فلسفه تشریع روزه (اقبال الاعمال)
۲۷ بهمن ۱۳۹۴ 0 ادعیه و زیاراتالجزء الأول؛ أبواب أحكام شهر رمضان؛ الباب الأول فيما نذكره من فوائد شهر رمضان؛ فصل فيما نذكره من علل التشريف بتكليف الصيام
جلد اول، باب های احکام ماه رمضان؛ باب اول آنچه از فواید ماه رمضان باید بدانیم؛ فصل آخر این باب، فلسفه تشریع روزه را بیان می دارد:
اعلم أن أصل علة التكليف أنه تشريف لعباده من يستحق العبادة لأنه جل جلاله أهل لها فهذه العلة الأصلية في التكاليف الإلهية و أما تعيين وجه اختيار الله جل جلاله من العبد أن تكون خدمته له بجنس من الطاعات و على وجه متعين في بعض الأوقات فهذا طريقة عن العالم بالغائبات على لسان رسله ع و على لسان ملائكته و من شاء من خاصته عليهم أفضل الصلوات فمما [فما] رويناه في علة التشريف بالصيام بطرق كثيرة في عدة أحاديث
علّت اساسى تكليف، مشرّف شدن انسان به پرستش خداوند-جلّ جلاله-است از آن جهت كه اهليّت پرستش را دارد. اين علّت اصلى در تمام تكاليف الهى ملحوظ است. اما توجيه اين كه چرا خداوند-جلّ جلاله- خواسته است كه اين پرستش و بندگى در زمان خاصّ و به گونه خاصّ و به صورت ويژه انجام گيرد؟ پاسخ آن را بايد از خداوند عالم به غيب جست و جو كرد كه بر زبان پيامبران-عليهم السّلام- يا فرشتگان و يا ويژگان درگاه خود-كه برترين درودها بر آنان باد! -جارى ساخته است
مِنْهَا مَا رَوَيْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى جَدِّي أَبِي جَعْفَرٍ الطُّوسِيِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَى الشَّيْخَيْنِ الْمُعْتَمَدَيْنِ عَلِيِّ بْنِ حَاتِمٍ الْقَزْوِينِيِّ فِي كِتَابِهِ كِتَابِ عِلَلِ الشَّرِيعَةِ وَ إِلَى الشَّيْخِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ بَابَوَيْهِ مِمَّا ذَكَرَهُ فِي كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ فَقَالا جَمِيعاً بِإِسْنَادِهِمَا إِلَى هِشَامِ بْنِ الْحَكَم أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عِلَّةِ الصِّيَامِ فَقَالَ
از آن جمله، روايات زير است كه با اسناد متعدّد نقل شده است: از جدم ابی جعفر طوسی از شيخ «علىّ بن حاتم قزوينى» در كتاب «علل الشّريعة» و شيخ «ابو جعفر محمد بن بابويه» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» نقل كرده اند كه «هشام بن حكم» از ابا عبد الله-عليه السّلام-درباره علّت [تشريع]روزه پرسيد. حضرت فرمود:
إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ الصِّيَامَ لِيَسْتَوِيَ [ليسوي] بِهِ الْغَنِيُّ وَ الْفَقِيرُ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْغَنِيَّ لَمْ يَكُنْ لِيَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَيَرْحَمَ الْفَقِيرَ لِأَنَّ الْغَنِيَّ كُلَّمَا أَرَادَ شَيْئاً قَدَرَ عَلَيْهِ
«خداوند براى اين روزه را واجب نموده است تا دارا و نادار يكسان گردند؛ زيرا شخص بى نياز [معمولا]درد گرسنگى را نمى چشد تا به افراد نيازمند دل بسوزاند، چرا كه فرد غنىّ هر چيزى را بخواهد، براى او فراهم است.
فَأَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُسَوِّيَ بَيْنَ خَلْقِهِ وَ أَنْ يُذِيقَ الْغَنِيَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ الْأَلَمِ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعِيفِ وَ يَرْحَمَ الْجَائِع
از اين رو، خداوند-عزّ و جلّ [با تشريع روزه] اراده نموده است كه ميان آفريدگان تساوى ايجاد كند تا بى نيازان نيز درد گرسنگى را احساس كنند و در نتيجه دلشان بر افراد ناتوان بسوزد و بر گرسنگان ترحّم كنند.»
