اندوه

مسيح عليه السلام :

 مَن كَثُرَ هَمّهُ سَقُمَ بَدنُه .
 آن كه اندوه بسيار خورد، تنى بيمار داشته باشد .

( الأمالي للصدوق : ۶۳۶/۸۵۳ )

امام على عليه السلام :

 الهَمُّ نِصفُ الهَرَمِ .
 اندوه، نيمى از پيرى است.

( تحف العقول : ۲۱۴)

امام على عليه السلام :

 الهمُّ يُذيبُ الجَسَدَ .
 غصّه و اندوه، بدن را آب مى كند .

( غرر الحكم : ۱۰۳۹ )

امام على عليه السلام :

 الهمُّ أحدُ الهَرَمَينِ .
اندوه، يكى از دو [عامل ]پيرى است .

( غرر الحكم : ۱۶۳۴ )

امام على عليه السلام :

الهمُّ يُنحِلُ البَدنَ .
 غصّه و اندوه، بدن را نحيف و رنجور مى سازد .

(غرر الحكم : ۳۶۷)

امام على عليه السلام :

 الحُزنُ يَهْدِمُ الجَسَدَ .
 اندوه، بدن را متلاشى مى كند .

(غرر الحكم : ۶۰۹ )

امام على عليه السلام :

 الغَمُّ مَرَضُ النَّفْسِ .
 اندوه، بيمارى روان است .

(غرر الحكم : ۳۷۴)

امام صادق عليه السلام :

 الأحْزانُ أسْقامُ القُلوبِ، كما أنَّ الأمْراضَ أسْقامُ الأبْدانِ .
اندوهها، نا خوشى هاى دلند؛ همچنان كه بيماريها نا خوشيهاى تن .

( الدعوات : ۱۱۸/۲۷۶ )

عوامل اندوه زا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن نَظرَ إلى ما في أيْدي النّاسِ طالَ حُزنُهُ ، و دامَ أسَفُهُ .
هر كه چشمش به دست مردم باشد، اندوهش دراز و افسوسش پايدار شود .

( أعلام الدين : ۲۹۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 رُبَّ شَهْوةِ ساعةٍ تُورِثُ حُزنا طويلاً .
بسا لذتى كه دمى بپايد اما اندوهى دراز بر جاى گذارد .

( الأمالي للطوسي : ۵۳۳/۱۱۶۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أنا زَعيمٌ بثَلاثٍ لِمَن أكَبَّ على الدُّنيا : بفَقرٍ لا غَناءَ لَهُ ، و بشُغْلٍ لا فَراغَ لَهُ ، و بهَمٍّ و حُزنٍ لا انْقِطاعَ لَهُ .
 كسى كه به دنيا بچسبد، من سه چيز را براى او قطعى مى دانم : فقرى كه هيچ گاه به بى نيازى نينجامد ، مشغوليتى كه هرگز از آن خلاصى ندارد و غم و اندوهى كه برايش پايانى نيست .

( بحار الأنوار : ۷۳/۸۱/۴۳ )

امام على عليه السلام :

مَن غَضِبَ على مَن لا يقدِرُ أنْ يَضُرَّهُ ، طالَ حُزْنُهُ و عَذّبَ نَفْسَهُ .
هر كه بر كسى خشم گيرد كه توان آسيب رساندن به او را ندارد، اندوهش دراز گردد و خود را عذاب دهد.

( تحف العقول : ۹۹ )

امام على عليه السلام :

ما رأيتُ ظالِما أشْبَهَ بمظلومٍ من الحاسِدِ ؟ نَفَسٌ دائمٌ ، و قَلبٌ هائمٌ ، و حُزنٌ لازِمٌ .
 ستمگرى نديدم كه به ستمديده ماننده تر باشد مگر حسود ؟ او جانى خسته دارد و دلى سرگشته و اندوهى پيوسته .

( بحار الأنوار : ۷۳/۲۵۶/۲۹)

امام على عليه السلام :

مَن قَصَّر في العملِ ابْتُلي بالهَمِّ .
 هر كه در عمل كوتاهى كند، به اندوه گرفتار آيد .

( نهج البلاغة : الحكمة ۱۲۷)

امام على عليه السلام :

 إيّاكَ و الجَزَعَ ؛ فإنَّهُ يَقْطَعُ الأملَ ، و يُضعِفُ العَملَ ، و يُورِثُ الهَمَّ .
 از بيتابى كردن بپرهيز ؛ كه آن اميد را قطع مى كند و عمل را ضعيف مى گرداند و اندوه مى آورد .

( دعائم الإسلام : ۱/۲۲۳)

امام على عليه السلام :

 مَنِ اسْتَشْعَرَ شَعَفَها .حديث مَلأتْ قَلبَهُ أشْجانا ، لَهُنّ رَقْصٌ على سُوَيْداءِ قَلبهِ كرَقيصِ الزُّبدَةِ على أعْراضِ المَدْرَجَةِ ، هَمٌّ يُحزِنُهُ .حديث و هَمٌّ يَشْغَلُهُ ، كذلكَ حتّى يُؤخَذَ بكَظْمِهِ .
آن كه جامه شيفتگى به دنيا را بر تن كند، دلش پر از غمهايى شود كه بر ميانه دلش برقصند، همچون رقصيدن كف و خاشاك سيلاب، هنگام گذر از پيچ و خم درّه ها . خواهشى [دنيوى ]اندوهگينش مى كند و خواهشى ديگر سرگرمش مى سازد و چنين است تا سر انجام راه نَفَسش مى گيرد [و مى ميرد].

( تحف العقول : ۲۲۱)

امام باقر عليه السلام :

 دَخلَ محمّدٌ بنُ مسلمٍ بنِ شِهابٍ الزُّهريُّ على عليِّ بنِ الحسينِ عليهما السلام و هُو كئيبٌ حَزينٌ ، فقالَ لَهُ زينُ العابدينَ عليه السلام : ما بالُكَ مَغموما ؟ قالَ : غُمومٌ و هُمومٌ تَتَوالى علَيَّ ؛ لِما امتُحِنْتُ بهِ مِن جِهَةِ حُسّادِ نِعمَتي ، و الطّامِعينَ فِيَّ ، و مِمَّنْ أرْجوهُ و مِمَّنْ أحْسَنْتُ إلَيهِ فيُخْلِفُ ظَنّي ، فقالَ لَهُ عليُّ بنُ الحسينِ عليهما السلام : احْفَظْ علَيكَ لِسانَكَ تَمْلِكْ بهِ إخْوانَكَ .
محمّد بن مسلم بن شهاب زهرى، با حالى افسرده و غمگين خدمت على بن الحسين عليهما السلام آمد. امام زين العابدين عليه السلام به او فرمود : چرا غمگينى؟ عرض كرد : غمها و اندوهها، پياپى بر من وارد مى شوند ؛ زيرا از آنان كه به نعمتهاى من حسادت مى ورزند و چشم طمع به مال من دوخته اند و كسانى كه به آنان اميد دارم و نوميدم مى سازند و كسانى كه به آنان خوبى مى كنم و با من بدى مى كنند، رنج مى برم . على بن الحسين عليه السلام به او فرمود : زبانت را نگه دار، تا برادرانت را از دست ندهى .

( الاحتجاج : ۲/۱۵۷/۱۹۱ )

امام صادق عليه السلام :

 الرَّغْبةُ في الدّنيا تُورِثُ الغَمَّ و الحُزنَ، و الزُّهدُ في الدُّنيا راحةُ القَلبِ و البَدَنِ .
دنيا خواهى، غم و اندوه مى آورد و پشت كردن به دنيا مايه آسايش جان و تن است .

( تحف العقول : ۳۵۸ )

 

 امام صادق عليه السلام : وقتى اين آيه نازل شد : «اگر بعضى از مردان و زنانشان را به چيزى بهره ور ساخته ايم، تو بدان چشم مدوز و غم آن را مخور و در برابر مؤمنان فروتن باش»(حجر،88) پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَن لَم يَتَعزَّ بعَزاءِ اللّه ِ تَقَطّعتْ نَفسُهُ على الدُّنيا حَسَراتٍ ، و مَن رمى ببَصَرِهِ إلى ما في يَدِ غَيرهِ كَثُرَ هَمُّهُ و لَم يَشْفِ غَيْظَهُ .
 كسى كه به دلدارى دادن خدا آرام نگيرد جانش بر دنيا حسرتها خورد و هر كه چشمش به داراييهاى ديگران باشد ، اندوهش بسيار شود و ناراحتيش بهبود نيابد .

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۱۶/۱۱ )

درمان اندوه

1.دوستی خدا

2. يقين نيكو

امام على عليه السلام :

اطْرَحْ عَنكَ وارِداتِ الهمُومِ (الاُمورِ) ، بعَزائمِ الصّبرِ و حُسنِ اليَقينِ .
اندوههاى [دل ]خويش را با صبر استوار و يقينِ نيكو بزداى .

( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )

امام على عليه السلام :

 نِعْمَ طارِدُ الهُمومِ اليَقينُ .
چه نيكو غم زدايى است، يقين .

( بحار الأنوار: ۷۷/۲۱۱/۱ )

3. تكيه بر تقدير

امام على عليه السلام :

نِعْمَ الطّاردُ للهَمِّ الاتِّكالُ على القَدَرِ .
خوب غم زداينده اى است توكل كردن بر تقدير [الهى] .

( غرر الحكم : ۹۹۲۱ )

امام حسين عليه السلام :

 وُجِدَ لَوحٌ تَحتَ حائطِ مَدينةٍ مِن المَدائنِ ، فيه مَكتوبٌ : أنا اللّه ُ لا إلهَ إلاّ أنا ، و محمّدٌ نَبِيّي ، و عَجِبْتُ لِمَنْ أيْقَنَ بالمَوتِ كيفَ يَفْرَحُ ؟! و عَجِبْتُ لِمَن أيْقَنَ بالقَدَرِ كيفَ يَحْزَنُ ؟!
زير ديوار يكى از شهرها، لوحى پيدا شد كه در آن نوشته بود : من خدا هستم و جز من، خدايى نيست و محمّد پيامبر من است . در شگفتم از كسى كه به مرگ يقين دارد، چگونه شادى مى كند؟! و در شگفتم از كسى كه به تقدير يقين دارد، چگونه غم مى خورد؟!

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۴۴/۱۵۸ )

امام صادق عليه السلام :

 إنْ كانَ كُلُّ شيءٍ بقَضاءٍ و قَدَرٍ ، فالحُزْنُ لِما ذا ؟! .
 اگر همه چيز به قضا و قدر است پس اندوه خوردن چرا ؟!

( الأمالي للصدوق: ۵۶/۱۲ )

 4ـ خشنودى به قضاء الهى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنّ اللّه َ ـ بحُكْمِهِ و فَضْلِه ـ جَعلَ الرَّوحَ و الفَرحَ في اليقينِ و الرِّضا ، و جَعلَ الهَمَّ و الحُزنَ في الشَّكِّ و السُّخْطِ .
خداوند ـ از روى حكمت و لطف خويش ـ آسايش و شادمانى را در يقين و خرسندى قرار داد و غم و اندوه را در شك و نا خرسندى [از خدا] .

( تحف العقول : ۶ )

امام صادق عليه السلام :

مَن أصْبَحَ على الدُّنيا حَزينا أصْبَحَ على اللّه ِ ساخِطا .
 هر كه براى دنيا غمگين شود، از پروردگار خويش ناخشنود است.

( الاختصاص : ۲۲۶)

امام صادق عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ ـ بعَدْلِه و حِكْمَتِهِ و عِلْمِهِ ـ جَعلَ الرَّوحَ و الفَرَحَ في اليَقينِ و الرِّضا عنِ اللّه ِ ، و جَعلَ الهَمَّ و الحُزْنَ في الشَّكِّ و السُّخْطِ ، فارْضوا عنِ اللّه ِ و سَلِّموا لأمْرِهِ .
خداوند ـ از روى عدالت و حكمت و علم خود ـ آسايش و شادمانى را در يقين و رضايت از خدا قرار داد و غم و اندوه را در شكّ و نارضايتى [از او] ؛ پس، از خدا راضى باشيد و در برابر فرمان او گردن نهيد .

( التمحيص : ۵۹/۱۲۴ )

امام كاظم عليه السلام :

 مَنِ اغْتَمَّ كانَ للغَمِّ أهْلاً ، فيَنبغي للمؤمنِ أنْ يكونَ باللّه ِ و بما صَنعَ راضِيا .
آن كه غم خورد، شايسته غم و اندوه است ؛ پس مؤمن بايد به خدا و آنچه او مى كند، خرسند باشد .

( التمحيص : ۵۹/۱۲۲ )

5 ـ شناخت دنيا و تدبير هنگام روبرو شدن با آن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أيُّها النّاسُ ، هذهِ دارُ تَرَحٍ لا دارُ فَرَحٍ ، و دارُ الْتِواءٍ لا دارُ اسْتِواءٍ ، فمَن عَرَفها لَم يَفْرَحْ لِرَجاءٍ ، و لَم يَحْزَنْ لِشَقاءٍ .
 اى مردم ! دنيا سراى غم است نه سراى شادى ، سراى دشوارى است نه سراى آسودگى. پس ، هر كه آن را شناخت با اميدى شاد نشد و با سختى و عسرتى اندوهگين نگشت .

