بازی های مناسب برای کودکان چیست؟

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ برای کودکان و نوجوانان چه نوع بازی‏هایی مفید است؟

پاسخ:
بازی انواعی دارد که کودکان و نوجوانان در سنین گوناگون می ‏توانند از آن‏ها استفاده کنند:
1. بازی فعال:
نشستن، سینه‏ خیز رفتن، ایستادن، دویدن، بالا رفتن، پریدن، پرتاب کردن، سرسره، تاب، طناب، دوچرخه، توپ و.... در صورت استفاده‏ کودکان از بازی فعال، متوجه باشید که با خشونت همراه نشود و خطرساز نباشد.
2. بازی تقلیدی:
خاله بازی، دکتر بازی، حمام کردن عروسک، مهمانی رفتن، جنگ، پلیس بازی، آتش‏نشانی و....
3. بازی سازنده:
خانه سازی با گل و گچ و خمیر، خاک و ماسه، اسباب بازی‏های چند تکه و.... به کودکان خود اجازه دهید با خاک و گل تمیز بازی کنند.
4. بازی قاعده‏ مند:
عمو زنجیرباف، گرگم به هوا، قایم ‏باشک، عمو رنگی، بالا بلندی و....
5. بازی فکری:
نخ کردن مهره ‏ها، جورچین (پازل) [1]، کیت، نقاشی و....
6. بازی الکترونیکی:
سگا، پلی استیشن، رایانه و... . توجه داشته باشید که زیاده روی در این نوع بازی، آثار سویی دارد.
7. بازی با بزرگ‏ترها:
اسب سواری، دوچرخه، تنیس و... .

سؤال 2ـ براى كودكان زیر 1 سال چه بازى‏‌هایى مناسب است؟

جواب:
كودكان زیر 1 سال، افزون بر بازى‏‌هاى فعال (نشستن، سینه‏‌خیر رفتن، ایستادن، خوابیدن روى شكم و ایستادن روى ساعدها) به بازى‏‌هاى كاركردى یا تمرینى نیز به شدت علاقه نشان مى‏‌دهند؛ مثل این كه وقتى جغجغه را تكان مى‏‌دهند، صدا مى‏‌دهد یا وقتى به عروسكشان ضربه مى‏‌زنند، تكان مى‏‌خورد یا وقتى به جعبه‏‌اى خالى مشت مى‏‌كوبند، از آن صدایى بلند مى‏‌شود.
كودك وقتى این بازى را انجام مى‏‌دهد، لبخند مى‏‌زند و گاهى صداهایى از خود در مى‏‌آورد كه نشان دهنده خوشحالى او است.
یكى از بازى‏‌هاى بسیار جذاب براى این سن، بازى «دالى موشه» یا «دالى دالى» است. این بازى را مى‏‌توان از همان ماه‏‌هاى اول زندگى كودك با استفاده از دست‏‌ها انجام داد. در ماه‏‌هاى بعد مى‏‌توان از پشت مبل، در یا دیوار با او بازى كرد. فایده مهم این بازى، افزون بر سرگرمى كودك، این است كه ترس از جدایى را كاهش مى‏‌دهد.
بازى دیگرى كه كودك را در این سن سرگرم مى‏‌كند، یافتن اسباب‏‌بازى پنهان شده است؛ البته اگر در حضورش آن را زیر پتو یا شى‏‌ء دیگرى پنهان كنید. او همچنین از پرتاب كردن اسباب‏‌بازى‏‌ها به اطرافش لذت مى‏‌برد و صحنه و صدایى كه از افتادن آن ایجاد مى‏‌شود، او را خوشحال و هیجان‏‌زده مى‏‌كند.
فرزند زیر 1 سال شما از به هم زدن و كشیدن اسباب‏‌بازى‏‌ها روى سطوح سخت و ایجاد صدا و هل دادن اشیاى كوچك با انگشت به جلو نیز لذت مى‏‌برد و بازى دس دسى، دمیدن در لوله‏‌هاى كاغذى خالى و تقلید صداى حیوانات برایش جالب است.

سؤال 3ـ براى كودكان حدود 2 سال چه بازى‏‌هایى مناسب است؟

جواب:
كودك در این سن، بازى موازى انجام مى‏‌دهد؛ یعنى كنار كودكان دیگر، اما بدون مشاركت آن‏‌ها بازى مى‏‌كند. بازى «وانمود سازى» برایش بسیار جالب است؛ براى مثال، با چیزى شبیه فرمان ماشین وانمود مى‏‌كند كه در حال رانندگى است و صداى مناسب ماشین را نیز در مى‏‌آورد. وقتى به باغ وحش مى‏‌رود و حیوانات را مى‏‌بیند، وانمود مى‏‌كند كه یكى از آن‏‌ها است و حركات و صداى آن را تقلید مى‏‌كند.
از فواید بازى وانمود سازى این است كه كودك، تجربه‏‌اى ناخوشایند را بازآفرینى، و موقعیت منفى خود (ترسو بودن) را به موقعیت مثبت (شجاعت) تبدیل مى‏‌كند.
او در این سن به بازى «قایم باشك» علاقه دارد كه افزون بر كسب لذت، ترس از جدایى را نیز در او كاهش مى‏‌دهد.
كودك 2 ساله از بازى‏‌هایى كه در آن‏‌ها صداهاى آهنگین باشد، لذت مى‏‌برد. داخل شدن در جعبه‏‌هاى بزرگ و بیرون آمدن از آن‏‌ها، گذاشتن اشیا داخل جعبه و خارج كردن از آن‏‌ها، و كشیدن خطهایى روى كاغذ با عقب و جلو بردن قلم، و اتل متل توتوله، از بازى‏‌هاى مورد علاقه او است.
فرزند 2 ساله شما اكنون به این حد از توانایى رسیده كه با اسباب‏‌بازى‏‌هاى چند تكه (لگو)، برج‏‌هایى با شش قطعه بسازد؛ اسباب‏‌بازى‏‌هاى چرخ‏‌دار بزرگ را هل دهد یا آن‏‌ها را بكشد و آن‏‌هایى را كه كوچك‏‌تر هستند، با دست خود هدایت كند. او مى‏‌تواند روى سه چرخه‏‌اش با حركت پاها بر روى زمین، آن را به جلو براند.

سؤال 4ـ براى فرزند 3 ساله‏‌ام چه بازى‏‌هایى مناسب و مطلوب است؟

جواب:
كودكان در این سن، از بازى‏‌هاى تمرینى مانند توپ بازى، طناب بازى، گذراندن نخ از مهره‏‌ها و...، و بازى‏‌هاى خلاق مثل ساختمان سازى با مكعب‏‌ها (با 9 یا 10 قطعه)، جور كردن جورچین‏‌هاى رنگى ساده، دسته‏‌بندى اشیا و... به تنهایى یا با همسالان لذت مى‏‌برند (از این سن به بعد، بازى‏‌ها بیشتر گروهى مى‏‌شود).
بازى‏‌هاى سمبولیك (نمادى، نقش گذارى) نیز بین آن‏‌ها شایع است؛ مثل یك تكه چوب كه جاى اسبى تندرو یا یك سینى كه جاى فرمان ماشین و یك قالیچه سبز رنگ كه جاى زمین چمن را در بازى مى‏‌گیرد.
این كودكان به بازى‏‌هاى نمایشى (مهمان بازى، خاله بازى، عروسك بازى، دكتر بازى، معلم بازى و...) بسیار علاقه دارند. این بازى‏‌ها به كودك كمك مى‏‌كند تا نقش‏‌هاى اجتماعى را بیاموزد.
فرزند 3 ساله شما اكنون به این حد از توانمندى رسیده است كه با بازى‏‌هاى ساده رایانه‏‌اى بازى كند و سه چرخه‏‌اش را با ركاب زدن و هدایت آن در پیچ‏‌ها به جلو براند.

سؤال 5ـ براى فرزند 5 ساله‏‌ام چه بازى‏‌هایى مناسب است؟

جواب:
افزون بر بازى‏‌هاى مربوط به كودك 4 ساله، فرزند 5 ساله شما به بازى‏‌هاى «با قاعده» نیز گرایش مى‏‌یابد. بازى‏‌هاى با قاعده مانند بازى‏‌هاى گوناگون با توپ (فوتبال، والیبال، بسكتبال و...) است كه در آن‏‌ها قانون‏‌ها و قواعد ویژه‏‌اى رعایت مى‏‌شود.
بازى‏‌هاى گروهى كه رقابت را نیز در كودكان این سن بر مى‏‌انگیزند، از نوع بازى‏‌هاى با قاعده هستند.
بازى‏‌هاى با قاعده براى این سن مناسبند؛ زیرا در آن‏‌ها درك ارزش‏‌هایى چون همكارى، رعایت نوبت، عدالت و انصاف و ثبت دقیق نتایج لازم است.
فرزند شما اكنون آن قدر توان دارد كه در بازى‏‌هاى نمایشى گروهى پیچیده‏‌تر شركت كند؛ دوچرخه سوار شود؛ از سرسره بالا رود و سر بخورد؛ طناب بازى كند؛ طناب بزند؛ تاب بخورد؛ لى لى كند و با استفاده از ده مكعب، چهار تا پله بسازد.

سؤال 6ـ پسر 6 ساله‏‌ام به آتش‏‌بازى علاقه فراوانى دارد. با توجه به خطرناك بودن این کار، چه پیشنهادى دارید؟

جواب:
كودكان بیشتر در همین سن (7 ـ 6 سالگى) آتش‏‌بازى مى‏‌كنند و به آن علاقه نشان مى‏‌دهند. آتش بازى در این سن، بیشتر به جهت تقلید از بزرگ‏‌ترها و ارضاى حس كنجكاوى است. او دائم مى‏‌بیند كه بزرگ‏‌ترها براى پختن غذا، آماده كردن چایى، و روشن كردن سیگار و پیپ از آتش استفاده مى‏‌كنند و مى‏‌خواهد آن را تجربه كند.
براى ارضاى این حس، گاهى اجازه دهید در حضور شما اجاق یا شمع را روشن كند. اگر این رفتار، افزایش و ادامه یافت، ممكن است نشان دهنده مشكلى عاطفى در او نیز باشد.
این رفتار در كودكانى كه تنبیه بدنى مى‏‌شوند، بیشتر دیده مى‏‌شود؛ پس اگر چنین رفتارى با او دارید، آن را متوقف كنید.
در هر صورت، تا اطمینان از حل شدن مشكل، فرزندتان را به مدت طولانى تنها نگذارید و بدون حساسیت و واكنش شدید (اما جدى و با قاطعیت)، او را از این كار نهى كنید؛ زیرا بسیار خطرناك است و احتمال دارد آتش بازى او فاجعه‏‌اى را به بار آورد.
وسایل روشن كردن آتش (كبریت و فندك) را از دسترس او دور نگه دارید و او را از خطرهاى احتمالى آگاه سازید.
افزون بر راهكارهاى پیشین، به او بیاموزید كه اگر چوب كبریت روشنى روى فرش یا وسایل قابل اشتعال افتاد، چگونه با پتو یا پارچه‏‌اى آن را خاموش كند.

سؤال 7ـ پسر 7 ساله ام علاقه شدیدی به آتش بازی دارد و می ترسم خطرهایی را در پی داشته باشد. با این رفتار او چگونه برخورد کنم؟

جواب:
آتش بازی کودک، نشان دهنده مشکل عاطفی او است. بررسی کنید و با به دست آوردن منشأ مشکل عاطفی او (اختلاف والدین، فرزند دوم، کم توجهی، بی محبتی، سرزنش و...) آن را از بین ببرید.
حساسیت و واکنش شدید در مقابل این رفتار، او را حریص تر می کند؛ بنابراین، واکنش شدید نشان ندهید؛ اما زمینه های خطر را با مراقبت بیشتر و قرار دادن کبریت ها و فندک ها در کمد، از بین ببرید.
فرزند خود را با آرامی و در موقعیت های مناسب (نشان دادن اخبار مربوط به آتش سوزی های مهیب از تلویزیون) آگاهی دهید که رفتارش خطرساز است و ممکن است فاجعه ای به بار آورد. نشان دادن عکس های آتش سوزی ها و قربانیان آن ها در مجلات و روزنامه ها و قرار دادن کپسول اطفای حریق در منزل، هشدار دهنده خوبی است.
توصیه می کنم هرگاه به کوه و دشت می روید، مسؤولیت روشن کردن اجاق را به او واگذارید و اگر برای روشن کردن آن، یک جعبه کبریت را به طور کامل آتش زد، بردباری کنید تا اشباع شود و در منزل و جاهای خطرساز، کمتر آتش بازی کند.

___________________________
پی نوشت:
[1] ـ Puzzle وسیله ‏ای برای سرگرمی است که کودک تکه ‏های به هم ریخته را مرتب کرده، کنار هم می‏ چیند و تصویر خاصی را پدید می ‏آورد.
 

منبع:
نسیم مهر، جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی