چهل حدیث خودسازی

۲۵ مهر ۱۴۰۱ 0 معارف

1. خـوديـابـى

قالَ أميرُالْمُؤْمنين عليه السلام:

عَجِبْتُ لِمَن يُنْشِدُ ضـالَّتَهُ وَ قَدْ اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلا يَطْلُبُها.

[ميزان الحكمه، ج 7، ص 141]

حضرت على عليه السلام فرمود: در شگفتم از كسى كه در پى يافتن گمشده خويش مى گردد، در حالى كه «خود» را گم كرده و در پى يافتن «خويش» نيست!

2. خـود درمـانى

قالَ الصّادِق عليه السلام:

إنَّكَ قَدْ جُعِلْتَ طَبيبَ نَفْسِكَ وَبُيِّنَ لَكَ الدّاءُ وَعُرِّفْتَ آيَةَ الصِّحَةِ وَ دُلِلْتَ عَلَى الدَّواءِ، فـَانـْظُرْ كَيْفَ قِيامـُكَ عَلى نَفْسِكَ.

[اصول كافى، ج 2، ص 454]

امام صادق عليه السلام به مردى چنين توصيه فرمود: به يقين، تو را طبيب خودت قرار داده اند، درد و مرض را بر تو بيان كرده اند و نشانه هاى سلامتى را هم به تو آموخته اند و داروى درد را هم به تو راهنمايى كرده اند، پس بنگر كه چگونه به سعادت خود مى پردازى (و به خودت مى رسى!)

3. محـاسـبه

قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله:

يا اَباذَرٍّ! حاسِبْ نَفْسَكَ قَبْلَ اَنْ تُحاسَبَ، فَاِنَّهُ اَهْوَنُ لِحِسابِكَ غـَداً، وَزِنْ نَفْسَكَ قَبْـلَ اَنْ تُـوزَنَ، وَتَجَهَّزْ لِلْعَرْضِ الأكْبَرِ يَوْمَ تُعْرَضُ، لاتَخْـفى عَلَى اللّه خافِيةٌ.

[وسائل الشيعه، ج 117 ص 379]

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اى ابوذر! پيش از آنكه به حسابت برسند، خودت به حساب خود برس، كه اين كار، حساب فرداى تو را آسان تر مى كند. و پيش از آنكه تو (و عمل تو) را وزن كنند، خودت را وزن كن و آماده عرضه بزرگ باش، آن روز كه تو را عرضه مى كنند و آن روز، هيچ كار پنهانى بر خداوند پوشيده نمى ماند.

4. از خـود، براى خـود

قالَ الصّادِق عليه السلام:

خُذْ مِنْ نَفْسِـكَ لِنَفْسِكَ، خُذْ مِنْها فِى الصِّحَةِ قَبْلَ السُّـقْمِ، وَ فِى الْقُوَّةِ قَبْلَ الضَّعْفِ، وَ فِى الْحَياةِ قَبْلَ الْمَماتِ.

[اصول كافى، ج 27 ص 455؛ وسائل الشيعه، ج 11، ص 382]

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: از خودت براى خودت بهره بگير، از خودت در دوره تندرستى پيش از بيمارى؛ ودر دوره توانايى پيش از ناتوانى و در زندگى قبل از مرگ، بهره بگير.

5. پرهـيز از معصـيت

قالَ أميرُالْمُؤْمِنين عليه السلام:

عَجِبْتُ لِمَنْ يَحْتَمى الطَّعامَ لِأَذِيَّتِهِ، كَيْفَ لايَحْتَمى الذَّنْبَ لِأَليمِ عُقُوبَتِهِ.

[غررالحكم، ج 4، ص 337]

حضرت على عليه السلام فرمود: در شگفتم از كسى كه از غذا(ى فاسد) به خاطر رنج و آزارش پرهيز مى كند، امّا از «گناه»، به خاطر عذاب دردناكش پروا و پرهيزى ندارد!

6. برنامه روزانه حساب‌رسى

قالَ الكاظم عليه السلام:

لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهُ فى كُلِّ يَوْمٍ، فـَاِنْ عَمِلَ حَسَناً إسْتـَزادَ اللّه َ وَ اِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اِسْتَغْفَرَاللّه َ وَ تابَ اِلَيْهِ.

[وسائل الشيعه، ج 11، ص 377]

امام موسى كاظم عليه السلام فرمود: هر كس كه هر روز از خودش حساب رسى نكند از ما نيست. پس اگر كار نيك انجام داده باشد، از خداوند بخواهد كه افزون ترش كند، و اگر بد كرده باشد، از خدا آمرزش بطلبد و به سوى او توبه كند.

7. راه بهـشت و جـهنّم

قالَ الباقِرُ عليه السلام:

اَلْجَنـَّةُ مَحْفـُوفَةٌ بِالْمـَكارِهِ وَ الصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَكارِهِ فى الدُّنيا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَ جَهَنـَّمُ مَحْفـُوفَةٌ باللَّذّاتِ وَ الشـَّهَواتِ، فَمَنْ اَعْطى نَفْسَهُ لَذَّتَها وَ شَهْوَتَها دَخَلَ النّارَ.

[اصول كافى، ج 2، ص 89]

امام باقر عليه السلام فرمود: بهشـت، آميخته به ناگوارى ها و صبر است. هركس در دنيا بر ناملايمات و سختى ها شكيبايى كند، وارد بهشت مى شود. دوزخ هم آميخته به كامجويى ها و خواسته هاى دل است. هر كس به لذّت جويى ها و خواهشهاى دلش جواب مثبت بدهد، وارد آتش جهنم مى شود.

8. فرزنـدان آخـرت

قالَ أَميرُالْمُؤْمنين عليه السلام:

اِنَّ الدُّنْيا قَدْ تَوَلَّتْ مُدْبِرَةً وَالآخِرَةَ قَدْ اَقْبَلَتْ مُقْبِلَةً وَ لِكُلِّ واحِـدَةٍ مِنْهُـما بَنـُونَ، فَكُونُوا مِنْ اَبْناءِ الآخِرَةِ وَلاتَكُونُوا مِنْ اَبْناءِالدُّنْيا فَإنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَلاحِسابَ وَالآخِرَةُ حِسابٌ وَلاعَمَل

[بحارالانوار، ج 67، ص 77]

امام على عليه السلام فرمود: دنيا پشت كرده و مى رود. آخرت هم روى آورده و مى آيد و هر يك از دنيا و آخرت را فرزندانى است، پس، از فرزندان آخرت باشيد، و از فرزنـدان دنيــا نباشيد. امروز، روز عمل است و حسابى نيست و آخرت، روز حساب است و مجالى براى عمل نيست.

9. عبـادت عاشقـانه

قالَ الصّادِقُ عليه السلام:

اِنَّ الْعِبادَ ثَلاثَةٌ: قَوْمٌ عَبَدُوا اللّه عَزَّوَجَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ، وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللّه تَباركَ وَ تَعالى طَلَبَ الثَّوابِ، فَتِلكَ عِبادَةُ الأُجَراءِ، وَ قَوْمٌ عَبَدُوااللّه عَزَّوَجَلَّ حُبّاً لَهُ، فَتِلْكَ عِبادَةُ الأحْرارِ، وَ هِىَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ.

[بحارالانوار، ج 67، ص 255]

امام صادق عليه السلام فرمود: بندگان سه گروهند: گروهى خدا را از روى ترس عبادت مى كنند، كه اين عبادت بردگان است. گروهى خداى متعال را براى دريافت پاداش مى پرستند، اين نيز عبادت اجيران است. گروهى هم خداى متعال را از روى عشق و محبت عبادت مى كنند، اين «عبادت آزادگان» است و بهترين عبادت است.

10. فـروتنى و ميـانه‌روى

قالَ الصّادِقُ عليه السلام:

مَنْ تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعَهُ اللّه ُ،

وَمَنْ تَكَـبَّرَ خَفَضَهُ اللّه ُ،

وَمَنِ اقْتَصَدَ فى مَعيشَتِهِ رَزَقَهُ اللّه ُ،

وَمَنْ بَذَّرَ حَرَمـَهُ اللّه ُ،

وَمَنْ اَكْثَرَ ذِكْرَ الْمَوْتِ اَحَبَّهُ اللّه ُ.

[اصول كافى، ج 2، ص 122]

امام صادق عليه السلام فرمود: هركس به خاطر خدا تواضع كند، خداوند او را عزت و رفعت مى بخشد.

هركس تكبّر كند، خدا او را پايين مى كشد،

هركس در زندگانى اش ميانه روى كند، خداوند به او روزى مى دهد.