( أعلام الدين : ۳۴۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الدُّنيا دُوَلٌ ، فما كانَ لَكَ مِنها أتاك على ضَعْفِكَ ، و ما كانَ علَيكَ لَم تَدْفَعْهُ بقُوّتِكَ ، و مَنِ انْقَطَعَ رَجاؤهُ مِمّا فاتَ اسْتَراحَ بَدَنُهُ ، و مَن رَضِيَ بِما رَزقَهُ اللّه ُ قَرَّتْ عَيْنُهُ .
دنيا دست به دست شدنى است . آنچه از دنيا نصيب تو باشد اگر ناتوان هم باشى، به تو مى رسد و آنچه به زيان تو باشد، به زور نمى توانى آن را از خود دور كنى . هر كسى از آنچه از دستش رفته اميد بركَنَد، تنش آسوده باشد، و هركه به آنچه خداوند روزيش كرده خرسند گردد، شادمان باشد .

( الأمالي للطوسي : ۲۲۵/۳۹۳ )

امام على عليه السلام :

 الشَّيْءُ شَيْئانِ : شَيءٌ قَصُرَ عَنّي لَم اُرزَقْهُ فيما مَضى و لا أرْجوهُ فيما بَقِيَ ، و شَيءٌ لا أنالُهُ دُون وَقْتِهِ و لَوِ اسْتَعَنْتُ علَيهِ بقُوّةِ أهلِ السَّماواتِ و الأرضِ ، فما أعْجَبَ أمرَ هذا الإنسانِ : يَسُرُّهُ دَرْكُ ما لَم يَكُن لِيَفوتَهُ ، و يَسوؤهُ فَوتُ ما لَم يَكُنْ لِيُدْرِكَهُ . و لَو أنَّهُ فَكّرَ لأبْصَرَ ، و لَعَلِمَ أنَّهُ مُدَبَّرٌ ، و اقْتَصَرَ على ما تَيَسّرَ، و لَم يَتَعرّضْ لِما تَعَسّرَ ، و اسْتَراحَ قَلبُهُ مِمّا اسْتَوْعَرَ ، فبِأيِّ هذَينِ اُفْني عُمْري ؟!
چيزها بر دو گونه اند: يا چيزى بوده كه در گذشته روزى من نشده، و در آينده نيز اميدى به رسيدن آن ندارم و يا چيزى است كه تا زمانش نرسد، من به آن نخواهم رسيد، هرچند براى رسيدن به آن از نيروى اهل آسمانها و زمين مدد جويم . چه شگفت آور است كار اين انسان ؛ از رسيدن به چيزى كه حتماً به او مى رسيد شاد مى شود، و براى از دست دادن چيزى كه هرگز به او نمى رسيد، اندوهناك . اگر مى انديشيد، ديده بصيرتش باز مى شد و مى فهميد كه براى او، از پيش برنامه ريزى شده است و به آنچه آسان مى رسد، بسنده مى كرد و در پى آنچه شدنى نيست، نمى رفت و دلش از آنچه به دشوارى به دست مى آيد، آسوده مى شد. پس ، به خاطر كدام يك از اين دو چيز، عمر خويش را تباه كنم؟!

( مطالب السؤول : ۵۵ )

امام على عليه السلام :

الدَّهرُ يَومانِ : يَومٌ لكَ و يَومٌ علَيكَ، فإنْ كانَ لَكَ فلا تَبْطَرْ ، و إنْ كانَ علَيكَ فلا تَضْجَرْ .
زمانه، دو روز است : روزى با توست و ديگر روز بر تو . اگر با تو بود، سرمست مشو و اگر بر تو بود، دلگير نشو .

( مطالب السؤول : ۵۷ )

امام على عليه السلام :

لا تُشْعِرْ قَلبَكَ الهَمَّ على ما فاتَ ، فيَشْغَلَكَ عَمّا هُو آتٍ .
براى آنچه از دست رفته است اندوه به دلت راه مده، كه تو را از آنچه مى آيد باز مى دارد .

( غرر الحكم : ۱۰۴۳۴  )

مطالب السؤول ـ به نقل از ابن عباس ـ :

ما انْتَفَعْتُ بكلامٍ بَعدَ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانْتِفاعي بكِتابٍ كَتَبَهُ عليُّ بنُ أبي طالبٍ عليه السلام ، فإنَّهُ كَتبَ إلَيَّ : أمّا بَعدُ فإنَّ المَرءَ يَسوؤهُ فَوتُ ما لَم يَكُن لِيُدْرِكَهُ ، و يَسُرُّهُ دَرْكُ ما لَم يَكُن لِيَفوتَهُ ، فلْيَكُنْ سُرورُكَ بما نِلْتَ مِن آخِرَتِكَ ، و لْيَكُن أسَفُكُ على ما فاتَكَ مِنها ، و ما نِلْتَ مِن دُنْياكَ فلا تَكُنْ بهِ فَرِحا ، و ما فاتَكَ مِنها فلا تَأْسَ علَيهِ حُزْنا ، و لْيَكُنْ هَمُّكَ فيما بَعدَ المَوتِ . و السَّلامُ
بعد از سخن پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، از هيچ سخنى به اندازه نامه اى كه على بن ابى طالب عليه السلام براى من نوشت بهره مند نشدم . او به من نوشت : اما بعد ، آدمى براى نرسيدن به آنچه به او نمى رسيد اندوهگين مى شود و از رسيدن به آنچه نمى شد به او نرسد شاد مى شود . پس ، آنجا شادى كن كه به چيزى از آخرت خود رسيده اى و آن جا اندوهگين شو كه چيزى از آخرت خود را از دست داده اى. اگر به چيزى از دنياى خود رسيدى شادى مكن و اگر چيزى از آن را از دست دادى اندوهگين مشو . همّ و غم خود را براى پس از مرگ به كار گير ؛ و السلام .

