جهاد اکبر در احادیث

انواع جهاد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

افْضَلُ الجِهادِ مَن أصْبَحَ لا يَهُمُّ بظُلمِ أحَدٍ .
برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد. 

( المحاسن : ۱/۴۵۶/۱۰۵۳ )

امام على عليه السلام :

جِهادُ المَرأةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ .
جهاد زن اين است كه خوب شوهردارى كند. 

(  الخصال : ۶۲۰/۱۰ )

امام حسين عليه السلام :

الجِهادُ على أرْبَعَةِ أوْجُهٍ : فجِهادانِ فَرْضٌ ، و جِهادٌ سُنّةٌ لا يُقامُ إلاّ مَع فَرْضٍ ، و جِهادٌ سُنّةٌ ، فأمّا أحَدُ الفَرْضَينِ فجِهادُ الرّجُلِ نفْسَهُ··· .
جهاد بر چهار گونه است : دو جهادْ واجب است ، و [سوم] جهاد مستحبّى است كه بدان اقدام نشود مگر در كنار واجب، و [چهارم] جهاد مستحب [مطلق ]است. يكى از دو جهاد واجب، جهاد انسان با نفس خويش است··· . 

(  تحف العقول: ۲۴۳، مشكاة الأنوار: ۴۳۱/۱۴۴۲ )

تشويق به جهاد با نفس

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

المُجاهِدُ مَن جَاهَدَ نَفْسَهُ في اللّه ِ .
مجاهد كسى است كه به خاطر خدا با نفْس خود مبارزه كند.

( كنز العمّال : ۱۱۲۶۱ ، تنبيه الخواطر : ۱/۹۶ )

امام على عليه السلام :

جِهادُ النَّفْسِ مَهْرُ الجَنّةِ .
جهاد با نفس كابين بهشت است.

( غررالحكم: ۴۷۵۵ )

امام على عليه السلام :

جِهادُ الهوى ثَمَنُ الجَنّةِ .
مبارزه با هوس، بهاى بهشت است.

( غرر الحكم : ۴۷۵۶ )

امام على عليه السلام :

أوَّلُ ما تُنْكِرونَ مِن الجِهادِ جِهادُ أنفُسِكُم ، آخِرُ ما تَفْقِدونَ مُجاهَدَةُ أهْوائكُم و طاعَةُ اُولي الأمرِ مِنكُم .
نخستين جهادى كه آن را كنار مى نهيد، جهاد با نفْسهايتان است و آخرين چيزى كه از دست مى دهيد، مبارزه كردن با خواهشهايتان و اطاعت از فرمانروايانتان است. 

( غرر الحكم : ۳۳۳۱ - ۳۳۳۲ )

امام على عليه السلام :

إنَّ المُجاهِدَ نَفسَهُ على طاعةِ اللّه ِ و عَن مَعاصيهِ عندَ اللّه ِ سبحانَهُ بمَنْزِلَةِ بَرٍّ شَهيدٍ .
كسى كه در راه فرمانبرى از خدا، و دورى از نافرمانى او، با نفْس خويش مبارزه كند، نزد خداوند سبحان منزلت نيكو كارِ شهيد را دارد.  

( غرر الحكم : ۳۵۴۶ )

امام على عليه السلام :

مُجاهَدةُ النَّفْسِ شِيمَةُ النُّبَلاءِ .
مبارزه كردن با نفْس، خصلت بزرگ منشان است. 

( غرر الحكم : ۹۷۵۶ )

امام على عليه السلام :

إنّي مُسْتَوفٍ رِزْقي ، و مُجاهِدٌ نَفْسي .

من روزىِ خود را بى كم و كاست دريافت مى كنم، و با نفْس خويش مى ستيزم . 

( غرر الحكم : ۳۷۷۵ )

امام على عليه السلام :

يَنْبَغي للعاقِلِ أنْ لا يَخْلو في كُلِّ حالَةٍ عَن طاعةِ ربِّهِ و مُجاهَدةِ نَفْسِهِ .
خردمند را سزد كه در هيچ حالى از طاعت پروردگارش و پيكار با نفْسش باز نايستد.

( غرر الحكم : ۱۰۹۲۲ )

امام على عليه السلام :

جاهِدْ نَفْسَكَ و قَـدِّمْ تَوْبَتَـكَ ، تَفُزْ بِطاعَةِ ربِّكَ .
با نفْس خود بستيز و توبه ات را پيش انداز، تا به طاعت پروردگارت دست يابى .   

( غرر الحكم : ۴۷۵۹ )

امام على عليه السلام :

رُدَّ عَن نَفْسِكَ عِند الشَّهَواتِ ، و أقِمْها على كِتابِ اللّه ِ عِند الشُّبُهاتِ .
در هنگام خواهشها جلو نفْست را بگير و در هنگام شبهات، آن را به كتاب خدا ارجاع ده . 

( غرر الحكم : ۵۴۰۶ )

امام على عليه السلام :

جِهادُ النَّفْسِ بالعِلمِ عُنوانُ العقلِ .

جهاد آگاهانه با نفْس، سر لوحه خرد است.

( غرر الحكم : ۴۷۷۲ )

امام على عليه السلام :

حارِبُوا هذهِ القُلوبَ ، فإنَّها سَريعةُ العِثارِ .
با اين دلها بجنگيد كه آن ها زود مى لغزند. 

( غرر الحكم : ۴۹۳۱ )

امام باقر عليه السلام :

إنّ المؤمنَ مَعْنيٌّ بمجاهَدةِ نَفسِهِ لِيغْلِبَها على هَواها ، فمَرّةً يُقيمُ أوَدَها و يُخالِفُ هَواها في مَحبةِ اللّه ِ ، و مَرّةً تَصْرَعُهُ نَفسُهُ فيَتّبِعُ هَواها ، فيَنْعَشُهُ اللّه ُ فَينْتَعِشُ و يُقيلُ اللّه ُ عَثْرَتَهُ فيَتَذكّرُ .
همانا مؤمن، به پيكار با نفْس خويش اهتمام مى ورزد، تا بر خواهش آن چيره شود. گاه، كجى نفْس را راست مى كند و در راه محبّت خدا با خواهشهاى نفسانى مى ستيزد و گاهى هم نفْس ، او را به زمين مى زند و او پيرو خواهشهاى آن مى شود؛ اما خداوند او را از جا بلند مى كند و او بلند مى شود و خداوند از لغزشش مى گذرد و او نيز متنبّه مى شود. 

( تحف العقول : ۲۸۴ )

امام كاظم عليه السلام :

جاهِدْ نَفْسَكَ لِتَرُدَّها عَن هَواها ، فإنَّهُ واجِبٌ علَيكَ كجِهادِ عَدُوِّكَ .
براى بازداشتن نفْس خود از خواهشهايش با آن مبارزه كن كه مبارزه با نفْس، همچون مبارزه با دشمنت، بر تو واجب است . 

(  تحف العقول : ۳۹۹ )

جهاد اكبر (بزرگتر)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ خطاب به اصحابش ـ فرمود :

قَدِمْتُم خَيرَ مَقْدَمٍ ، و قَدِمْتُم مِن الجِهادِ الأصْغَرِ إلى الجهادِ الأكْبَرِ : مُجاهَدَةِ العَبدِ هَواهُ .
 خوش آمديد، و از جهاد اصغر پاى به ميدان جهاد اكبر گذاشتيد: جهاد بنده با هواى نَفْسش .  

( كنز العمّال : ۱۱۲۶۰)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أفْضَلُ الجِهادِ أنْ تُجاهِدَ نَفْسَكَ و هوَاكَ في ذاتِ اللّه ِ تعالى .
برترين جهاد اين است كه به خاطر خداوند متعال با نفْس و هواهاى نفسانيت جهاد كنى .

( كنز العمّال : ۱۱۲۶۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به سؤال ابوذر از برترين جهاد ـ فرمود:

أنْ يُجاهِدَ الرّجُلُ نَفْسَهُ و هَواهُ .
 مبارزه انسان با نفْس و هواهاى نفسانيش .

 ( كنز العمّال : ۱۱۷۸۰)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أفْضَلُ الجِهاد مَن جاهَدَ نَفْسَهُ الّتي بينَ جَنْبَيهِ .
برترين جهاد، جهاد كسى است كه با نفْس نهفته در ميان دو پهلوى خود مبارزه كند. 

 ( الجعفريّات : ۷۸ )

الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام :

نَروي أنَّ سيّدَنا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله رأى بعضَ أصْحابِهِ مُنْصَرِفا مِن بَعْثٍ كانَ بَعَثَهُ فيه، و قَدِ انْصَرَفَ بشَعثِهِ و غُبارِ سَفَرِهِ و سلاحُهُ علَيهِ يُريدُ مَنزِلَهُ ، فقالَ صلى الله عليه و آله : انْصَرَفَ مِن الجِهادِ الأصْغَرِ إلى الجِهادِ الأكْبَرِ . فقيلَ لَهُ : أ وَ جِهادٌ فَوقَ الجِهادِ بالسَّيفِ ؟! قالَ : نَعَمْ ، جِهادُ المَرءِ نَفْسَهُ .
روايت مى كنيم كه سرور ما پيامبر خدا صلى الله عليه و آله يكى از اصحاب خود را ديد كه از مأموريتى جنگى كه او را فرستاده بود برگشته و با موهاى ژوليده و غبار سفر بر سر و صورت و جنگ افزار در ميان، به سوى منزل خود مى رود. حضرت صلى الله عليه و آله فرمود: از جهاد اصغر براى جهاد اكبر برگشتى! عرض كرد: آيا جهادى بالاتر از جهاد با شمشير هم هست؟! فرمود: آرى، جهاد انسان با نفْس خود. 

( الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام : ۳۸۰ )

امام على عليه السلام :

إنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بَعثَ سَرِيّةً ، فلَمّا رَجَعوا قالَ: مَرْحَبا بقَومٍ قَضَوُا الجِهادَ الأصْغَرَ و بَقِيَ علَيهِمُ الجِهادُ الأكْبَرُ . قيلَ: يا رسولَ اللّه ِ ، و ما الجِهادُ الأكْبَرُ ؟ قالَ: جِهادُ النَّفْس . و قالَ عليه السلام : أفْضَلُ الجِهادِ مَن جَاهَدَ نَفْسَهُ الّتي بينَ جَنْبَيهِ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سپاهى را به جنگ اعزام كرد. وقتى برگشتند فرمود: خوشامد مى گويم به مردمانى كه جهاد اصغر را گذراندند ولى جهاد اكبر همچنان بر عهده آنان باقى مانده است. عرض شد: اى رسول خدا! جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفس. امام عليه السلام فرمود: برترين جهاد آن است كه انسان با نفس نهفته در ميان دو پهلوى خود بجنگد. 

( معاني الأخبار : ۱۶۰/۱ )

امام على عليه السلام :

أفْضَلُ الجِهادِ جِهادُ النَّفْسِ عنِ الهَوى ، و فِطامُها عَن لَذّاتِ الدُّنيا .
برترين جهاد، مبارزه كردن با هواى نفْس و باز گرفتن آن از لذّتهاى دنياست.

( غرر الحكم : ۳۲۳۲ )

امام على عليه السلام :

غايةُ المُجاهَدَةِ أنْ يُجاهِدَ المَرءُ نَفْسَهُ .
نهايت جهاد، مبارزه انسان با نفْس خويش است.

( غرر الحكم : ۶۳۷۰ )

امام على عليه السلام :

اعلَموا أنَّ الجِهادَ الأكْبَرَ جِهادُ النَّفْسِ، فاشْتَغِلوا بجِهادِ أنْفُسِكُم تَسْعَدوا .
بدانيد كه جهاد اكبر جهاد با نفْس است، پس به جهاد با نفْسهاى خويش پردازيد تا نيك بخت شويد. 

( غرر الحكم : ۱۱۰۰۵ )

امام باقر عليه السلام :

لا فَضيلةَ كالجِهادِ ، و لا جِهادَ كمُجاهَدةِ الهوى .
هيچ فضيلتى چون جهاد نيست و هيچ جهادى مانند مبارزه با هواى نفس نمى باشد .

(  تحف العقول : ۲۸۶ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ النّبيَّ صلى الله عليه و آله بَعثَ بسَرِيّة، فلَمّا رَجَعوا قالَ: مَرْحَبا بقَومٍ قَضَوُا الجِهادَ الأصْغَرَ و بَقِيَ الجِهادُ الأكْبَرُ . قيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و ما الجِهادُ الأكْبَرُ ؟ قالَ: جِهادُ النَّفْسِ .

پيامبر صلى الله عليه و آله سپاهى را به جنگ گسيل داشت؛ وقتى برگشتند فرمود: خوشامد مى گويم به گروهى كه جهاد اصغر را انجام دادند، اما جهاد اكبر همچنان مانده است. عرض شد: اى پيامبر خدا! جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفْس . 

( بحار الأنوار : ۱۹/۱۸۲/۳۱)

شيوه مبارزه با نفْس

امام على عليه السلام :

جاهِدْ نَفْسَكَ عَلى طاعةِ اللّه ِ مُجاهَدةَ العَدُوِّ عَدُوَّهُ ، و غالِبْها مُغالبةَ الضِّدِّ ضِدَّهُ ؛ فإنّ أقْوى النّاسِ مَن قَوِيَ على نَفْسِهِ .
در راه طاعت خدا، با نفْس خود مبارزه كن همچون مبارزه دشمن با دشمنش، و با آن گلاويز شو همچون گلاويز شدن حريف با حريفش، زيرا نيرومندترين مردمان كسى است كه بر نفْس خويش چيره آيد.

( غرر الحكم : ۴۷۶۱)

امام على عليه السلام :

جاهِدْ نَفْسَكَ و حاسِبْها مُحاسَبةَ الشَّريكِ شَريكَهُ ، و طالِبْها بِحُقوقِ اللّه ِ مُطالَبَةَ الخَصْمِ خَصْمَهُ .
با نفْس خود جهاد كن و از او حساب كِش، همچنان كه شريك از شريكش حساب مى كِشد ، و حقوق خداوند را از او مطالبه كن، همچنان كه طرف دعوا، حقوق خود را از ديگرى مطالبه مى كند .

( غرر الحكم : ۴۷۶۲ )

امام صادق عليه السلام :

اجعَلْ نَفسَكَ عَدُوّا تُجاهِدُهُ و عارِيةً تَرُدُّها ، فإنّكَ قد جُعِلتَ طبيبَ نَفسِكَ و عُرِّفتَ آيةَ الصِّحّةِ و بُيِّنَ لكَ الدّاءُ و دُلِلْتَ على الدّواءِ ، فانظُرْ قِيامَكَ على نَفسِكَ .
نفْس خود را چون دشمنى دان كه با او مبارزه مى كنى و عاريه اى كه بايد برگردانى؛ زيرا تو طبيب نفْس خويش قرار داده شده اى، نشانه سلامت به تو شناسانده شده و درد و بيمارى برايت روشن گشته است و به دارو، راهنمايى شده اى. پس، در مبارزه با نفْس انديشه كن . 

( تحف العقول : ۳۰۴ )

جهاد بى امان با نفْس

بحار الأنوار ـ در حديث معراج ـ :

في صفةِ أهلِ الخيرِ و أهلِ الآخرةِ : يموتُ النّاسُ مرّةً ، و يموتُ أحدُهم في كلِّ يومٍ سبعينَ مرّةً من مجاهَدَةِ أنفسِهِم و مخالَفَةِ هَواهُم و الشّيطانِ الّذي يَجري في عُروقِهِم .
درباره ويژگى نيكوكاران و آخرت گرايان آمده است : مردم يك بار مى ميرند ولى آنها بر اثر مبارزه با نفْسهايشان و مخالفت با خواهشهايشان و ستيز با شيطانى كه در رگ و ريشه شان جريان دارد، روزى هفتاد بار مى ميرند .

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۴/۶)

امام على عليه السلام :

كَفَاكَ في مُجاهَدةِ نَفسِكَ أنْ لا تَزالُ أبدا لها مُغالِبا و على أهْوِيَتِها مُحارِبا .
در پيكار با نفْست تو را همين بس كه همواره با آن پنجه درافكنى و با خواهشهايش در ستيز باشى . 

( غرر الحكم : ۷۰۸۰ )

امام على عليه السلام :

امْلِكُوا أنفسَكُم بدوامِ جِهادِها .
با پيكار بى امان با نفْسهايتان زمام آنها را در اختيار خود گيريد. 

( غرر الحكم : ۲۴۸۹ )

ثمره مجاهدت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

بالمُجاهَدَةِ يُغلَبُ سُوءُ العادَةِ .
با مجاهدت مى توان بر عادتهاى بد چيره آمد. 

