شرح زیارت امین الله؛ « وَ عَوَائِدَ الْمَزِيدِ إِلَيْهِمْ وَاصِلَةٌ »؛ بهره های پی در پی خداوند بر موجودات

عنایتهای بی پایان خداوند به بندگان خالص

در بحث وعده های حتمی خداوند متعال گفته شد که خلقت موجودات و نعمتهای بی پایان و نیز ارسال رسولان و وعده های ثواب بر اطاعت، از تفضلهای خداوند است به بندگانش تا در مسیر تحقق بندگی کوشا بوده و مراتب آن را بپیمایند و به حقیقت آن برسند . لکن عنایتش به این مقدار محدود نمی شود . علاوه بر دادن تمامی(1) اجری که خودش معین فرموده و نیکوتر از آن را(2) نیز عطا می کند، از روی تفضلش چیزهایی را عنایت می کند که در برابر اعمال صالح بندگان واقع نمی شود . حتی خواسته ایشان نیز به آن تعلق نمی گیرد .

خداوند متعال در آیه نور ( پس از بیان نور خود و تمثلات آن) می فرماید:

فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال رجال لاتلهیهم تجارة و لابیع عن ذکر الله و اقام الصلاة و ایتاء الزکاة یخافون یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار لیجزیهم الله احسن ما عملوا و یزیدهم من فضله و الله یرزق من یشاء بغیر حساب : در خانه هایی که خداوند اجازه داده است که آنها بالا روند و یاد او در آنها شود تسبیح می کنند او را صبح و شام مردانی که ایشان را تجارت و خرید و فروشی از یاد خدا و به پا داشتن نماز و دادن زکات سرگرم و غافل نمی کند می ترسند از روزی که دلها و چشمها در آن در آن دگرگون می شود برای اینکه خداوند جزا دهد ایشان را به نیکوتر از آنچه عمل می کردند و زیاد بکند از فضلش برایشان و خداوند هر کس را که بخواهد بدون حساب رزق می دهد . (3)

این آیات بیانگر این حقیقتند که خانه ای که در آن یاد خداوند شود ( البته معلوم نیست مراد خصوص خانه باشد بلکه هر جا مراد است ) از مرتبه بالایی نزد خداوند برخوردار است . گونه ای که صاحبان آن همواره تسبیح کننده خداوند از نقایص می باشند و هیچ یک از امور دنیایی ایشان را از یاد خداوند و انجام وظیفه عبادی و دادن حقوق مالی غافل نمی کند و در عین حال از مقام پروردگارشان خائفند و اطمینان به خود ندارند که آیا اعمالشان مقبول خداوند واقع می شود یا خیر؟ و از روزی هم که حقایق ظهور می کند و وحشت بر آن حاکم می شود به گونه ای که چشمهاو دلها را دگرگون می سازد ترسناکند .

چنین افرادی از هدایتهای ویژه خداوند برخوردارند . به گونه ای که به واسطه آن به نور الهی منور شده و حقیقت نوریت او را درک می کنند و پاداششان نیز بهتر از عملشان خواهد بود . یعنی خداوند نقایص اعمالشان را نادیده می گیرد .

چون بعد از آن می فرماید:

خداوند هر کس را بخواهد بدون حساب رزق می دهد .

این همان رزق معنوی و پاداش آخرتی است .

شاید آیات دیگر این رزق و پاداش را بیان کند و آن آیاتی است که پاداش متقین حقیقی را در بهشت آنچه را بخواهند معرفی کرده است:

لهم فیها ما یشاءون کذلک یجزی الله المتقین . (4)

لکن در این دسته از آیات(5) علاوه بر آن می فرماید:

که خداوند از فضلش بر آنها زیاد می فرماید.

شاید مراد از این زیاده همان باشد که این آیه می فرماید:

لهم ما یشاءون فیها و لدینا مزید : برای ایشان آنچه در بهشت بخواهند موجود است و نزد ما زیاده است . (6)

یعنی عنایتهایی به این گروه می شود که خارج از خواسته ایشان می باشد .

در بعضی از روایات امام صادق علیه السلام این عنایتها را به طور مجمل بیان می کند که:

خداوند بهشتی را به دست خود خلق کرده است که چشمی آن را ندیده و مخلوقی بر آن اطلاع ندارد . خداوند هر صبح آن را باز می کند و به آن می فرماید:

بویت زیاد شود . پاکیزگیت زیاد شود...(7)

با دقت در روایات بسیار به دست می آید که برای بهشت درجاتی است . همان طور که قبلاً به آن اشاره شد و معلوم نیست که این درجات در عرض هم باشند . بلکه طولی هستند یعنی صاحب درجه دوم محیط به درجه اول می باشد بدون عکسش. شاید این قسمت از دعا با قسمت قبلی مرتبط باشد. زیرا ضمیر لهم به مخلوقات برمی گردد و معنایش این باشد که خداوند برای عده ای رزقهای بی پایانی دارد که حتی تحت مشیت ایشان هم قرار نگرفته است . جنبه های معنوی یعنی توجه به اسماء و صفات و ذات خداوند که محیط به تمامی مظاهر و با آنهاست را نیز دارد و این تعبیرات ( هر روز صبح آن را باز می کند...) کنایاتی از جنبه های ظاهری بهشت است .

