شرح زیارت امین الله؛ « صَابِرَةً عَلَى نُزُولِ بَلاَئِكَ‏ »؛ علت وجود بلا و نزول آن

علت وجود بلا و نزول آن

پس از بیان این واقعیت که وجود این عالم با بلاها مقرون است حال باید علت آن روشن شود تا هم از نظر اعتقادی دچار سردرگمی نشویم و هم از جهت عملی راه خود را پیدا کنیم . با تأمل در وجود خود که فطرتاً طالب کمال مطلق هستیم و با دقت در آیات قرآنی، به دست می آید که کمالات حقیقی جز در سایه امتحان و آزمایش حاصل نشده و بروز نخواهد کرد و خداوند متعال هم خصوصیات این عالم را بر این اساس قرار داده تا جوهره وجودی انسان در اعمال نیکو شکل گرفته و آشکار شود و در بیان نحوه خلقت کلی این عالم گاهی می فرماید:

و هو الذی خلق السموات و الارض فی ستة ایام و کان عرشه علی الماء لیبلوکم ایکم احسن عملا : او خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید و عرشش بر آب است تا اینکه شما را امتحان کند که کدام یک عمل نیکوتری دارید . (1)

و گاهی می فرماید:

که انسانها را از جهت ظاهری متفاوت خلق کردیم تا هر یک به شأنی از شئون این عالم بپردازد و همچنین آنچه روی زمین است زینت آن قرار دادیم تا مردم جذب به آن شده برای چرخیدن امور این عالم لکن تمامی اینها برای امتحانست که در آن مسیر حقیقی کدام یک موفق تر بیرون می آئید؟

و هو الذی جعلکم خلائف الارض و رفع بعضکم فوق بعض درجات لیبلوکم فی ما آتاکم : او خدایی است که شما را جانشینان زمین قرار داد و بعضی از شما را بر بعضی دیگر به درجاتی بالا برد تا نسبت به آنچه به شما داده است امتحانتان کند .(2)

همچنین می فرماید:

انا جعلنا ما علی الارض زینة لها لنبلوهم ایهم احسن عملا :همانا ما آنچه را روی زمین است زینت برای آن قرار دادیم تا انسانها را امتحان کنیم که کدام یک عمل نیکوتری دارند؟ (3)

لکن در عین حال خلقت این عالم مبنی بر ثبات نیست و از اول انتقال از آن جزء جدانشدنی از آن می باشد . از این جهت در آیه ذیل، خلقت موت بر حیات مقدم داشته شده است :

خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملا : خداوند مرگ و زندگی را آفرید تا شما را امتحان کند که کدامیک عمل نیکوتری دارید؟(4)

از طرفی کمبودها و ناکامی ها نیز همراه این عالم است .

همان طور که می فرماید:

و لنبلونکم بشی ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات : و حتماً شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کمبود مالها و جانها و میوه ها امتحان می کنیم .(5)

با تأمل در این آیات مخصوصاً آیه اخیر، علت وجود بلاها و امور ناگوار روشن می شود و آن این که انسان اندازه وجودی خویش را بداند و بفهمد که از نظر وجودی محدود بوده و ابتدا و انتهایش به کمال مطلق و خداوند متعال متصل است . پس باید از این حد وجودی تجاوز نکرده و در برابر طغیانهای خیالی وجودش مقاومت کرده و در مسیری قرار بگیرد که او را به آن ابتدا و انتهایی که عین کمال مطلق است متصل کند و از آن به عمل نیکوتر تعبیر کرده است و وجود بلاها و امور ناگوار بهترین منشأ در پیدایش این توجه و این جهت گیری عملی است.

لذا دردنباله آیه اخیر می فرماید:

و بشر الصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا لله و انا الیه راجعون : و صابران را بشارت بده آن کسانی که وقتی مصیبتی به آنها وارد می شود می گویند همانا ما برای خدا بوده و به سوی او رجوع می کنیم. (6)

(آثار مقاومت و عدم مقاومت را بعد از این بیان خواهیم کرد .)

لذا علی علیه السلام می فرماید:

الا و ان الدنیا دار لایسلم منها الا فیها، و لاینجی بشی ء کان لها، ابتلی الناس بها فتنة، فما اخذوه منها لها اخرجوا منه و حوسبوا علیه، و ما اخذوه منها لغیرها قدموا علیه و اقاموا فیه؛ فانها عند ذوی العقول کفی ء الظل، بینا تراه سابغا حتی قلص، و زائدا حتی نقص: آگاه باشید که دنیا خانه ای است که کسی از آن سالم نمی ماند مگر در آن و نجات نمی یابد به چیزی که برای آن است، مردم به واسطه آن امتحان خاصی می شوند پس آنچه را که از دنیا بگیرند برای دنیا از دستشان گرفته می شود در حالی که بر آن حساب می شوند، و آنچه را که از دنیا بگیرند برای غیر دنیا - آخرت - برایشان می ماند و همیشه با آن می باشد پس دنیا نزد خردمندان مانند برگشتن سایه است که تا آن را گسترده ببینی جمع می شود و تا آن را زیاد ببینی کم می شود . (7)

و چون خداوند متعال بندگانش را دوست دارد (8) و نمی خواهد آنها به این امور گذرایی و نابود شدنی سرگرم شوند تا خویشتن شان که موجود ذی قیمت و از عالم قدس است نابود شده و خسران ببیند ایشان را علاوه بر بلایای طبیعی - که از لوازم این عالم است - به امور سخت و ناگواری مبتلا می کند تا از خواب غفلت بیدار شده و از توجه استقلالی به این عالم دست بردارند و متوجه عالم غیب شده و زندگیشان را با آن عالم منطبق کنند .

لذا قرآن کریم می فرماید:

و ما ارسلنا فی قریة من نبی الا اخذنا اهلها بالبأساء و الضراء لعلهم یضرعون ثم بدلنا مکان السیئة الحسنة حتی عفوا و قالوا قد مس آباءنا الضراء و السراء فاخذناهم بغتة و هم لایشعرون : و در هیچ شهری پیامبری نمی فرستیم مگر اینکه اهل آن را به رنج و سختی می گیریم شاید تضرع و زاری کنند . سپس بدی را به نیکی تبدیل می کنیم تا هنگامی که آسوده شده و گویند به پدران ما نیز سختی و رنج رسید - برطرف کننده آن را غیر خداوند دانستند و به غیر او توجه نمودند - پس ایشان را به طور ناگهانی می گیریم در حالی که نمی فهمند . (9)

در آیه دیگر می فرماید:

چرا هنگامی که ایشان را گرفتار کردیم تضرع نکردند ولکن دلهایشان سنگین شد و شیطان اعمالشان را برای آنها زینت داد .(10)

در آیه دیگر می فرماید:

ما اصاب من مصیبة فی الارض و لا فی انفسکم الا فی کتاب من قبل ان نبر اها ان ذلک علی الله یسیر لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم و الله لا یحب کل مختال فخور الذین یبخلون و یأمرون الناس بالبخل و من یتول فان الله هو الغنی الحمید : هیچ مصیبتی در زمین و در خودتان نیست مگر اینکه در کتابی ثبت است. قبل از اینکه آن را بیافرینیم . همانا این - تقدیر - بر خداوند آسان است. تا اینکه بر آنچه از دست شما می رود اندوهناک نگردید و بر آنچه به شما می رسد خوشحال نشوید و خداوند هیچ متکبر فخرفروشی را دوست ندارد . آن کسانی که بخل ورزیده و مردم را نیز به بخل امر می کنند و کسی که روی گرداند همانا خداوند بی نیاز ستایش شده است . (11)

بنابراین بلاها و مصیبتها به طور کلی در علم الهی پیش بینی شده است تا انسان بیدار شده و متوجه شود آن وقتی که در نعمت بوده از طرف خداوند به او عنایت شده و وقتی که نعمت از او گرفته شد بداند که او گرفته است به خاطر مصالحی که بالاترین آنها عدم توجه استقلالی به موجودات است .

لذا هنگام دارا بودن مواهب مادی و معنوی از اعطاء آن به دیگران برای خداوند مانعی در پیش روی خود نمی بیند و این نه به جهت نیازمندی خداوند متعال است . زیرا او از همه عوالم بی نیاز است . چه کسی به طرف او بیاید و مجاهده نفسانی کند و چه کسی کفر ورزد . بلکه برای امتحان بشر است .

همان طور که می فرماید:

و من جاهد فانما یجاهد لنفسه ان الله لغنی عن العالمین : و کسی که مجاهده کند پس فقط برای خود مجاهده می نماید . زیرا خداوند از عالمیان بی نیاز است . (12)

همچنین می فرماید: