اخلاق پولکی

چرا باید خوش اخلاق باشیم؟ پاسخ هر کس به این سوال متفاوت است و بستگی دارد به نگاهش به زندگی.

بعضی از انسانها از پشت عینک سود جویی به اخلاق نگاه می کنند. مثلاً مؤسسات مالی معتبر خوب می دانند اگر رعایت امانت نکنند یا اطلاعات صحیح و دقیق به مشتریانشان ندهند یا سر مشتریانشان کلاه بگذارند اعتبارشان خدشه دار می شود و همه دارایی مؤسسه که مشتریان وفادارش هستند به باد می رود. این می شوند انگیزه آنها برای امانت داری و صداقت در کار.  

یا کاسب محترمی که می داند رعایت انصاف و خوش اخلاقی با مشتریان بهترین تبلیغ برای خرید از اوست 8 ساعت تمام به روی مشتریانش لبخند می زند و یک ریال گرانفروشی نمی کند.

این رفتارها خوب است اما اشکالات جدی دارد. به عنوان نمونه همین کاسب گرامی اگر هدف از رفتارش فقط سود جویی باشد ممکن است در خانه آن انصاف و آن لبخند را به همسر و فرزندش نشان ندهد. یا از آن بدتر در جایی که پای سود کلانی در میان باشد عطای اخلاق را به لقایش ببخشد و سود بیشتر را انتخاب کند.

اشکال جدی این مدل اخلاق این است که اصالت ندارد و تابع سود جویی است. در واقع آنچه اصالت دارد و مهم است پول است و تا جایی که اخلاق سودی داشته باشد همراه است و الا راهش را جدا می کند.

مثالهایی که بیان شد منفعت شخصی یا نهایتاً سازمانی بود اما می توان افق بالاتری را هم در این زمینه در نظر گرفت و آن مربوط می شود به اخلاقی که منفعت جمعی را مد نظر دارد. به عنوان نمونه ممکن است شخصی معتقد باشد زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی هر چند ممکن است منافع آنی برای من داشته باشد ولی در نهایت جامعه را به هرج و مرج می کشاند و در این آتشی که افروخته می شود  منافع همه افراد خاکستر خواهد شد. این طرز فکر اگر چه اندیشمندانه تر به نظر می رسد اما همان اشکالات را خواهد داشت. باز هم آنچه اصالت دارد منافع  است نه اخلاق البته منافع جمعی. باز هم اگر روزی با عدم رعایت اخلاق منافع جامعه ای بالا برود اخلاق از صحنه کنار می رود.

همچنین برای چنین افرادی معنا ندارد که پس از مرگ چه چیزی از خود باقی می گذارند و آیا آنچه از آنها به جا می ماند به نفع بشریت است یا خیر.  

به هر حال این نگاه به اخلاق اگر چه آثار مثبت اجتماعی و اقتصادی دارد اما اشکالات جدی دارد که نمی توان آن را نادیده گرفت.   

در مقابل این اخلاق که پشتوانه اش سود جویی و منافع مادی است اخلاق با پشتوانه الهی مطرح است که ره آورد ادیان است. در این نگاه آنچه برای فرد  اصالت  دارد قرب به خداوند است و این تنها با درونی شدن اخلاق نیکو در سایه تبعیت از انبیاء الهی محقق می شود.

حاصل  این است که اخلاق نیکو خلق دائم فردخواهد شد، چه منفعت مادی مطرح باشد یا نباشد. چه در محل کسب باشد یا در اجتماع یا خانه، تنها باشد یا در میان جمع و علاوه بر این   موفقیت و رفاه و امنیت اجتماعی نیز ایجاد خواهد شد.

نویسنده:سید مهدی خدایی