شرح زیارت امین الله؛ « صَابِرَةً عَلَى نُزُولِ بَلاَئِكَ‏ »؛ روش برخورد با بلاها

بهترین راه برخورد با بلاها

پس از اینکه معنای بلا و علت نزول آن و نیز مراتبش روشن شد، حال باید دید که بهترین راه برخورد با آن چیست تا بتوان از آن بهترین استفاده را برد . از آیات و روایات استفاده می شود که بهترین راهها صبر و استقامت در برابر آنهاست به گونه ای که انسان قد خم نکند و با حوصله و آرامش با آنها برخورد کرده تا بتواند در برابر هر بلایی وظیفه مناسب با آن را انجام دهد و معنای صبر این نیست که در برابر بلاها عملی و واکنشی نشان ندهد و در زیر بار سنگین آنها خرد شود .

از این جهت است که قرآن کریم برای صابران مقامهای بلندی را ذکر کرده و در موارد مخلتف امر به صبر کرده است و می فرماید:

یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلاة ان الله مع الصابرین ... و بشر الصابرین  . الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا لله و انا الیه راجعون  . اولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و اولئک هم المهتدون :

ای مؤمنین کمک بجویید به صبر و نماز . زیرا خداوند با صابران است ... و بشارت ده صابران را آن کسانی که وقتی مصیبتی به آنها می رسد گویند : ما برای خدا هستیم و به سوی او برمی گردیم . برایشان درودهایی از پروردگارشان و رحمتی خواهد بود و ایشان هدایت شدگان می باشند . (1)

و یکی از بلاهای مهم اجتماعی وجود افراد منحرف و فتنه جوست که در برابر هدایت انبیای الهی قرار می گیرند و قرآن در موارد متعددی پیامبرش را به صبر در برابر آنها امر می کند و می فرماید:

و تبعیت کن از آنچه بر تو وحی می شود و صبر کن تا اینکه خداوند حکم کند(2).

همچنین   می فرماید:

در برابر سخنان ایشان صبر کن و خداوند را قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن با حمدش تسبیح کن(3)

یا اینکه می فرماید:

.صبر کن وعده خدا - به یاری کردنت - حق است(4).

و یا اینکه می فرماید :

صبر کن و برای ایشان در نزول عذاب عجله مکن مانند حضرت یونس(5).

بنابراین تنها راه برخورد صحیح با مصایب صبر و استقامت و به وظیفه مناسب با آن، عمل کردنست تا مصائب بر انسان آسان و گوارا شود . همان طور که امام صادق علیه السلام می فرماید:

ان الله عز و جل انعم علی قوم فلم یشکروا فصارت علیهم و بالا، و ابتلی قوما بالمصائب فصبروا فصارت علیهم نعمة :

خداوند عز و جل بر گروهی نعمت داد، پس آنها شکر نکردند و آن وبال و گرفتاری شد برایشان، و گروهی را به مصیبت مبتلا کرد و صبر کردند، آن برایشان نعمت شد. (6)

حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید:

کسی که صبر کند مصیبتش آسان می شود .و: سختیها جز با صبر برطرف نمی شوند .و: کمک کننده ای برتر از صبر نیست(7).

 نشانه های صبر در بلا

 برای آزمایش خود نسبت به استقامت در برابر مصایب و انجام وظیفه مناسب در برابر آنها، نشانه هایی از طرف اولیاء دین به ما داده شده است تا با بررسی آنها در وجود خود میزان تحقق این صفت را بیازماییم .

در روایتی سؤال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جبرئیل درباره تفسیر صبر آمده است که جبرئیل می گوید:

تصبر فی الضراء کما تصبر فی السراء و فی الفاقة کما تصبر فی الغنی و فی البلاء کما تصبر فی العاقبة . فلایشکو حاله عند المخلوق بما یصیب من البلاء:

در سختی صبر کنی همان طور که در راحتی صبر می کنی و در نیازمندی صبر کنی همان طور که در حال بی نیازی صبر می کنی و در بلا و مرض صبر کنی همان طوری که در عافیت صبر می کنی . پس شکایت حالش را نزد مخلوق نبرد نسبت به آن بلایی که که به او می رسد. (8)