چنانچه در روایتی امام سجاد علیه السلام پس از توصیف ظاهر بهشت می فرماید:

سپس خداوند جبار بر اهل بهشت اشراف کرده و ظاهر می شود و به ایشان می فرماید:

ای دوستان و اهل طاعت و ساکنان بهشتم در جوار من ! آیا به شما خبر دهم به بهتر از آنچه شما در آن می باشید؟

پس ساکنان بهشت می گویند:

پروردگار ما ! چه چیزی بهتر از آن است که ما در آن می باشیم؟ در حالی که ما در آنچه می خواهیم و چشمان ( قلب ) ما از آن لذت می برد از نعمتهای در جوار کریم می باشیم ؟

حضرت فرمود:

خداوند سخن گذشته را تکرار می کند .

پس ایشان می گویند:

پروردگار ما ! بله . پس به ما بهتر از آنچه در آن می باشیم را عنایت فرما .

پس خداوند تبارک و تعالی به ایشان می فرماید :

خشنودی من از شما و محبتم به شما بهتر و بزرگ تر از آن چیزی است که شما در آن هستید .

حضرت فرمود:

پس ایشان می گویند:

بله ای پروردگار ما ! رضایتت از ما و محبتت به ما بهتر است برای ما و پاکیزه تر است برای جان ما...(8)

و در روایت دیگر امام صادق علیه السلام در بیان فضیلت نماز شب (که به سبب عظمتش ثوابی برای آن در قرآن ذکر نشده است ) می فرماید:

... پس وقتی اهل بهشت اجتماع می کنند پروردگار تبارک و تعالی بر آنها تجلی می کند . در این مرتبه به سجده می افتند .

خداوند به ایشان می فرماید:

سرتان را بلند کنید . اینجا جای سجده و هنگام عبادت نیست . به تحقیق زحمت را از شما برداشتم .

ایشان عرض می کنند:

پروردگارا! چه چیزی برتر از آن چیزی است که به ما عنایت کرده ای؟ بهشت را به ما دادی .

پس خداوند می فرماید:

برای شماست هفتاد برابر آنچه که نزد شماست...

این همان سخن خداست که:

نزد ما زیادتر از خواسته ایشان است ....

تا اینکه همسران ایشان به آنها می گویند:

ما زیباتر از تو در این ساعت ندیدیم؟

او می گوید:

به نور پروردگارم نظر کردم...(9)

این روایات مؤید روایت اهل سنت است که (10) ولدینا مزید را به تجلی پروردگار بیان نموده است.

البته امثال این تعبیرات لطیف تری برای اهل آخرت که به حیات طیبه رسیده اند در حدیث معراج(11) آمده است که مقداری از آن قبلاً ذکر شد و اگر آیه نور و آیات بعدش در روایات به ائمه علیهم السلام تطبیق شده است به جهت این است که ایشان مصداق اتم این حقایق هستند که توصیفات آیات را به طور اکمل دارا هستند و الا مضامین آنها منحصر در ایشان نمی باشد. دیگران نیز به اندازه تلاش و عنایت خداوند و ظرفیت وجودیشان می توانند به آن حقایق دست یابند و دلیل آن هم اختلاف تعبیر روایات(12) درباره ائمه علیهم السلام می باشد . بنابراین عنایتهای خداوند به بندگان خالصش بی پایان است و هر مقدار خلوص بیشتر باشد عنایت او بیشتر است و تعیین مقدار (هفتاد ) هم در روایات برای بیان کثرت است نه محدودیت .

پی نوشت :

1- آل عمران : 57، نساء: 173، فاطر: 30، زمر: 10.

2- نحل : 97 و 96، فاطر: 30.

3- نور: 38، 36.

4- نحل : 31، زمر: 34، فرقان : 16.

5- نساء: 173، شوری : 26، نور: 38.

6- ق : 35.

7- تفسیر برهان ، ج 3، ص 284، روایت 9 و 8 و 5.

8- بحارالانوار، ج 8، ص 140، روایت 57.

9- همان ، ص 126، روایت 27.

10- تفسیر درالمنثور، ج 6، ص 108.

11- وافی ، ج 3، قسمت 2، ص 39.