( مطالب السؤول : ۵۵ )

امام حسن عليه السلام :

اجْعَلْ ما طَلَبْتَ مِن الدُّنيا فَلَم تَظْفَرْ بهِ بمَنزِلَةِ ما لَم يَخْطُرْ بِبالِكَ .
 آنچه را از دنيا طلبيده اى و بدان نرسيده اى، به منزله آن پندار كه هرگز به انديشه ات خطور نكرده است.

( كشف الغمّة : ۲/۱۹۸ )

6 ـ خوردن انگور

امام صادق عليه السلام :

شَكا نَبيٌّ مِن الأنبياءِ إلى اللّه ِ الغَمَّ ، فأمَرهُ بأكْلِ العِنَبِ .
يكى از پيامبران از غم و اندوه به درگاه خداوند شِكوه كرد ؛ خداوند به او دستور داد انگور تناول كند .

( المحاسن : ۲/۳۶۲/۲۲۶۲ )

امام صادق عليه السلام :

لَمّا حَسَرَ الماءُ عن عِظامِ المَوتى فرأى ذلكَ نُوحٌ عليه السلام جَزِعَ جَزَعا شَديدا و اغْتَمَّ لِذلكَ ، فأوْحى اللّه ُ إلَيهِ أنْ : كُلِ العِنَبَ الأسْوَدَ لِيَذهَب غمُّكَ .
چون آب فروكش كرد و استخوانهاى مردگان نمايان گرديد و نوح عليه السلام آن صحنه را ديد، بسيار بيتاب شد و اندوهگين گشت . پس، خداوند متعال به او وحى كرد كه انگور سياه بخور، تا غمت زدوده شود .

( المحاسن : ۲/۳۶۳/۲۲۶۴)

 7ـ نظافت لباس

امام على عليه السلام :

 غَسْلُ الثِّيابِ يُذهِبُ الهَمَّ و الحُزنَ .
 شستن جامه ها (نظافت لباس) ، غم و اندوه را مى برد .

( الخصال : ۶۱۲/۱۰ )

 8ـ شستن سر

امام صادق عليه السلام :

مَن وَجَدَ هَمّا و لا يَدري ما هُو فلْيَغْسِلْ رأسَهُ .
 هر كس در خود اندوهى بيابد و علت آن را نداند، سر خود را بشويد.

( الدعوات : ۱۲۰/۲۸۴ )

9ـ يارى جستن از خدا

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

قَولُ : «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ» فيهِ شِفاءٌ مِن تِسعَةٍ و تِسْعينَ داءً ، أدْناها الهَمُّ .
جمله «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه » نود و نه درد را شفا مى دهد كه ساده ترين آنها اندوه است .

( قرب الإسناد : ۷۶/۲۴۴)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أمانٌ لاُمّتي مِن الهَمِّ : «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ ، لا مَلْجَأَ و لا مَنجْى مِن اللّه ِ إلاّ إلَيهِ» .
ذكر «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه ، لا ملجأ و لا منجى من اللّه الاّ اليه (هيچ دگرگونى و نيرويى مگر به اتّكاى خدا نيست و پناه و گريزى از خدا جز به سوى او نيست)» امّت مرا از غم و اندوه در امان مى دارد .

( مكارم الأخلاق : ۲ / ۳۳۴ / ۲۶۵۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن أكْثَرَ الاسْتِغْفارَ جَعلَ اللّه ُ لَهُ مِن كُلِّ هَمٍّ فَرَجا ، و مِن كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجا ، و رَزَقَهُ مِن حَيثُ لا يَحْتَسِبُ .
هر كه زياد استغفار كند، خداوند گره غمهاى او را بگشايد و از هر تنگنايى بيرونش برد و از جايى كه گمان نمى برد، روزيش رساند .

