألفا ، و هذا امتِحانٌ امتُحِنوا بهِ كما قالَ اللّه ُ و رُويَ عن أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام أنّه قالَ : القَليلُ الّذينَ لَم يَشرَبوا و لَم يَغتَرِفوا ثلاثُ مِائةٍ و ثَلاثةَ عَشَرَ رجُلاً ، فلَمّا جاوَزوا النَّهرَ و نَظَروا إلى جُنودِ جالوتَ قالَ الّذينَ شَرِبوا مِنهُ : «لا طاقَةَ لَنا اليَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ» ، و قالَ الّذينَ لَم يَشرَبوا : «رَبَّنا أفْرِغْ عَلَينا صَبْرا و ثَبِّتْ أقْدامَنا و انْصُرْنا علَى القَومِ الكافِرِينَ» ، فجاءَ داودُ عليه السلام حتّى وَقَفَ بحِذاءِ جالوتَ، و كانَ جالوتُ علَى الفِيلِ ، و على رأسهِ التّاجُ و في [جَبهَتِهِ] . ياقوتٌ يَلمَعُ نُورُهُ ، و جُنودُهُ بَينَ يَدَيهِ ، فأخَذَ داوودُ مِن تلكَ الأحجارِ حَجَرا فرَمى بهِ في مَيمَنَةِ جالوتَ فمَرَّ في الهَواءِ و وَقَعَ علَيهِم فانهَزَموا ، و أخَذَ حَجَرا آخَرَ فرمى بهِ في مَيسَرَةِ جالوتَ فوَقعَ علَيهِم فانهَزَموا ، و رمى جالوتَ بحَجَرٍ ثالِثٍ فصَكَّ . الياقُوتَةَ في جَبهَتِه و وصَلَ إلى دِماغهِ و وَقَعَ إلَى الأرضِ مَيِّتا ، فَهُو قَولُهُ : «فَهَزَمُوهُم بإذْنِ اللّه ِ و قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ···» 
«سكينه» يك باد بهشتى بود كه چهره اى چون چهره انسان داشت. هرگاه صندوق ميان صفوف مؤمنان و كافران گذاشته مى شد، اگر شخصى از آن جلو مى زد برنمى گشت تا اينكه يا كشته شود يا پيروز و هر كه از آن باز پس مى نشست كافر مى شد و رهبر او را مى كشت. پس خداوند به پيامبرشان وحى كرد كه تنها كسى جالوت را مى كشد كه زره موسى بر تن او راست آيد و او مردى است از فرزندان لاوى بن يعقوب عليه السلام به نام داوود پسر آسى. آسى چوپان بود و ده پسر داشت كه كوچكترين آنان داوود بود. هنگامى كه طالوت بنى اسرائيل را براى جنگ با جالوت فراخواند، به آسى نيز پيغام داد كه فرزندانت را حاضر كن. پس چون حاضر شدند، يكايك آنان را پيش خواند و زره موسى را بر تنشان پوشاند. براى برخى بزرگ بود و براى برخى ديگر كوتاه. لذا به آسى گفت : آيا پسر ديگرى هم دارى؟ پاسخ داد : آرى، كوچكترينشان را در رمه گوسفندان گذاشته ام تا آنها را بچراند. طالوت او را خواست. در راه كه مى آمد با خود فلاخنى داشت. سه پاره سنگ در راهش او را ندا دادند كه : اى داوود! ما را برگير. او نيز آنها را در توبره اش نهاد. داوود مردى دلاور و نيرومند بود و چون نزد طالوت آمد، زره موسى را به او پوشاند و ديد كه اندازه اوست. پس طالوت با سپاهيان بيرون شد. پيامبرشان به آنان گفت : اى بنى اسرائيل! «خداوند شما را در اين بيابان به نهرى مى آزمايد». هر كس از آن نهر بياشامد از حزب خدا نيست و هر كه از آن نياشامد و تنها مُشتى آب از آن بردارد، از حزب خداست. چون بنى اسرائيل به نهر رسيدند، خداوند آزادشان گذاشت تا هر يك از آنان مُشتى آب بردارد امّا «جز اندكى از ايشان، بقيه از آن نهر نوشيدند». تعداد كسانى كه آب نوشيدند شصت هزار نفر بودند و اين، همچنان كه خداوند فرموده، امتحانى بود كه بنى اسرائيل با آن آزمايش شدند
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود : آن تعدادِ اندكى كه آب ننوشيدند و كف آبى هم برنداشتند، سيصد و سيزده نفر بودند. هنگامى كه بنى اسرائيل از رود گذشتند و چشمشان به سپاه جالوت افتاد، كسانى كه از نهر آب نوشيده بودند گفتند : «امروز ما ياراى مقابله با جالوت و سپاه او را نداريم» و كسانى كه نياشاميده بودند گفتند : «پروردگارا! بر دل هاى ما شكيبايى فرو ريز و گام هايمان را استوار بدار و ما را بر كافران پيروز گردان». در اين هنگام داوود عليه السلام جلو آمد تا آنكه رو به روى جالوت ايستاد
جالوت سوار بر فيل بود و تاجى به سر داشت كه بر پيشانى آن ياقوتى مى درخشيد و سپاهيانش مقابل او صف كشيده بودند. داوود يكى از آن سه سنگ را برداشت و به جناح راست سپاه جالوت پرتاب كرد. سنگ در هوا چرخيد و روى آنان افتاد و همه گريختند. داوود سنگ دوم را بيرون آورد و به سمت جناح چپ سپاه جالوت پرت كرد و سنگ در ميان آنان افتاد و گريختند. سنگ سوم را به طرف جالوت انداخت كه به دانه ياقوتى كه در پيشانى[تاج] او بود خورد و آن را شكافت و به مغزش رسيد و جنازه اش نقش بر زمين شد. اين است سخن خداوند متعال كه فرمود : «پس، به اذن خدا آنان را شكست دادند و داوود، جالوت را كشت···».

