بلاغت در احادیث
۱۹ بهمن ۱۳۹۳ 0 اهل بیت علیهم السلامبلاغت
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ مِن البيانِ سِحْرا ، و مِن العلمِ جَهلاً ، و مِن القَولِ عِيّا .
همانا برخى از بيانها سحر است، و برخى دانشها نادانى است و برخى سخنها گنگى و بى زبانى.
امام على عليه السلام :
البَلاغةُ ما سَهُلَ على المَنطِقِ و خَفَّ على الفِطْنَةِ .
بلاغت آن است كه به گفتار، روان و به فهم، آسان باشد.
امام على عليه السلام :
البَلاغةُ أنْ تُجِيبَ فلا تُبْطئَ ، و تُصِيبَ فلا تُخْطئَ .
بلاغت آن است كه پاسخ دهى بى كندى و درست بگويى بى خطا.
امام على عليه السلام :
مَن قامَ بِفَتْقِ القَولِ و رَتْقِهِ فقد حازَ البَلاغةَ .
هر كس سخن را باز و بسته كند به بلاغت دست يافته است.
امام على عليه السلام :
قد يُكْتَفى مِن البَلاغةِ بالإيجازِ .
گاه از بلاغت به ايجاز بسنده مى شود.
امام صادق عليه السلام :
لَيسَتِ البَلاغَةُ بحِدَّةِ اللِّسانِ و لا بِكَثْرةِ الهَذَيانِ ، و لكنَّها إصابةُ المَعنى و قَصْدُ الحُجّةِ .
بلاغت به [معناى] تندى زبان و پَرت و پلا گويى بسيار نيست بلكه بلاغت، رساندن معنا و آوردن دليل و برهانِ درست است.
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه بلاغت چيست؟ ـ فرمود :
مَن عَرَفَ شَيئا قَلَّ كلامُهُ فيهِ ، و إنّما سُمِّيَ البَليغ لأنَّهُ يَبْلُغُ حاجَتَهُ بأهْوَنِ سَعْيِهِ .
كسى كه مطلبى را بداند گفتارش درباره آن كوتاه مى شود. بليغ [را بليغ] گفته اند؛ چون با كمترين زحمت، مقصود خود را مى رساند.
امام صادق عليه السلام :
ثلاثةٌ فيهِنَّ البَلاغةُ : التّقَرُّبُ مِن معنى البُغْيةِ ، و التَّبَعُّدُ مِن حَشْوِ الكلامِ ، و الدَّلالةُ بالقليلِ على الكثيرِ .
بلاغت در سه چيز است: نزديك شدن به معناى مورد نظر، دورى كردن از گفتار حشو و زايد، و رساندن معناى زياد با عبارت كوتاه.
بليغ ترين سخن
امام على عليه السلام :
أبلَغُ البَلاغةِ ما سَهُلَ في الصَّوابِ مَجازُهُ و حَسُنَ إيجازُهُ .
بليغ ترين سخن آن است كه مقصود را براحتى برساند و ايجاز نيكو داشته باشد.
امام على عليه السلام :
أحسَنُ الكلامِ ما زانَهُ حُسْنُ النِّظامِ ، و فَهِمَهُ الخاصُّ و العامُّ .
بهترين گفتار آن است كه به حسن ترتيب و نظم آراسته باشد و عالم و عامى آن را بفهمند.
امام على عليه السلام :
أحسَنُ الكلامِ ما لا تَمُجُّهُ الآذانُ ، و لا يُتْعِبُ فَهمُهُ الأفْهامَ .
نيكوترين گفتار آن است كه شنيدنش به گوشها ناخوش نيايد و ذهنها براى فهميدن آن به رنج نيفتند.
امام على عليه السلام :
خيرُ الكلامِ ما لا يُمِلُّ و لا يَقِلّ .
بهترين سخن آن است كه نه ملال آور باشد و نه كم گذارد
برتر از بلاغت
امام على عليه السلام :
أحْمَدُ مِن البَلاغةِ الصَّمتُ حينَ لا يَنبَغي الكلامُ .
پسنديده تر از بلاغت، خاموش ماندن در جايى است كه سخن گفتن نشايد.
سخن پردازى و مُطَنطن گوئی
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أبغَضُ النّاسِ إلى اللّه ِ تعالى البَليغُ الّذي يَتَخَلّلُ بلِسانِهِ تَخَلُّلَ الباقِرَةِ بلِسانِها .
منفورترين كس نزد خداوند متعال سخن آورى است كه زبانش را مانند زبان گاو، به هر طرف مى چرخاند.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ لَيُبغِضُ الرَّجُلَ البَليغَ الّذي يَلعَبُ بلِسانِهِ كما تَلعَبُ الباقِرَةُ .
خداوند از مرد سخن آور زبان بازى كه مانند گاو با زبان خود بازى مى كند، نفرت دارد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَعَنَ اللّه ُ الّذين يُشَقِّقونَ الخُطَبَ تَشْقِيقَ الشِّعْرِ .
نفرين خدا بر كسانى كه در سخنرانى ريز پردازى مى كنند، گويا كه مو مى شكافند!
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سيَكونُ قَومٌ يأكُلونَ بألْسِنَتِهِم كما تأكُلُ البَقرُ مِن الأرضِ .
بزودى مردمى خواهند آمد كه همان گونه كه گاو از زمين علف مى خورد، با زبانهاى خود مى خورند (هر رطب و يابسى را به هم مى بافند).
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
شِرارُ اُمَّتي : الثَّرْثارُونَ و المُتَشَدِّقونَ المُتَفَيْهِقونَ ، و خِيارُ اُمّتي أحاسِنُهُم أخْلاقا .
بدترين افراد امّت من پُر گويان و كسانى هستند كه بى پروا زبان مى گشايند و زياده گويى مى كنند، و بهترين افراد امّتم نيك خوترين آنهايند.
گوناگون
امام على عليه السلام :
آلةُ البَلاغةِ قلبٌ عَقولٌ و لِسانٌ قائلٌ .
ابزار بلاغت، دل دانا و زبان گوياست.
امام على عليه السلام :
رُبَّما خَرِسَ البَليغُ عن حُجّتِهِ ، رُبَّما اُرْتِجَ على الفَصيحِ الجوابُ .
بسا كه بليغ در استدلال خويش گنگ مانَد و بسا كه فصيح در پاسخ درمانَد.
امام على عليه السلام :
علاَمةُ العِيّ : تَكْرارُ الكلامِ عند المُناظَرةِ ، و كَثْرةُ التَّبَجُّحِ (التَّنَحنُحِ) عند المُحاوَرةِ .
تكرار كردن كلام به هنگام مناظره و كثرت خود ستايى (صاف كردن راه گلو و سينه) هنگام گفتگو، نشانه درماندگى در سخن است.
امام على عليه السلام :
إنّا لاَُمَراءُ الكلامِ ، و فينا تَنَشَّبَتْ عُروقُهُ و علَينا تَهَدَّلَتْ غُصونُهُ .
ماييم اميران سخن؛ رگ و ريشه هاى سخن در ما دويده و شاخه هاى آن بر ما آويخته است.
امام على عليه السلام :
لا تَجعَلْ ذَرَبَ لِسانِكَ على مَن أنطَقَكَ ، و لا بَلاغةَ قولِكَ على مَن سَدَّدَكَ .
تيزى زبانت را سوى كسى كه به تو سخن گفتن آموخته است نشانه مرو و نه شيوايى سخنت را سوى كسى كه تو را راهنمایی بخشيده است.
منبع: میزان الحکمه، جلد دوم.