هركس ولخرجى كند، خداوند محرومش مى سازد.

و هركس مرگ را زياد ياد مى كند، خداوند دوستش مى دارد.

11. ارزيـابى خـويش

عَن أبى جَعفَرٍ الباقِر عليه السلام:

اِذا اَرَدْتَ اَنْ تَعْلَمَ اَنَّ فيكَ خَيْراً فَانْظُرْ اِلى قَلْبِكَ، فَاِنْ كانَ يُحِبُّ اَهْلَ طاعَهِ اللّه ِ وَيُبْغِضُ اَهْلَ مَعْصِيَتِهِ فَفيكَ خَيْرٌ وَاللّه ُ يُحِبُّكَ، وَ اِنْ كانَ يُبْغِضُ اَهْلَ طاعَةِ اللّه ِ وَيُحِبُّ اَهْلَ مَعْصِيَتِهِ فَلَيْسَ فَيكَ خيرٌ وَاللّه ُ يُبْغِضُكَ، وَالْمَرْءُ مَعَ مَنْ اَحَبَّ.

[اصول كافى، ج 2، ص 127]

امام باقر عليه السلام فرمود: هرگاه خواسـتى بدانى خيرى در تو هست يا نه، به دل خودت نگاه كن. اگر ديـدى دلت، اهل طاعت خـدا را دوسـت دارد و از گنهكاران بدش مى آيـد، در تـو خـيرى هست و خـدا دوستت دارد. و اگر ديدى دلت اهل طاعت خدا را دوست ندارد، برعكس آن، از گنهكاران خوشش مى آيد، در تو خيرى نيست، خدا هم از تو بدش مى آيد. انسان با كسى است كه دوستش مى دارد.

12. قـدرت روحى

خَرَجَ صلي الله عليه و آله يَوْماً وَ قَوْمٌ يَدْحُونَ حَجَراً فَقالَ:

اَشَدُّكُمْ مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ اَحْمـَلُكُمْ مَنْ عَفى بَعْدَ الْمـَقْدُرَةِ.

[تحف العقول، ص 45]

روزى پيامبر خدا صلي الله عليه و آله بيرون آمد، درحالى كه گروهى سنگى را (به نشانه زورآزمايى) جا به جا مى كردند، پس فرمود: قـوى ترين شـما كسى است كـه هنگام خشم، خويشتن دارى كند و توانـاترين شـما كسى است كـه پس از قـدرت يافتن، عفـو كـند.

13. امروز، بهتر از ديروز

عَنِ الصّادِقِ عليه السلام:

مَنْ اِسْتَوى يَوْماهُ فَهُوَ مُغْبُونٌ،

وَمَنْ كانَ آخِرُ يَوْمَيْهِ خَيْرُ هُما فَهُوَ مَغْبُوطٌ،

وَمَنْ كانَ آخِرُ يَوْمَيْهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلْعُونٌ،

وَمَنْ لَمْ يَرَ الزِّيادَةَ فِى نَفْسِهِ فَهُوَ اِلَى النُّقْصانِ

وَمَنْ كانَ اِلَى النُّقْصانِ فَالْمَوْتُ خَيْرٌلَهُ مِنَ الْحَياةِ.

[معانى الأخبار، ص 342]

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه دو روزش (از نظر رشد انسانى وكمال زندگى) يكسان باشد، ضرر كرده و باخته است،

هركس كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، مورد غبطه ديگران قرار مى گيرد (و آرزو مى كنند كه مثل او باشند)،

هركس امروزش بدتر از ديروزش باشد، محروم از رحمت خداست.

هركس كه در جود خود، افزايش و كمال را نبيند و حس نكند، رو به كاستى و نقصان است،

و هركس رو به نقصان وكاهش باشد، مرگ براى او بهتر از زندگى است.

14. مهـار خواسته‌هاى دل

قال عَلِيٌّ عليه السلام:

غالِبِ الشَّهْوَةَ قَبْلَ قُوَّةِ ضَراوَتِها فَإنَّها إنْ قَوِيَتْ مَلَّكَـتْكَ وَ اسْتَقادَتْكَ وَ لَمْ تَقْدِرْ عـَلى مُقاوَمَتِها.

[غرر الحكم، ج 4، ص 392]

امام على عليه السلام فرمود: پيش از نيرومند شدن تمايلات نفسانى و شهوت، بر آن چيره و مسلّط شو، كه اگر نيرومند شود، مالك تو مى گردد و تو را به دنبال خود مى كشد و قدرت مقاومت در برابر آن را نخواهى داشت.