بحار الأنوار ـ به نقل از ابن اثير در الكامل ـ :

لَمّا انقَطَعَ إلياسُ عن بَني إسرائيلَ بَعَثَ اللّه ُ اليَسَعَ ، فكانَ فيهِم ما شاءَ اللّه ُ ثُمَّ قَبَضَهُ اللّه ُ ··· إلى أن بَعَثَ اللّه ُ إشمويلَ ، و مَلَكَهُم طالوتُ وَ رَدَّ علَيهِمُ التّابوتَ ، و كانَت مُدَّةُ ما بَينَ وَفاةِ يُوشعَ إلى أن رَجَعَتِ النُّبُوّةُ إلى إشمويلَ أربعمِائةِ سَنَةٍ و سِتِّينَ سَنةً
و كانَ مِن خَبَرِ إشمويلَ أنّ بَني إسرائيلَ لَمّا طالَ علَيهِمُ البَلاءُ و طَمِعَ فيهمُ الأعداءُ ··· فدَعَوا اللّه َ أن يَبعَثَ لَهُم نَبيّا يُقاتِلونَ مَعَهُ ، و كانَ سِبطُ النُّبُوّةِ هَلَكوا فلَم يَبقَ مِنهُم غيرُ امرأةٍ حُبلى ··· فوَلَدَت غُلاما سَمَّتهُ إشمويلَ ، و مَعناهُ : سَمِعَ اللّه ُ دُعائي .
پس از آنكه الياس از ميان بنى اسرائيل رفت، خداوند يَسَع را فرستاد و او تا زمانى كه خدا خواست در ميان آنان به سر برد و سپس از دنيا رفت···تا آن كه خداوند اِشمويل را فرستاد و طالوت را پادشاه آنان كرد و صندوق را به ايشان بازگرداند. از وفات يوشع تا رسيدن نبوّت به اشمويل 460 سال فاصله شد
از جمله داستان هاى اشمويل اين است كه چون روزگار سختى و بلا بر بنى اسرائيل به درازا كشيد و دشمنان به [نابودى] آنان طمع بستند··· از خداوند خواستند برايشان پيامبرى بفرستد تا در كنار او بجنگند. خاندان نبوّت همگى از بين رفته بودند و از آنها تنها يك زن حامله باقى مانده بود··· آن زن پسرى به دنيا آورد و نامش را اِشمويل گذاشت كه به معناى «خدا دعايم را شنيد» است.

میزان الحکمه، جلد یازدهم