همان طور که از این روایت استفاده می شود انسان صابر در تمامی حالاتش به وظایف بندگی عمل می کند . تغییر حالتی او را در انجام وظایفش دگرگون و متزلزل نمی کند . یعنی در حال سختی و بلا سراغ طاعت و دعا و اظهار نیاز به حق تعالی می رود و نیز در حال غنی، طغیان نداشته و اسراف کاری ندارد و رسیدگی به وظایف واجب و مستحب خود را فراموش نمی کند و در حال تنگدستی خرج کردنش محدود است .  بنابراین تمامی حالاتش نسبت به انجام وظایف واجب و مستحب یکسان است و خدا را فراموش نمی کند. 

از این جهت علی علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که :

نشانه های صابر سه چیز است :

 و جلاولها ان لایکسل و الثانیة ان لایضجر و الثالثة ان لایشکو من ربه عز و جل . لانه اذا کسل فقد ضیع الحق و اذا ضجرلم یود الشکر، و اذا شکامن ربه عز قد فعصاه : 

اول آنکه کسالت نداشته باشد و دوم آنکه بی قرار و دل تنگ نباشد و سوم اینکه از پروردگار با عزت و جلالش شکایت نکند . زیرا هنگامی که کسالت و سستی داشته باشد حق را ضایع می کند و وقتی که دلتنگ و بی قرار باشد شکر نمی کند و هنگامی که از پروردگارت با عزت و جلالش شکایت کند به تحقیق او را معصیت کرده است. (9) 

باید توجه داشت آنچه مذموم است شکایت کردن از خداوند است  . لکن شکایت را در امور به سوی خدا بردن و از او درخواست برطرف شدن گرفتاریها را داشتن مطلوب است .

همان طور که حضرت یعقوب علیه السلام (10) این گونه بود و نیز شکایت کردن نزد برادر مؤمن (11) همان شکایت به طرف خدا بردن است  .

از این جهت قرآن کریم در خطاب به مسلمین هنگام برخورد با دشمن می فرماید:

اگر شما بیست نفر صابر داشته باشید بر دویست نفر از دشمنان غلبه می کنید و اگر ضعف نشان دهید و صبرتان کم باشد صد نفر در مقابل دویست نفر غلبه خواهد کرد .(12)

بنابراین سستی و دلتنگی و خشمگین شدن در برابر بلاها مقاومت انسان را کم کرده و آنها او را از پای درآورده و تأثیر نامطلوب در وجودش گذاشته و به نیستی می کشاند.

آثار صبر در بلا

صبر در برابر بلاها علاوه بر مزیت صاحبش نسبت به اتصاف به این صفت  دارای آثار مختلفی است که عبارتند از: 

1- آثار دنیایی

تمامی اوصاف کریمه نفسانی دارای آثار مطلوب دنیایی است . اعم از فردی یا اجتماعی . صفت صبر نیز این چنین است . از جمله آثار دنیایی آن که از فرمایشات علی علیه السلام استفاده می شود:

پیروزی، یاری شدن، تسلیم شدن دشمن، رسیدن به اهداف دنیائی، توانمند شدن در اراده و عزت یافتن(13).

2- آثار روحی و آخرتی

این صفت کریمه علاوه بر آثار دنیایی که موجب آسایش دنیای انسان می شود و مهم تر از آن دارای آثار روحی و آخرتی است که عبارتند از: 

الف - اساس ایمان

ایمان به خداوند در مقام عمل و در برخورد با امور مختلف زندگی .  اگر برخورد مطابق با اعتقاد صحیح قلبی باشد شکل گرفته و تثبیت می شود و اگر با آن مطابق نباشد متزلزل می شود. بنابراین انسان مؤمن هنگام نزول بلاها، آنها را مستقل در تأثیر ندانسته بلکه مصلحت الهی را در نزول آنها دخیل دانسته و با اتکاء به خداوند در رفع آنها می کوشد و اگر رفع نشد ایمانش به خداوند در مصلحت بودن بلا بیشتر می شود .

از این جهت علی علیه السلام می فرماید:

صبر اساس ایمان است  . و نیز: صبر ثمره ایمان است  .