15. صـلاح درون و برون

قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله:

طُوبى لِمَنْ طابَ خُلْقُهُ

وَطَهُرَتْ سَجِيَّتُهُ

وَصَلُحَتْ سَريرَتُهُ

وَحَسُنَتْ عَلانَيِتُهُ

وَاَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مالِهِ

وَاَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ

وَاَنْصَفَ النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.

[اصول كافى، ج 2، ص 144]

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خوشا به حال كسى كه اخلاقش پاكيزه باشد

و خصلت و رفتارش پـاك،

باطن و درونش اصلاح شود،

و ظاهرش نيـكو بـاشـد،

اضافه مالش را انفاق كند،

و حرف اضافه اش را نگه دارد و نگويد،

و با مردم با انصاف رفتار كند.

16. گناه و تيرگى دل

قالَ الصّادق عليه السلام:

اِذا اَذْنَبَ الرَّجُلُ، خَرَجَ فى قَلْبِهِ نُكْتَةٌ سَوداءُ، فَاِنْ تابَ اِنْمَحَتْ وَ اِنْ زادَ، زادَتْ حَتّى تَغْلِبَ عَلى قَلْبِهِ فَلا يُفلِحُ بَعْدَها اَبداً.

[اصول كافى، ج 2، ص 271]

امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه كسى گناه كند، نقطه سياهى در دلش پديد مى آيد. اگر توبه كرد، آن سياهى بر طرف مى شود و اگر بيشتر گناه كرد، آن سياهى دل بيشتر مى شود، تا آنكه همه دلش رامى گيرد، ديگر پس از آن هرگز رستگار نمى شود.

17. دنيا، نردبان آخرت

عَنْ عَلىٍّ عليه السلام فى قَولِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ:

« لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا»، قالَ: لاتَنْسَ صِحَّتَكَ وَ قُوَّتَكَ وَفَراغَك وَ شَبابَكَ وَ نِشاطَكَ اَنْ تَطْلُـبَ بِهـا الآخِرَةَ.

[وسائل الشيعه، ج 11، ص 366]

امام على عليه السلام درباره آيه «وَ لاتَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا» (بهره خودت را از دنيا فراموش مكن) فرمود: فراموش مكن كه تندرستى، نيرو و توان، آسودگى، جوانى و نشاط خود را وسيله آخرت طلبى قرار دهى.

18. داد و ستد با زمان

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

اِنَّ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ يَعْمَلانِ فَيكَ فَاعْمَلْ فيهِما وَ يـَأْخُذانِ مِنْكَ فَخـُذْ مِنْهـُما.

[الحياة، ج 1، ص 319]

امام على عليه السلام فرمود: شب و روز، در تو عمل مى كنند، پس تو در شب و روز عمل كن، و از تو مى گيرند و مى كاهند، تو هم از آن دو (بهره) بگير.

19. مديريت زمان

قالَ عَلِىٌّ عليه السلام:

مَنِ اشْتَغَلَ بِغَيْرِ الْمُهِمِّ ضَيَّعَ الأَهَمَّ.

[الحياة، ج 1، ص 308]

امام على عليه السلام فرمود: هر كس كه بـه كار بى اهـميّت بپـردازد (و نيروى خود را صرف كارهاى غير مهمّ كند ) كار مهمـتر و لازم تر را تبـاه مى كـند.

لزوم اولويت بندى دربرنامه هاى، زمان و امكانات.

20. درمـان گنـاه

ابي عبدالله عليه السلام:

اِفْعَلْ خَمْسَةَ اَشْياءَ وَ اذْنِبْ ماشِئْتَ:

فَاَوَّلُ ذلِكَ: لا تَأكُلْ رِزْقَ اللّه ِ وَ اذْنِبْ ما شِئْتَ.

وَالثّانى: اُخْرُجْ مِنْ وِلايَةِ اللّه ِ وَ اذْنِبْ ما شِئْتَ.

والثّالِثُ: اُطْلُبْ مَوْضِعاً لايَرَاكَ اللّه ُ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ.

وَالرّابِعُ: اِذا جاءَ مَلَكُ الْمَوْتِ لِيَقْبِضَ رُوحَكَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِكَ وَ اذْنِبْ ما شِئْتَ.

وَالخامِسُ: اِذا اَدْخَلَكَ مالِكٌ فى النّارِ فَلا تَدْخُلْ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ.

[بحارالانوار، ج 75، ص 126]

مردى خدمت امام حسين عليه السلام آمد وعرض كرد: من مردى گنهكارم و قدرت ترك گناه ندارم. مرا موعظه اى كن. سيدالشهدا عليه السلام فرمود: پنج كار انجام بده و هر چه مى خواهى گناه كن:

اوّل: رزق و روزى خدا را نخور، هر چه مى خواهى گناه كن.

دوم: از ولايت و قلمرو حكومت خدا بيرون برو، هر چه مى خواهى گناه كن.

سوم: جايى را پيدا كن كه خدا تو را نبيند، هر چه مى خواهى گناه كن.

چهارم: وقتى فرشته مرگ (عزرائيل) براى قبض روح تو مى آيد، او را از خودت دور ساز، هر چه مى خواهى گناه كن.

پنجم: وقتى مالك دوزخ تو را وارد جهنّم مى كند، اگر مى توانى وارد نشو، و هر چه مى خواهى گناه كن.

21. از خودمان شروع كنيم

قالَ عَلىّ عليه السلام:

مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إمَاما فَلْيَبْدَأْ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ، وَلْيَكُنْ تَأْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسانِهِ وَمُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَمُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالاْءِجْلاَلِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَمُؤَدِّبِهِمْ.

[نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 73]

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: هركس خود را پيشواى مردم قرار دهد، پيش از آموختن ديگران، به آموزش خود بپردازد، و بايد تربيت كردنش با سيرت و رفتارش، پيش از تأديب به زبانش باشد. آن كس كه معلم و مربّى خويشتن است، سزاوارتر است به احترام، از آنكه معلم و مربّى مردم است.

22. قيـمت انسـان

قالَ أميرُالْمُؤْمِنين عليه السلام:

اِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةَ، فـَلا تَبيعـُوها إِلاَّ بِهـَا.

[نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 456]

امام على عليه السلام فرمود: به يقين، بهاى جان هاى شما چيزى جز «بهشت» نيست، پس خود را جز به بهشت نفروشيد.

23. تقسيم بندى فرصت‌ها

عَنِ الكاظِمِ عليه السلام:

اِجْتَهِدُوا فى اَنْ يَكُونَ زَمانُكُمْ اَرْبَعَ ساعاتٍ: ساعَةً لِمُناجاةِ اللّه ِ، وَ ساعَةً لِأَمْرِ الْمَعاشِ وَ ساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإخْوانِ وَ الثِّقاتِ الذَّينَ يُعَرِّفونَكُمْ عُيُوبَكُمْ وَ يُخْلِصُونَ لَكُمْ فى الْباطِنِ، وَ ساعَةً تَخلُونَ فَيها لِلَذَّاتِكُمْ فى غَيْرِ مُحَرَّمٍ، وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثّلاثِ ساعاتٍ.

[الحياة، ج 1، ص 303 (به نقل از تحف العقول)]

امام موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: بكوشيد كه زمان و فرصت شما چهار بخش باشد:

بخشى براى مناجات با پروردگار

بخشى براى كارِ زندگى،

بخشى براى معاشرت با برادران و افراد مطمئنّى كه عيب هاى شما را به شما بشناسانند و در باطن نسبت به شما اخلاص داشته باشند.

بخشى هم پرداختن به لذّت ها وتفريحات غيرحرام.

و با همين بخش است كه بر انجام سه بخش ديگر نيز توانا خواهيد شد.

24. گوش و چشم و زبان خدايى

قالَ اللّه تَعالى:

لايَزالُ عَبْدى يَتَقَرَّبُ اِلَىَّ بِالنَّوافِلِ حَتّى اُحِبَّهُ، فـَاِذا اَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعـَهُ الَّذى يَسْمَعُ بِـهِ وَ بَصَرَهُ الَّذى يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسانَهُ الَّذى يَنْطِقُ بِهِ.

[ميزان الحكمه، ج 8 ، ص 111]

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله اين حديث قدسى را از خداى متعال روايت فرمود: بنده من پيوسته با انجام نافله ها به من نزديك مى شود، تا آنكه او را دوست مى دارم. وقتى بنده ام را دوست داشتم، گوش او خواهم بود كه با آن مى شنود، چشم او خواهم بود كه با آن مى بيند و زبان او خواهم بود كه با آن سخن مى گويد.

25. شناخت ارزش سرمايه‌ها

قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليهماالسلام:

يا هِشامُ! لَوْ كانَ فى يَدِكَ جَوْزَةٌ وَ قالَ النّاسُ اِنَّها لُؤْلُؤَةٌ ما كانَ يَنْفَعُكَ وَ اَنْتَ تَعْلَمُ اَنَّها جَوْزَةٌ، وَ لَوْ كانَ فى يَدِكَ لُؤْلُؤةٌ وَ قالَ النّاسُ اِنّها جَوْزَةٌ ما ضَرَّكَ وَ اَنْتَ تَعْلَمُ اَنَّها لُؤْلُؤَةٌ.

[تحف العقول، ص 386]

امام كاظم عليه السلام به هشام بن حكم فرمود: اى هشام! اگر در دست تو گردويى باشد، ولى مردم بگويند كه گوهر است، حرف مردم سودى براى تو ندارد، وقتى خودت مى دانى كه گِردوست. و اگر در دست تو يك لؤلؤ و گوهر باشد، ولى مردم بگويند كه گِردوست، وقتى خودت مى دانى كه گوهر است، سخن مردم تو را زيان نمى رساند!

26. بهره‌گيرى از زمينه‌ها

قالَ اميرالْمُؤْمِنين عليه السلام:

اَلاْنَ فَاعْمَلُوا، وَالْأَلْسُنُ مُطْلَقَةٌ، وَالْأَبْدَانُ صَحِيحَةٌ، وَالْأَعْضَاءُ لَدْنَةٌ، وَالْمُنْقَلَبُ فَسِيحٌ، وَالْمَجَالُ عَريضٌ.

[نهج البلاغه، صبحى صالح، ص 311]

حضرت على عليه السلام فرمود: هم اكنون عمل كنيد، كه زبان ها باز و رهاست، و بدن ها سالم و اندام ها نرم و انعطاف پذير، و زمينه دگرگونى گسترده، و مجال، گسترده و وسيع است.

27. مرز صفات خـوب و بد

قالَ أبُو مُحَمَّدٍ العَسكَريّ عليهماالسلام:

اِنَّ لِلسَّخاءِ مِقْداراً فَإنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُوَ سَرَفٌ،

وَ لِلْحـَـزْمِ مِقْداراً فَإنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُوَ جُـبْنٌ

وَ لِلاْءقْتِصادِ مِقْداراً فَإنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُوِ بُخْـلٌ

وَ لِلشَّجاعَةِ مْقِداراً فَإنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُوَ تَهَوُّرٌ.

[بحارالانوار، ج 75، ص 377]

امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: «سخاوت» و بخشش، حدّ و اندازه اى دارد، اگر از آن بگذرد، «اسراف» است.

«حزم» و دورانديشى، اندازه و حدّى دارد، اگر بيش از آن باشد،، «ترس» است.

«اقتصاد» و ميانه روى هم حدّى دارد، اگر از آن بگذرد، «بُخل» است.

و «شجاعت» و دليرى هم مقدار و اندازه اى دارد، اگر از آن حدّ بگذرد، «بى باكى» است.

28. حـفظ زبــان

قالَ الباقرُ عليه السلام:

اِنَّ هذا الِلّسانَ مِفْتاحُ كُلِّ خَيْرٍ وَ شَرٍّ، فَيَنْبَغى لِلْمُؤْمِنِ اَنْ يَخْتِمَ عَلى لِسانِهِ كَما يَخـْتِمُ عَلى ذَهَبِهِ وَفِضَّـتِهِ.

[تحف العقول، ص 298]

امام محمّد باقر عليه السلام فرمود: همانا اين زبان، كليد هر نيك وبد و خير و شرّ است، پس سزاوار است كه مؤمن بر زبان خويش مُهر بزند، همان گونه كه بر طلا و نقره اش لاك و مُهر مى زند.

29. انتخاب همنشين خوب

قالَ اَميرُالْمُؤْمِنين عليه السلام:

صُحْبَةُ الأشرارِ تَكْسِبُ الشَّرَّ، كَالرّيحِ اِذا مَرَّتْ بِالنّتِنِ حَمَلَتْ نَتِناً، صُحْبَةُ الأخْيارِ تَكْسِبُ الْخَيْرَ، كَالرّيحِ إذا مَرَّتْ بِالطّيبِ حَمَلَتْ طيباً.

[ميزان الحكمه، ج 5، ص 278 (به نقل از غرر الحكم)]

حضرت على عليه السلام فرمود: همنشينى با بدان، براى انسان بدى مى آورد، مثل باد، كه وقتى بر بوى بد مى گذرد، با خودش عفونت مى آورد. و همنشينى با نيكان، نيكى مى آورد، مثل باد، كه وقتى بر بوى خوش بگذرد، با خودش بوى خوش به همراه مى آورد.

30. ارزش لحـظات

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

اِنَّ اَنْفاسـَكَ اَجـْزاءُ عُمـْرِكَ، فَلا تُفْنِها اِلاّ فىطاعَةٍ تُزْلِفُكَ.

[غرر الحكم، ج 2، ص 499]

امام على عليه السلام فرمود: نَفَـس هاى تـو، اجـزاء و بخشهاى عمر توست، پس اين نَفس ها را جز در مسير طاعتى كه تو را به خدا نزديك كند، از دست مده و صرف مكن.

31. واعـظ درونى

قالَ الباقر عليه السلام:

مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللّه ُ لَهُ مِنْ نَفـْسِهِ واعِظاً، فَإنَّ مَواعِظَ النّاسِ لَنْ تُغْنِىَ عَنْهُ شَيْئاً.

[تحف العقول، ص 294]

امام محمّد باقر عليه السلام فرمود: هر كس را كه خداوند، براى او از خودش موعظه كننده اى قرار نداده باشد، به يقين، موعظه هاى مردم هيچ به درد او نخواهد خورد!

32. عبـادتِ سـازنده

قالَ الصّـادِقُ عليه السلام:

اِذا صَلَّيْتَ صَلاةَ فَريضَةٍ فَصَلِّها لِوَقْتِها صَلاةَ مُوَدِّعٍ يَخافُ اَنْ لايَعُودَ اِلَيْها اَبَداً، ثُمَّ اصْرِفْ بِبَصَرِكَ اِلى مَوْضِعِ سُجُودِكَ، فَلَوْ تَعْلَمُ مَنْ عَنْ يَمينِكِ وَ شِمالِكَ لَأَحْسَنْتَ صَلاتَكَ، وَاعْلَمْ اَنَّكَ بَيْنَ يَدَىْ مَنْ يَراكَ وَلاتَراهُ.

[ميزان الحكمه، ج 5، ص 392]

امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه نماز واجب بخوانى، آن را در وقتش بخوان، آن هم مثل نماز كسى كه با نماز وداع مى كند و بيم آن دارد كه ديگر هرگز فرصت نماز نيابد (آخرين نماز)، سپس نگاهت را به محلّ سجده ات بگردان. اگر مى دانستى كه در طرف راست و چپ تو كيست، نمازت را بهتر مى خواندى. بدان كه در نماز، در برابر كسى ايستاده اى كه تو را مى بيند، ولى تو او را نمى بينى.

33. به عيب خود پرداختن

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

مَنْ اَبْصَرَ عَيْبَ نَفْسِهِ شَغَلَ عَنْ عَيْبِ غَيْرِهِ وَ مَنْ تَعَرّى عَنْ لِباسِ التَّقْوى لَمْ يَسْتَتِرْ بِشَىْ ءٍ مِنَ الِلّباسِ وَ مَنْ رَضِىَ بِقِسْمِ اللّه ِ لَمْ يَحْزَنْ عَلى مافاتَهُ.

[تحف العقول، ص 88]

امام على عليه السلام در وصيتى به فرزندش امام حسين عليه السلام فرمود:

هر كس عيب خويش را ببيند، از عيب ديگرى غافل مى شود،

هر كس از جامه تقوا عريان باشد، هيچ لباسى او را نخواهد پوشاند.

و هر كس به تقسيم الهى راضى باشد، اندوهِ آنچه را از دست مى دهد نخواهد خورد.

34. تـلاوت آگاهانه قرآن

قالَ الصّادق عليه السلام:

فَانْظُرْ كَيْفَ تَقْرَأُ كِتابَ رَبِّكَ وَ مَنْشُورَ وِ لايَتِكَ وَ كَيْفَ تُجيبُ اَوامِرَهُ وَ نَواهِيَهُ وَ كَيْفَ تَمْتَثِلُ حُدوُدَهُ... فَرَتِّلْهُ تَرتْيلاً وَقِفْ عِنْدَ وَعْدِهِ وَ وَعيدِهِ وَ تَفَكَّرْ فى اَمْثالِهِ وَ مَواعِظِهِ وَ احْذَرْ اَنْ تَقَعَ مِنْ اِقامَتِكَ حُرُوفَهُ فى اِضاعَةِ حُدُودِهِ.

[بحارالانوار، ج 82 ، ص 44]

حضرت صادق عليه السلام فرمود: نيك بنگر كه كتاب پروردگارت و منشور ولايتت را چگونه مى خوانى؟ و فرمان ها و نهى هاى آن را چگونه پاسخ مى دهى و حدّ و حدود آن را چگونه اطاعت مى كنى؟... پس قرآن را با درنگ و ترتيل بخوان، كنار وعده ها و وعيدهايش درنگ و تأمّل كن، در مَثَل ها و پندهايش بينديش، مبادا با برپايى حروف و قرائت، در تباه ساختن حدود و محتوا بيفتى!

35. همه كار براى خـداى

قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله:

مَنْ احَبَّ فى اللّه ِ وَاَبْغَضَ فى اللّه ِ وَاَعْطى فى اللّه ِ وَ مَنـَعَ فى اللّه ِ فَهُـوَ مِنَ الأصـْفِياءِ.

[تحف العقول، ص 48]

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هركس در راه خدا دوست بدارد و در راه خدا دشمن بدارد، در راه خدا ببخشد و به خاطر خدا از دادن امساك كند، پس او از برگزيدگان است. محبّت و دشمنى براى خدا، عطا و امساك هم به خاطر خدا.

36. خــدا ترسى

قالَ الصّادِقُ عليه السلام:

خَفِ اللّه َ كَأَنَّكَ تَرَاهُ وَ إِنْ كُنْتَ لاَتَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ، فَإِنْ كُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لاَيَرَاكَ فَقَدْ كَفَرْتَ، وَ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ يَرَاكَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِيَةِ، فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِينَ عَلَيْكَ.

[اصول كافى، ج 2، ص 68]

امام صادق عليه السلام به اسحاق بن عمّار فرمود: از خداوند بترس، آن چنان كه گويا او را مى بينى، و اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند، پس اگر خيال كنى كه تو را نمى بيند، كافر شده اى، واگر مى دانى كه تو را مى بيند، ولى باز هم با گناه با او روبه رو مى شوى، پس او را ناچيزترين نگاه كنندگان قرار داده اى!

37. پشـتكار و مـداومت

عَنْ اَبى جَعفر عليه السلام:

أَحَبُّ الْأَعْمالِ إِلَى اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ مـَا دَاوَمَ عَلَيْهِ الْعَـبْدُ وَ إِنْ قَـلَّ.

[اصول كافى، ج 2، ص 82]

امام باقر عليه السلام فرمود: محبوب ترين كارها نزد خداى متعال، عملى است كه بنده بر آن مداومت و استمرار داشته باشد، هرچند اندك باشد.

38. خودخواهى و ديگرخواهى

قالَ عَلىّ عليه السلام:

اِجْعَلْ نَفْسَكَ ميزاناً فَيما بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ، فَاَحْبِبْ لِغَيْرِكَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ، وَ اكْرَهْ لَهُ ما تَكَرَهُ لِنَفْسِكَ، وَ لاتَظْلِمْ كَما لا تُحِبُّ اَنْ تُظْلَمَ، وَ اَحْسِنْ كَما تُحِبُّ اَنْ يُحْسَنَ اِلَيْكَ، وَاسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ ما تَسْتَقْبِحُ مِنْ غَيْرِكَ.

[تحف العقول، ص 74]

امام على عليه السلام در وصيت نامه خويش به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود: «خود» را ميزان و معيار بين خودت و ديگران قرار بده. آنچه براى خودت مى پسندى براى غير خودت هم بپسند، آنچه براى خود نمى پسندى براى ديگران هم مپسند. همان طور كه دوست ندارى به تو ظلم كنند، تو هم ظلم نكن و آنچنان كه دوست دارى به تو نيكى كنند تو هم نيكى كن. كارى را كه از ديگران زشت و ناپسند مى شمارى، از خودت نيز ناپسند بشمار.