وَ مِنْ ذَلِكَ بِالْإِسْنَادِ الْمُشَارِ إِلَيْهِ مِنْ كِتَابِ ابْنِ بَابَوَيْهِ أَيْضاً فِيمَا رَوَاهُ عَنْ مَوْلَانَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ص قَالَ
شيخ «ابو جعفر محمد بن بابويه» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» نقل كرده است كه مولايمان حسن بن علىّ بن ابى طالب-صلوات اللّه عليهما-فرمود:
جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ عَنْ مَسَائِلَ فَكَانَ فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لِأَيِّ شَيْءٍ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّوْمَ عَلَى أُمَّتِكَ بِالنَّهَارِ ثَلَاثِينَ يَوْماً وَ فَرَضَ عَلَى الْأُمَمِ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ
«گروهى از يهوديان نزد رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-آمدند و داناترين آن ها سؤال هايى از آن حضرت پرسيد. يكى از پرسش هاى او اين بود كه عرض كرد: چرا خداوند-عزّ و جلّ- بر امّت تو 30 روز روزه، و بر امّت هاى ديگر بيشتر از اين واجب گردانيده است؟
فَقَالَ النَّبِيُّ ص إِنَّ آدَمَ ع لَمَّا أَكَلَ مِنَ الشَّجَرَةِ بَقِيَ فِي بَطْنِهِ ثَلَاثِينَ يَوْماً فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَى ذُرِّيَّتِهِ الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ
پيامبر-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-فرمود: هنگامى كه حضرت آدم-عليه السّلام-از شجره آنچه خورده بود 30 روز در شكم او باقى ماند. از اين‌رو، بر فرزندان او واجب كرد كه ٣٠ روز گرسنه و تشنه باشند.
وَ الَّذِي يَأْكُلُونَهُ بِاللَّيْلِ تَفَضُّلٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمْ وَ كَذَلِكَ كَانَ عَلَى آدَمَ فَفَرَضَ اللَّهُ ذَلِكَ عَلَى أُمَّتِي
و اين كه جايز است در شب هاى اين 30 روز بخورند و بياشامند، در واقع تفضّلى از جانب خداوند-عزّ و جلّ- به آنان است، چنان كه براى حضرت آدم-عليه السّلام-نيز چنين بود. از اين جهت، خداوند ٣٠ روز روزه را بر امّت من واجب نمود.
ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ (كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ)[1]
سپس اين آيه را تلاوت نمود: روزه بر شما واجب گرديد، همان گونه كه بر پيشينيان مقرّر شده بود. باشد كه تقوا پيشه كنيد. [و اين روزه] در روزهاى معدودى [بر شما واجب شده است].
قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ فَمَا جَزَاءُ مَنْ صَامَهَا
در اينجا شخص يهودى خطاب به حضرت رسول-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-عرض كرد: راست گفتى، پاداش كسى كه اين 30 روز را روزه بگيرد، چيست؟
فَقَالَ النَّبِيُّ ص مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ احْتِسَاباً إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سَبْعَ خِصَالٍ أُولَاهَا يَذُوبُ [لَا يَدُومُ] الْحَرَامُ فِي جَسَدِهِ
فرمود: هركس ماه رمضان را براى خدا روزه بگيرد، خداوند-عزّ و جلّ-هفت چيز به او عطا مى فرمايد: 1 . غذاى حرامى كه در جسد او بوده ذوب مى شود [يا: در بدن او پيوسته نمى ماند]؛
وَ الثَّانِيَةُ لَا يَبْعُدُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَى وَ الثَّالِثَةُ يَكُونُ قَدْ كَفَّرَ خَطِيئَةَ أَبِيهِ آدَمَ وَ الرَّابِعَةُ يُهَوِّنُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ
2 . از رحمت خداوند متعال دور نمى گردد؛ 3. كفّاره اشتباه پدرش حضرت آدم-عليه السّلام-را پرداخته است 4. خداوند-عزّ و جلّ-سكرات موت و بيهوشى هاى هنگام مرگ را بر او آسان مى سازد؛
وَ الْخَامِسَةُ أَمَانٌ [أَمَاناً] مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ السَّادِسَةُ يُعْطِيهِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ السَّابِعَةُ يُطْعِمُهُ اللَّهُ مِنْ طَيِّبَاتِ الْجَنَّةِ
5. امان نامه اى از گرسنگى و تشنگى روز قيامت است؛ 6. خداوند-عزّ و جلّ-ايمنى و دورى از آتش جهنّم را به او عطا مى كند؛ 7-خداوند از غذاهاى پاك و گواراى بهشتى به او مى دهد.
قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّد
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
