آموزش نظم و انضباط به کودکان

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1. بهترین سن آموزش انضباط به کودکان چه زمانی است؟

ایجاد انضباط در کودک از همان ابتدای تولد باید آغاز شود و به مرور زمان و با توجه به رشد سنی او ادامه یابد.
انتظار انضباط در دوره ‏ی نوجوانی بدون توجه به دوران کودکی، انتظار به جایی نیست؛ زیرا درخت را تا زمانی که نهال است می‏توان به دلخواه شکل داد، و اگر کودک، به بی‏ انضباطی عادت کند، تغییر رفتار، بسیار مشکل است.
امام حسن عسکری علیه السلام می ‏فرماید: «رد المعتاد عن عادته کالمعجز». [1] بازگرداندن عادت کرده [به کاری] از عادتش، چونان معجزه است.
آموزش انضباط به کودک زیر یک سال، غیر مستقیم انجام می‏ شود. اگر مادر، نظم را در شیر دادن، خواباندن، بیدار کردن، و تر و خشک کردن نوزاد رعایت کند، در ضمیر ناخودآگاه او اثر خواهد گذاشت.

امام علی علیه ‏السلام در آخرین لحظات زندگی خود، پیروانش را به دو عامل مهم و حیاتی که همانا رمز پیروزی و موفقیتند، سفارش کرده و فرموده است: «اوصیکُم بِتَقْوَی اللّه‏ وَ نَظمِ اَمْرِکُم؛ شما را به پرهیزکاری و نظم در کارها سفارش می‏کنم»

( نهج البلاغة، نامه 47 )

سؤال 2ـ آیا برای ایجاد انضباط در کودکان می‏ توان از فشار استفاده کرد؟
در سنین بالاتر از یک سال، آموزش به طور مستقیم (آموزش کلامی) و با القای غیر مستقیم، یعنی روش الگویی و ابزار هنری (داستان، شعر، نمایشنامه، فیلم، کارتون، خاطره، زیست ‏نامه، و...) انجام می ‏شود.

انضباط باید نرم و ملایم و به آرامی ایجاد شود. ایجاد انضباط با زور و اهرم فشار، سبب احساس ناامنی، ترس، تسلیم‏ پذیری، طغیان، دروغگویی، چاپلوسی و وسواس خواهد شد.
کودکانی که با فشار والدین به انضباط وادار می‏ شوند، به طور معمول، سرکش و مسأله آفرین خواهند بود و در برابر بزرگسالان مقاومت می‏ کنند و به جهت فشارهای دوران کودکی، از آنان انتقام می‏ گیرند.
از دیدگاه روان‏شناسی امروز، انضباط زوری، پاسخ «موقت» می ‏دهد؛ ولی در آینده مشکلات جدی را پدید خواهد آورد. این گونه کودکان در غیاب والدین قوانین را می‏ شکنند؛ پس محدودیت‏ها را باید به نرمی و با مهربانی و عطوفت به کودکان بیاموزید تا با ایمان و از روی اعتقاد، بدان‏ها عمل کنند.
در صورتی که عامل واداشتن کودک به پذیرش محدودیت‏ها و تن دادن به قانون، اقتدار والدین یا اقتدار مربی و اجتماع باشد، به طور معمول زیر بار نمی ‏رود و اگر هم به جهت اهرم فشار به آن تن دهد، با برداشته شدن فشار، قانون را نقض خواهد کرد؛ اما اگر محدودیت برای کودک، مطلوبیت فردی داشته باشد، حتی در غیاب والدین و بدون اهرم فشار نیز به آن عمل خواهد کرد.
__________________________________
پی نوشت:
[1] ـ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 78، ص 374.
 

منبع:
نسیم مهر، جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی