رعايت بهداشت در تغذیه از نظر اهل بیت علیهم السلام

«يا ايها الناس كُلوا ممّا فى الارض حلالاً طيّباً...»(1): ای مردم از آنچه که در زمین حلال و پاک است بخورید.
يكى از خصوصيات هر موجود زنده نياز به غذا است. غذا براى تأمين نيروى مورد نياز بدن، براى فعاليت كار دستگاه هاى مختلف بدن، رشد و نمو، تأمين حرارت ثابت و هر يك از مظاهر حياتى لازم است و اين واقعيت كه زندگى بدون غذا ميسر نيست، مى تواند به طور كلى از اهميت بسيار زياد تغذيه حكايت كند.
البته در نظام آفرينش، خالق يكتا به لطف و رحمانيتش در قالب هدايت تكوينى ، موجودات زنده را به دست يابى به مواد غذايى مورد نياز و تعيين حدود لازم راهنمايى كرده است ، ولى انسان را به استعانت از قوه تفكر، و يا بالاتر از آن هدايت انبياء الهى، مورد رحمت افزون ترى قرار داده است. آنچنانكه در اكمل اديان الهى ، با حلال كردن چيزهاى پاكيزه و حرام كردن پليدى ها، سلامت جسم و روان آدمى را تضمين نموده است .
در متن زیر به نمونه رواياتى كه جهت تغذيه و سلامت بهداشت آمده بطور فشرده و مختصر اشاره می شود؛ اميد است اطباء محترم با ديد علمى روز به روايات اسلامى، نكته هاى مهم بهداشتى و تغذيه اى آنرا مورد توجه قرار داده و جامعه بشريت را به فوائد آن متوجه سازند.(2)

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
“از خوردن غده ها بپرهيزيد، چون محرك بيمارى جذام است.”
و نيز فرمودند: “قوم يهود (از نظر جسمى) سالم اند چون (خوردن) غدد را ترك كردند”.
و نيز فرمودند: “وقتى جذامى ها را مى بينيد از خدا براى آنها سلامتى طلب كنيد و از آنها غافل نشويد”.(3)

- از امام موسى بن جعفر عليه السلام درباره گِل پرسيده شد، آن حضرت فرمود:
“خوردن گل مانند خوردن مردار و خون و گوشت خوك حرام است مگر خوردن تربت امام حسين عليه السلام ، چونكه شفاء هر دردى و امان از هر ترسى است”.(4)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“سزاوار است كه پيرمرد درون معده اش غذايى باشد (و گرسنه نخوابد) چونكه راحت تر مى خوابد و براى بوى دهانش بهتر است”.(5)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“كسيكه قبل از غذا و بعد از آن دست خود را بشويد داراى وسعت زندگى و از هر مرض جسمانى مصون است “.(6)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“قبل از غذا و بعد از آن دست هاى خود را بشوئيد چونكه فقر را مى برد و عمر را افزايش مى دهد”.(7)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“اگر براى (صرف) غذا دستت را شستى و با دستمال (و حوله) دستت را خشك نكردى پس تا زمانى كه رطوبت در دست تو هست بركت غذا زايل نمى شود”.(8)

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
“اگر هر يك از از شما (با دست تميز) غذا مى خورد، (بعد از غذا) انگشت هاى خود را بليسد خداوند عز و جل او را تحسين و آفرين مى گويد).(9)

- احمد بن محمد بن أبى نصر می گوید:
امام رضا عليه السلام را ديدم (بعد از آنكه)، غذا خورد، و پشت خوابيد و پاى راست را روى پاى چپ انداخت).(10)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
(ظروف خود را بدون روپوش (در فضاى باز) رها نكنيد، چونكه وقتى روى ظرف پوشانده نشد، شيطان (و ميكروب) در آن اثر گذاشته و هر چه مى خواهد از آن بر مى دارد).(11)

- امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود:
(خوردن) غذاى داغ بركت ندارد و شيطان از آن بهره بردارى مى كند (و جسم انسان دچار مشكلات مى شود).(12)

- وهب بن عبد ربه گفت : ديدم كه امام صادق عليه السلام خلال (دندان) مى كرد پس به او خيره شدم ، سپس آن حضرت فرمود:
“پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم هميشه خلال مى كرد و خلال كردن دهان را خوشبو مى كند”.(13)

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
“جبرئيل عليه السلام (فرمان) خلال كردن را بر من نازل كرد”.(14)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“با چوب ريحان و انار خلال نكنيد چون اينها رگ (و ميكروب) جذام را بحركت در مى آورند”.(15)

- در وصيت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم به اميرالمومنين على عليه السلام است كه فرمود:
“يا على! دوازده صفت است كه براى مسلمان شايسته است براى (حضور) بر سر سفره (غذا) بياموزد، چهارتا از آنها واجب و چهار تا مستحب و چهار تا از آنها ادب است .
اما واجب عبارتست از: شناسايى غذا (از جهت حلال و حرام) و بسم الله گفتن و شكر (نعمت) و خشنودى (از خدا).
و اما مستحب عبارتست از: نشستن بر پاى چپ و خوردن غذا با سه انگشت و خوردن از آنچه در جلو شماست (و دست به اين طرف و آن طرف سفره دراز نكنيد) و ليسيدن انگشتان. و اما ادب عبارتست از: كوچك گرفتن لقمه و خوب جويدن (غذا) و كمتر نگاه كردن (به كسانى كه بر سر سفره نشسته اند) و شستشوى دستها.(16)

- پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند:
يا على عليه السلام نه چيز فراموشى مى آورد: خوردن سيب ترش و گشنيز و پنير و باقيمانده غذاى موش و خواندن نوشته قبرها و راه رفتن بين دو زن و دور انداختن (و نكشتن) شپش و حجامت در گودى پشت كردن و ادرار كردن در آب راكد”.

- محمد بن غذافر گفت : به امام باقر عليه السلام عرض كردم ، چرا خداوند شراب و مردار و گوشت خوك و خون را حرام كرده است؟
آن حضرت فرمود: “خداى تبارك و تعالى نه اينها را به ضرر بندگانش حرام كرده و نه اشياء ديگر را بخاطر ميل بندگان حلال كرده است و نه بى ميلى در محرمات وجود دارد، ولى خداوند مردم را آفريد و مى دانست قوام ابدان به چيست و مصالح مردم كدامست؛ لذا (متناسب با آن) مباح و حلال كرد و مى دانست چه چيزهايى به ضرر انسان است لذا مردم را از آن بازداشت و همان حرام را براى مضطرّ حلال كرد چون در موقعيتى است كه مضطر (بدون آن زنده نمى ماند و) قوام بدنش به آن است “.(17)

- سماعه بن مهران گفت: از امام صادق عليه السلام پرسيدم : درباره مردى كه با گوسفند يا شتر و يا گاوى مجامعت كرده (حكمش چيست؟)
فرمود: “بايد كمتر از حد (زنا) حد بخورد سپس از شهر خود به شهرهاى ديگر تبعيد شود و بداند كه گوشت آن حيوان و شيرش حرام است “.(18)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“ده چيز از گوسفند را نخوريد: سرگين و خون و طحال و نخاع و غده ها و آلت تناسلى نر و بيضه ها و رحم و شرمگاه (آلت تناسلى ماده) و رگها”.(19)

- اميرالمومنين على عليه السلام فرمود:
“طحال نخورىد چونكه مركز تجمع خون فاسد است . و از (خوردن) غده هاى گوشتى بپرهيزيد چون رگ جذام را تحريك مى كند”.(20)

- اميرالمومنين على عليه السلام فرمود:
“هر يك از شما كه گوشت خريد، بايد غده هاى آن را خارج كند، چون غده ها رگ جذام را تحريك مى كند”.(21)

- مردى در مكه به محضر امام باقر عليه السلام رسيد و به امام عرض كرد: اى امام باقر عليه السلام ، شما باور داريد كه هر چيزى حدى (و قانونى ) دارد.
امام عليه السلام فرمود: “بله من مى گويم : مخلوقات كوچك و بزرگ خدا هر كدام حد (و قانونى ) دارند. اگر به آن قانون تجاوز شود، به قانون الهى تجاوز شده است “.
آن مرد پرسيد: قانون اين سفره شما چيست؟
فرمود: “وقتى بر سر سفره نشستى بگو بسم الله و وقتى از سفره بلند شدى (و از غذا سير شده اى) بگو الحمدلله و آنچه را در جلو خود (از خورده نان و غذا) ريخته اى جمع كن”.
آن مرد پرسيد: قانون اين كوزه چيست؟
فرمود: “از كنار دسته و محل شكستگى آن آب نخور چونكه محل نشستن شيطان (و ميكروب) است، و وقتى كوزه را به لب گذاشتى، (تا آب بخورى) بگو بسم الله و وقتى لب از آن برداشتى (و سيراب شدى) بگو الحمدلله و با سه نفس آب بخور چونكه با يك نفس آب خوردن مكروه است “.(22)

- امام صادق عليه السلام فرمود:
“گوشت حيوانات نجاست خوار را نخوريد، بنابراين اگر از عرق اين حيوان به (بدن) شما رسيد آن را شستشو دهيد”.(23)

- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم سه گروه را لعنت كرد:
كسى كه غذاى خود را تنها مى خورد، كسى كه تنها در خانه مى خوابد، كسى كه تنها به سفر مى رود”.(24)

- اميرالمومنين على عليه السلام فرمود:
“دو چيز است كه درون معده كسى نرفت مگر آن كه او را به صلاح و (سلامت) آوردند: انار و آب ولرم. و دو چيز است كه درون معده كسى نرفت مگر آن كه او را فاسد (و مريض) كردند: پنير و گوشت خشك كرده “.(25)
__________________________
پی نوشت:
1- سوره بقره ، آيه 168.
2- بهداشت، تهيه شده براى حوزه هاى علميه ، ص 82.
3- وسائل الشیعه، ج 16، ص 363.
4- كافى ، ج 4، ص 156.
5- وسائل ، ج 16، ص 47.
6- وسائل ، ج 16، ص 471.
7- محاسن برقی، ص 425.
8- فروع کافی، ج 2، ص 162.
9- وسائل ، ج 16، ص 496.
10- محاسن ، ص 449.
11- وسائل ، ج 16، ص 510.
12- وسائل ، ج 16، ص 517.
13- فروع ، ج 2، ص 181.
14- محاسن ، ص 558.
15- وسائل ، ج 16، ص 434.
16- وسائل ، ج 16، ص 540.
17- فروع ، ج 6، ص 242.
18- وسائل ، ج 18، ص 571.
19- خصال ، ج 2، ص 433.
20- خصال ، ج 2، ص 615.
21- بحار، ج 66، ص 36.
22- محاسن ، ص 274.
23- كافى ، ج 1، ص 4.
24- وسائل ، ج 8، ص 300.
25- وسائل ، ج 17، ص 20.

منبع:
نسخه هاى شفابخش از ديدگاه معصومين عليهم السلام
نویسنده: على محمد حيدرى نراقى