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۹ و ۱۲۲)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جاهِدوا أهْواءكُم تَمْلِكوا أنْفُسَكُم .
با هوسهايتان بجنگيد تا اختياردار نفْسهاى خود شويد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۹ و ۱۲۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جاهِدوا أنفسَكُم على شَهَواتِكُم تَحِلَّ قلوبَكُم .
با خواهشهاى نفْس خود بستيزيد، دلهايتان را حكمت فرا مى گيرد.

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۹ و ۱۲۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جاهِدوا أنفسَكُم بقِلَّةِ الطَّعامِ و الشَّرابِ ، تُظِلَّكُمُ المَلائكةُ و يَفِرَّ عَنكُمُ الشَّيطانُ .
با كم خوردن و كم آشاميدن به جنگ نفْسهاى خود رويد، فرشتگان بر سر شما سايه مى افكنند و شيطان از شما مى گريزد. 

         ( تنبيه الخواطر : ۲/۱۱۹ و ۱۲۲ )

امام على عليه السلام :

ثَمَرةُ المُجاهَدةِ قَهْرُ النَّفْسِ .
ثمره مجاهدت، مقهور كردن نفْس است . 

( غرر الحكم: ۴۶۵۵ )

امام على عليه السلام :

جاهِدْ شَهْوَتَكَ و غالِبْ غَضَبكَ و خالِفْ سُوءَ عادَتِكَ ، تَزْكُ نَفْسُكَ ، و يَكْمُلْ عَقلُكَ ، و تَسْتَكمِلْ ثَوابَ ربِّكَ .
با خواهش [نفْس] خود جهاد كن، بر خشمت چيره شو و با عادتهاى بد خود مخالفت نما تا نفْست پاكيزه شود، خردت كمال يابد و از پاداش پروردگارت بهره كامل برى . 

( غرر الحكم: ۴۷۶۰ ) 

امام على عليه السلام :

ألاَ و إنَّ الجِهادَ ثَمنُ الجَنّةِ ، فمَن جاهَدَ نَفْسَهُ مَلَكَها ، و هِي أكْرَمُ ثَوابِ اللّه ِ لِمَنْ عَرَفَها .

بدانيد كه جهاد، بهاى بهشت است، پس هر كه با نفْس خويش جهاد كند، بهشت را مالك شود و بهشت ارجمندترين پاداش الهى است براى كسى كه قدر آن را بشناسد . 

(  غرر الحكم: ۲۷۸۴ )

امام على عليه السلام :

إنَّ مُجاهَدةَ النَّفْسِ لَتَزُمُّها عنِ المَعاصي و تَعْصِمُها عَنِ الرَّدى .
جهاد كردن با نفْس، آن را در ارتكاب گناهان مهار مى كند و از نابودى نگهش مى دارد . 

( غرر الحكم: ۳۴۸۸ )

امام على عليه السلام :

بالمُجاهَدَةِ صَلاحُ النَّفْسِ .
اصلاح نفْس با مجاهدت حاصل مى شود . 

 ( غرر الحكم: ۴۳۱۹)

امام على عليه السلام :

رَدْعُ النَّفْسِ و جهادُها عن أهْوِيَتِها يَرفَعُ الدَّرَجاتِ و يُضاعِفُ الحَسَناتِ .
جهاد با نفْس و بازداشتن آن از خواهشهايش درجات را رفعت مى بخشد و حسنات را دو چندان مى كند . 

( غرر الحكم: ۵۴۰۷  )

امام على عليه السلام :

في مُجاهَدَةِ النَّفْسِ كَمالُ الصَّلاحِ .
نقطه كمال صلاح، در جنگيدن با نفْس است . 

( غرر الحكم: ۶۴۴۹ )

امام على عليه السلام :

ذِروَةُ الغاياتِ لا يَنالُها إلاّ ذَوو التَّهْذيبِ و المُجاهَداتِ .
به اوج اهداف نرسند، مگر وارستگانِ نفْس ستيز. 

( غرر الحكم: ۵۱۹۰ )

امام على عليه السلام :

مَن جاهَدَ نَفْسَه أكْمَلَ التُّقى .
هر كه با نفْس خويش جهاد كند، تقوى را به سر حدّ كمال رسانده است .  

( غرر الحكم: ۷۷۵۱ )

منبع: میزان الحکمه، جلد دوم.