و نیز: از گنجینه های ایمان صبر بر مصایب است  .و نیز: ایمانی مانند صبر نیست(14).

ب - همراهی و محبت خداوند 

خداوند متعال از جهت احاطه وجودی همراه و معیت وجودی با تمامی موجودات دارد . چنانچه می فرماید:

الا انه بکل شی ء محیط  : آگاه باشید که خداوند بر هر چیزی احاطه دارد و نیز: و هو معکم اینما کنتم (15)، او با شماست هر جا بوده باشید . (16)

لکن یک همراهی خاصی با بعضی از انسانها دارد که آن مزیتی را برای ایشان ایجاب می کند و آن یا به معنای کمک کردن خداوند ایشان را می باشد و یا به معنای برطرف کردن موانع درک نسبت به خداوند متعال است از قلب ایشان که با برطرف شدن آن موانع احاطه و معیت خداوند را به اندازه ظرفیت وجودی خویش درک می کنند و شاید معنای محبت خداوند نسبت به ایشان نیز همین معنی باشد که بیان شد. از این جهت می فرماید: و اصبروا ان الله مع الصابرین : و صبر پیشه کنید . زیرا خداوند با صابران است . (17) 

همچنین : والله یحب الصابرین : و خداوند صابران را دوست دارد.(18)

شاید معنای صلوات و رحمت الهی بر ایشان و هدایت یافتنشان که در آیه 157 سوره بقره ذکر شده است این حقیقت باشد که بیان شد.

ج - پاداش نیکو 

خداوند متعال به واسطه عنایتش به بندگان شایسته، علاوه بر مواهب روحی در دنیا به ایشان، تفضلهایی نیز در عالم آخرت به ایشان می فرماید که از جمله: 

بهترین پاداشهابه صابران(19) و نیز رسیدن ایشان  به پاداش مکرر (20) و همچنین برخورد سلامت گونه فرشتگان الهی با ایشان (21) می باشد.

د - اعطاء مقامات الهی

یکی از آثار بسیار مهم صبر، عنایت بعضی از مقامات معنوی است به واسطه آن به افراد خاصی . مانند : مقام امامت به انبیای بنی اسرائیل . چنانچه خداوند می فرماید:

و جعلنا منهم ائمة یهدون بامرنا لما صبروا و کانوا بآیاتنا یوقنون:

و از بنی اسرائیل امامانی را قرار دادیم که هدایت به امر ما می کردند هنگامی که صبر کرده و به آیات ما یقین داشتند. (22)

همچنین مقام رسالت اقتضای این صفت را دارد . همان طور که می فرماید:

فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل  : صبر کن همان طور که رسولان اولوالعزم صبر کردند.(23)

نتیجه گیری

با توجه به مطالب ذکر شده در این فراز، به این نتیجه می رسیم که ماهیت دنیا ملازم است با وجود ناملایمات و گرفتاریها و این برای امتحان بشر است که در هر درجه ای از توجه و درک قرار دارد از آنها استفاده کرده یا در اصل ایمان آوردن به خداوند و یا در ازدیاد ایمانش و در نهایت هر مقدار همت انسان بالا باشد در رسیدن به کمالات ا بتلاء او به مصائب بیشتر است  تا مقاومتش آزموده شود . در عین حال نباید در تمامی مراحل از کمک گرفتن از خداوند متعال در پیاده کردن این اوصاف شریفه غافل بود . از این جهت در این زیارت از خداوند می خواهیم که نفس ما را در نزول بلایش صابر قرار دهد .

 و این حقیقت از قرآن کریم گرفته شده آنجا که خداوند به پیامبرش می فرماید:

و اصبر و ما صبرک الا بالله : و صبر داشته و صبرت جز به خداوند متعال نیست . (24)

 این خطاب وقتی بود که مصیبت بزرگی بر آن حضرت وارد شده بود و آن مثله شدن حضرت حمزه عموی پیامبر اکرم علیهماالسلام  بود .

بنابراین صفت صبر هم از ایمان سرچشمه می گیرد و هم در زیاد کردن ایمان تأثیر به سزایی دارد.

پی نوشت :