( أعلام الدين : ۲۹۴)

امام على عليه السلام :

 إذا اشْتَدَّ الفَزَعُ فإلى اللّه ِ المَفْزَعُ .
هر گاه بيتابى شدّت گرفت، بايد به خدا پناه بُرد .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۵۴ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا حَزَنكَ أمرٌ مِن سُلطانٍ أو غَيرِهِ فأكْثِرْ مِن قَولِ : «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ» ؛ فإنَّها مِفتاحُ الفَرَجِ ، و كَنزٌ مِن كُنوزِ الجَنّةِ .
 هرگاه از سوى حاكمان، يا ديگران اندوهى به تو رسيد، ذِكر «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه (هيچ قوّت و قدرتى مگر به اتّكاى خدا نيست)» را فراوان بگو ؛ كه آن كليد گشايش است و گنجى از گنجهاى بهشت.

(  بحار الأنوار : ۷۸/۲۰۱/۲۹ )

امام صادق عليه السلام :

 إذا نَزَلَتِ الهُمومُ فعَلَيكَ بِـ «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ» .
 هرگاه غمها بر تو فرود آمد، بر تو باد گفتن ذِكر «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه » .

( الدعوات : ۱۲۰/۲۸۴ )

امام كاظم عليه السلام :

علَمْ أنَّ اللّه َ ··· لَم يَفرِجْ المَحزونينَ بقَدْرِ حُزْنِهِم ، و لكنْ بقَدْرِ رأفَتِهِ و رَحمَتِهِ .
بدان كه خداوند ··· از غمزدگان به اندازه غم و اندوهشان گرهِ غم نگشود، بلكه به اندازه مهر و رأفت خود غمشان را زدود .

( تحف العقول : ۳۹۹ )

غم و شادى با هم هستند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن دارٍ فيها فَرْحَةٌ إلاّ يَتْبَعُها تَرْحَةٌ .
هيچ خانه اى نيست كه در آن شادى باشد، جز اين كه در پى آن، غمى بدان رسد .

( بحار الأنوار : ۷۱/۲۴۲/۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَع كُلِّ فَرْحَةٍ تَرْحَةٌ .
 با هر شادى غمى است .

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۶۴/۲ ، عوالي اللآلي : ۱/۲۸۵/۱۳۲ )

امام على عليه السلام :

كلُّ سُرورٍ مُتَنغِّصٌ .
 هر نوشى را نيشى است .

( غرر الحكم : ۶۸۵۰)

گره هر اندوهى گشوده مى شودجز اندوه دوزخيان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 ما مِن هَمٍّ إلاّ و لَهُ فَرَجٌ إلاّ هَمَّ أهلِ النّارِ .
هيچ اندوهى نيست كه زدوده نشود، مگر اندوه دوزخيان .

( بحار الأنوار : ۷۱/۲۴۲/۲ )

علت شادى و اندوهى كه به ظاهر دليل ندارند

علل الشرائع ـ به نقل از ابو بصير ـ :

 دَخَلتُ على أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام و مَعي رجُلٌ مِن أصْحابِنا ، فقُلتُ لَهُ : جُعِلتُ فِداكَ يا بنَ رسولِ اللّه ِ ، إنّي لَأغْتَمُّ و أحْزَنُ مِن غَيرِ أنْ أعْرِفَ لِذلكَ سَببا ، فقالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : إنَّ ذلكَ الحُزنَ و الفَرحَ يَصِلُ إلَيكُم مِنّا؛ لأنّا إذا دَخلَ علَينا حُزنٌ أو سُرورٌ كانَ ذلكَ داخِلاً علَيكُم ، لأنّا و إيّاكُم مِن نُورِ اللّه ِ عزّ و جلّ
با يكى از يارانمان خدمت امام صادق عليه السلام رسيديم . به آن حضرت عرض كردم : فدايت شوم، يا بن رسول اللّه ! من [گاه ]بدون آن كه بدانم دليلش چيست غمگين و اندوهناك مى شوم ! امام صادق عليه السلام فرمود : آن غم و شادى از ما به شما مى رسد ، زيرا اگر اندوهى يا سرورى به ما رسد بر شما نيز وارد مى شود؛ چون ما و شما از نور خداوند عزّ و جلّ هستيم.

(علل الشرائع : ۹۳/۲ )

الكافى ـ به نقل از جابر جعفى ـ :

تَقَبَّضْتُ بَينَ يَدَي أبي جعفرٍ عليه السلام ، فقُلتُ : جُعِلتُ فِداكَ ، رُبَّما حَزِنتُ مِن غَيرِ مُصيبَةٍ تُصيبُني أو أمْرٍ يَنزِلُ بِي ، حتّى يَعْرِفَ ذلكَ أهلي في وَجْهي و صَديقي ، فقالَ : نَعَم يا جابرُ ، إنّ اللّه َ عزّ و جلّ خَلقَ المؤمنينَ مِن طِينةِ الجِنانِ و أجْرى فيهِم مِن ريحِ رُوحِهِ ، فلذلكَ المؤمنُ أخو المؤمنِ لأبيهِ و اُمّهِ ، فإذا أصابَ رُوحا مِن تلكَ الأرواحِ في بَلَدٍ من البُلْدانِ حُزنٌ ، حَزِنتْ هذهِ لأنَّها مِنها .
در حضور امام باقر عليه السلام دلم گرفت . عرض كردم : فدايت شوم ، گاهى اوقات بدون آن كه مصيبتى يا گرفتاريى به من رسد، اندوهگين مى شوم، چندان كه همسرم و دوستم آن را در چهره ام مى خوانند. فرمود : همين طور است، جابر ! خداوند عزّ و جلّ مؤمنان را از طينت بهشتى آفريد و از نسيم روح خويش در آنها روان ساخت، از اين روست كه مؤمن برادر تنى مؤمن است . پس هرگاه به يكى از آن ارواح در شهرى اندوهى رسد، آن روح ديگر اندوهگين شود؛ زيرا از جنس اوست.

( الكافي : ۲/۱۶۶/۲ )

بحار الأنوار :

رُوي أنَّه سئلَ العالِمُ عليه السلام عنِ الرّجُلِ يُصْبِحُ مَغْموما لا يَدْري سَببَ غَمِّهِ ، فقالَ : إذا أصابَهُ ذلكَ فلْيَعْلَمْ أنَّ أخاهُ مَغْمومٌ ، و كذلكَ إذا أصْبَحَ فَرْحانَ لغَيرِ سَببٍ يُوجِبُ الفَرَحَ ، فباللّه ِ نَسْتَعينُ على حُقوقِ الإخْوانِ
 روايت شده است كه از امام كاظم عليه السلام سؤال شد: فردى غمگين مى شود بى آن كه علت اندوه خود را بداند ؟ فرمود : اگر اندوهى به او رسد بداند كه برادرش غمى دارد . همچنين است اگر بى دليل شاد شود . پس ، در اداى حقوق برادران از خدا مدد مى جوييم .

( بحار الأنوار : ۷۴/۲۲۷/۲۰ )

اندوه پسنديده

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما عُبِدَ اللّه ُ عزّ و جلّ على مِثْلِ طُولِ الحُزْنِ .
خداوند عزّ و جلّ با چيزى همانند اندوه طولانى عبادت نشده است .

( مكارم الأخلاق : ۲/۳۶۷/۲۶۶۱  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به اين پرسش كه : خدا كجاست ؟ ـ فرمود :

عِندَ المُنْكَسِرةِ قُلوبُهُم .
نزد شكسته دلان .

( بحار الأنوار: ۷۳/۱۵۷/۳ )

امام على عليه السلام :

كَم مِن حَزينٍ وَفَدَ بِه حُزنُهُ على سُرورِ الأبَدِ !
بسا اندوهگينى كه اندوهش او را به شادمانى هميشگى كشاند .

( غرر الحكم : ۶۹۶۴ )

امام على عليه السلام :

مَن طالَ حُزنُهُ على نَفْسِهِ في الدُّنيا، أقَرَّ اللّه ُ عَينَهُ يَومَ القِيامَةِ و أحَلَّهُ دارَ المُقامةِ .
 هر كه در دنيا بر نفس خويش اندوه بسيار خورد، خداوند در روز قيامت او را شادمان گرداند و در سراى ماندگارى جايش دهد .

( غرر الحكم : ۹۰۲۷)

امام على عليه السلام :

ما اكْتَحَلَ أحَدٌ بمِثْلِ مَكْحولِ الحُزنِ
هيچ كس سرمه اى چون سرمه اندوه به چشم نكشيد .

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۵۷/۳ )

كنز الفوائد :

 يا بنَ آدمَ ، في كُلِّ يَومٍ يُؤتى رِزْقُكَ و أنتَ تَحْزَنُ، و يَنْقُصُ عُمرُكَ و أنتَ لا تَحْزَنُ ، تَطْلُبُ ما يُطْغيكَ و عندَكَ ما يَكْفيكَ ! .
روايت شده است كه خداوند متعال مى فرمايد : اى آدميزاد ! هر روز، روزى تو مى رسد و تو باز غم به دل راه مى دهى؟ و از عمرت كاسته مى گردد، اما اندوهى به خود راه نمى دهى؟ چندان مى جويى كه تو را به طغيان وا مى دارد، در حالى كه آنچه دارى، كفايتت مى كند؟!

( كنز الفوائد : ۱/۳۰۴ )

بحار الأنوار :

 إنَّ داوودَ عليه السلام قالَ : إلهي ، أمَرْتَني أنْ اُطَهِّرَ وَجْهي و بَدَني و رِجْلي بالماءِ ، فبِما ذا اُطَهِّرُ لكَ قَلبي ؟ قالَ : بالهُمومِ و الغُمومِ .
داوود عليه السلام عرض كرد: الهى! فرمانم دادى كه صورت و بدن و پاهايم را با آب بشويم ، دلم را با چه بشويم؟ فرمود: با غمها و اندوهها.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۵۷/۳ )

امام زين العابدين عليه السلام :

 إنَّ اللّه َ يُحِبُّ كُلَّ قَلبٍ حَزينٍ .
خداوند دلهاى حزين را دوست دارد .

( الكافي : ۲/۹۹/۳۰ )

امام باقر عليه السلام :

 قَرَأتُ في كِتابِ عليٍّ عليه السلام : إنَّ المؤمنَ يُمْسي حَزينا و يُصبِحُ حَزينا ، و لا يَصْلُحُ لَهُ إلاّ ذلكَ .
در كتاب على عليه السلام خواندم كه مؤمن بام و شامش را به اندوه مى گذراند و جز اين به صلاح او نيست .

( التمحيص : ۴۴/۵۵)

بحار الأنوار ـ به نقل از جابر جعفى ـ فرمود : امام باقر عليه السلام به من فرمود :

قالَ لي الإمامُ الباقرُ عليه السلام : يا جابرُ ، إنّي لَمَحْزونٌ ، و إنّي لَمُشْتَغِلُ القَلبِ . قلتُ : و ما حُزنُكَ و ما شُغْلُ قَلبِكَ ؟ قالَ : يا جابرُ ، إنَّهُ مَن دَخلَ قَلبَهُ صافي خالِصِ دِينِ اللّه ِ شَغَلَهُ عَمّا سِواهُ .
 اى جابر ! من محزونم و دلم مشغول است. عرض كردم : اندوه و دل مشغولى شما چيست ؟ فرمود : اى جابر ! هر كس كه دين ناب و زلال خداوند به دلش راه يابد، او را از هر چه جز اوست باز دارد .

( بحار الأنوار : ۷۸/۱۸۵/۱۵ )

امام صادق عليه السلام :

أوحى اللّه ُ إلى عيسى ابنِ مريمَ عليه السلام : اكْحُلْ عَيْنَيكَ بمِيلِ الحُزنِ إذا ضَحِكَ البَطّالونَ .
خداوند به عيسى بن مريم عليه السلام وحى فرمود : آن گاه كه هرزگان مى خندند، تو با ميلِ اندوه بر چشمانت سرمه بكش .

( بحار الأنوار : ۷۲/۷۱/۲)

امام صادق عليه السلام :

 إنْ كانَ المَوتُ حَقّا فالفَرَحُ لِما ذا ؟! .
اگر مرگ حقّ است ، ديگر شادى چرا؟!

( الأمالي للصدوق : ۵۶/۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

 نَفَسُ المَهْمومِ لَنا المُغْتَمِّ لظُلْمِنا تَسْبيحٌ ، و هَمُّهُ لأمْرِنا عِبادَةٌ .
كسى كه براى ما نگران باشد و به خاطر ستمى كه بر ما برود غمگين ، نفس كشيدنش تسبيح است و غم خواريش براى ما عبادت .

( الكافي : ۲/۲۲۶/۱۶ )

مصباح الشريعة ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است ـ :

 الحُزنُ مِن شِعارِ العارِفينَ ، لكَثْرَةِ وارِداتِ الغَيبِ على سَرائرهِم ، و طُولِ مُباهاتِهِم تَحتَ سِتْرِ الكِبْرياءِ ··· و لَو حُجِبَ الحُزنُ عن قُلوبِ العارِفينَ ساعةً لاسْتَغاثُوا ، و لَو وُضِعَ في قُلوبِ غَيرِهِم لاسْتَنْكَروهُ .
حزن [همچون جامه زيرين ]همواره با عارفان است؛ به سبب كثرت واردات غيبى بر دلهايشان، و افتخار بسيارشان بر زير پوشش كبريا بودن ··· اگر اندوه، لحظه اى از دلهاى عارفان كنار رود، دست به استغاثه بر مى دارند و اگر در دلهاى ديگران نهاده شود، آن را خوش ندارند .

( مصباح الشريعة : ۵۰۵)

---

میزان الحکمه،جلد سوم.

مجموعه حدیث درباره اندوه (در قالب پوستر و پاورپوینت)