آفریدگار در احادیث

آفریدگار در احادیث

۱۷ اسفند ۱۳۹۳ 0

دعوت عقل به دفع ضرر احتمالى ;

التوحيد :

 قال الإمامُ الصّادقُ عليه السلام لعبدِ الكريمِ بنِ أبي العَوْجاءِ و هُو مُنْكِرٌ للمَبدَإ و المَعادِ ـ :

إنْ يَكُنِ الأمُر كما تَقولُ ـ و لَيس كما تَقولُ ـ نَجَوْنا و نَجَوْتَ 

و إنْ يَكُنِ الأمرُ كما نَقولُ ـ و هُو كما نَقولُ ـ نَجَوْنا و هَلَكْتَ.

فأقْبَلَ عبدُ الكريمِ مَن مَعهُ فقالَ : وَجَدتُ في قَلبي حَزازَةً ، فَرُدّوني .  فَرَدُّوهُ و ماتَ . 

امام صادق عليه السلام به عبد الكريم بن ابى العوجاء كه منكر مبدأ و معاد بود فرمود ـ :

اگر حقيقت چنان باشد كه تو مى گويى ـ كه البته چنين نيست ـ هم ما و هم تو نجات يافته ايم و اگر حقيقت آن باشد كه ما مى گوييم ـ كه همين طور هم هست ـ ما نجات يافته ايم و تو هلاك گشته اى .

عبد الكريم رو به همراهان خود كرد و گفت : در قلبم سوزش و اندوهى احساس كردم ، مرا ببريد . يارانش او را بردند و عبد الكريم مرد.

( التوحيد : ۲۹۸/۶ )

بحار الأنوار : ـ امام صادق عليه السلام نيز به ابن ابى العوجاء فرمود ـ :

 إنْ يَكُنِ الأمرُ على ما يقولُ هؤلاءِ ـ و هُو على ما يقولونَ ؛ يَعني أهلَ الطَّوافِ ـ فَقد سَلِموا و عَطِبْتُم 

و إنْ يَكُنِ الأمرُ كما تَقولونَ ـ و لَيس كما تَقولونَ ـ فَقَدِ اسْتَوَيْتُم و هُم .

 اگر حقيقت آن باشد كه اينها ( طواف كنندگان كعبه ) مى گويند ـ كه همين هم هست ـ آنان به سلامت رسته اند و شما به هلاكت درافتاده ايد

 و اگر موضوع چنان باشد كه شما مى گوييد ـ كه البته چنين نيست ـ شما و آنها يكسان هستيد.

( بحار الأنوار: ۳/۴۳/۱۸ )

بحار الأنوار :

 الإمام الصّادق عليه السلام ـ في مُناظَرَتِهِ الطَّبيبَ الهِنْديّ ـ : قلتُ : أ رَأيْتَ إنْ كانَ القَولُ قَوْلَكَ فهَل يُخافُ علَيَّ شَيْءٌ مِمّا اُخَوّفُكَ بهِ مِن عِقابِ اللّه ِ ؟ قالَ : لا .

قلتُ : أ فرَأيْتَ إنْ كانَ كما أقولُ و الحقُّ في يَدِي أ لَسْتُ قد أخَذْتُ فيما كنتُ اُحاذِرُ مِن عِقابِ الخالِقِ بالثِّقَةِ و أنّكَ قد وَقَعتَ بجُحودِكَ و إنْكارِكَ في الهَلَكَةِ ؟ قالَ : بلى .

قلتُ : فأيُّنا أوْلى بالحَزْمِ و أقْرَبُ مِن النَّجاةِ ؟ قالَ : أنتَ .

- امام صادق عليه السلام در مناظره با پزشك هندى ـ : گفتم : اگر عقيده تو درست باشد، آيا كيفر خدا، كه من، تو را از آن مى ترسانم ، براى من ترسى دارد ؟گفت : نه .

گفتم : اگر عقيده من درست باشد ـ كه همين هم هست و حقّ به جانب من مى باشد ـ آيا من كه از كيفر خدا مى ترسيده ام تكيه گاه مطمئنّى نگرفته ام و تو با انكار و تكذيبت به هلاكت نيفتاده اى ؟ گفت : چرا. 

گفتم: پس كدام يك از ما دور انديش تر و به نجات نزديكتريم ؟ گفت: تو.

( بحار الأنوار: ۳/۱۵۴ )

بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن عبد اللّه خراسانى خادم امام رضا عليه السلام ـ :

دَخلَ رجُلٌ مِن الزَّنادِقَةِ على الرِّضا عليه السلام و عِندَهُ جَماعَةٌ .

 فقالَ لَهُ أبو الحسنِ عليه السلام : أ رَأيْتَ إنْ كانَ القَولُ قَولَكُم ـ و ليسَ هُو كما تَقولونَ ـ أ لَسْنا و إيّاكُم شَرَعا سَواءً ، و لا يَضُرُّنا ما صَلَّيْنا و صُمْنا و زَكَّيْنا و أقْرَرْنا ؟ فسَكَتَ .

فقالَ أبو الحسنِ عليه السلام : إنْ يَكُنِ القَولُ قَوْلَنا ـ و هُو كما نَقولُ ـ أ لَسْتُم قد هَلَكْتُم و نَجَوْنا؟! .

جماعتى در خدمت امام رضا عليه السلام بودند  كه زنديقى وارد شد .

حضرت به او فرمود : اگر سخن شما درست باشد ـ كه نيست ـ در اين صورت آيا نه اين است كه ما و شما يكسان هستيم و نماز و روزه و زكات و ايمان ما زيانى به ما نمى رساند ؟ زنديق خاموش ماند .

سپس امام رضا عليه السلام فرمود : اگر سخن ما درست باشد ـ كه هست ـ آيا شما به هلاكت درنيفتاده ايد و ما نجات نيافته ايم؟!

( بحار الأنوار: ۳/۳۶/۱۲ )

امام على عليه السلام ـ در ابيات زير كه منسوب به ايشان است و بعضى هم آنها را از ديگران دانسته اند ـ فرمود :

 زَعَمَ المُنَجِّمُ و الطَّبيبُ كِلاهُما                                   أنْ لا مَعادَ، فقلتُ: ذاكَ إلَيْكُما

إنْ صَحّ قَولُكُما فلَستُ بخاسِرٍ                                     أو صَحَّ قَولي فالوَبالُ علَيْكُما .

منجّم و طبيب هر دو ادعا كردند                             كه معادى در كار نيست، گفتم خود ببينيد

اگر سخن شما درست باشد من زيان نكرده ام         و اگر سخن من درست باشد، شما كيفر مى بينيد.

( بحار الأنوار: ۷۸/۸۷/۹۲ )

ناتوانى خردها از انكار خدا :

امام على عليه السلام :

الحَمدُ للّه ِ المُتَجلّي لخَلْقِهِ بخَلْقِهِ  و الظّاهِرِ لقُلوبِهِم بحُجّتِهِ .

ستايش خدايى را كه با آفرينشِ موجودات بر جهانيان آشكار گشته و به برهان خويش بر دلهاى آنان نمودار است .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۰۸ )

امام على عليه السلام :

الحَمدُ للّه ِ الّذي بَطَنَ خَفيّاتِ الاُمورِ  و دَلّتْ (وَ ذلّتْ) علَيهِ أعْلامُ الظُّهورِ و امْتَنعَ على عَينِ البَصيرِ .

 فلا عَينُ مَن لَم يَرَهُ تُنْكِرُهُ و لا قَلبُ مَن أثْبَتَهُ يُبصِرُهُ ··

· فهُو الّذي تَشْهَدُ لَهُ أعْلامُ الوُجودِ على إقْرارِ قَلبِ ذي الجُحودِ .

 ستايش خدايى را كه به امور پنهانى داناست و نشانه هاى آشكارى بر هستى او گواه است و ديدن او با بينايى چشم ظاهرى ممكن نيست .

پس  نه چشمى كه او را نديده است  انكارش مى كند و نه دلى كه هستى او را اثبات مى كند به كنه ذاتش پى مى برد ···

پس اوست آن كه نشانه هاى هستى بر اقرار باطنى منكران او گواهى مى دهد .

( نهج البلاغة: الخطبة ۴۹ )

امام على عليه السلام :

و أقامَ مِن شَواهِدِ البَيِّناتِ على لَطيفِ صَنْعَتِهِ و عَظيمِ قُدْرَتِهِ ،  ما انْقادَتْ لَهُ العُقولُ  مُعْتَرِفَةً بهِ  و مُسَلِّمَةً لَهُ  و نَعَقَتْ في أسْماعِنا دَلائلُهُ على وَحْدانِيّتِهِ .

و از دلايل آشكارى كه بر لطف و ظرافت آفرينش او و بر شُكوه قدرت او گواهند، چيزى است كه خِردها به او اعتراف دارند و در برابرش منقادند و سر تسليم فرو دارند و دلايل وحدانيت او در گوشهاى ما فرياد مى زنند.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۵ )

امام على عليه السلام :

الّذي بَطَنَ مِن خَفيّاتِ الاُمورِ  و ظَهرَ في العُقولِ بما يُرى في خَلقِهِ مِن عَلاماتِ التَّدبيرِ؛

الّذي سُئلتِ الأنْبياءُ عَنهُ فلَم تَصِفْهُ بِحَدٍّ و لا بِبَعْضٍ ، بَل وَصَفَتْهُ بفِعالِهِ و دَلّتْ علَيهِ بآياتِهِ .

لا تَسْتَطيعُ عُقولُ المُتَفَكّرينَ جَحْدَهُ ؛ لأنّ مَن كانتِ السَّماواتُ و الأرضُ فِطْرَتَهُ و ما فيهِنَّ و ما بَينهُنَّ و هُو الصّانعُ لَهُنّ ، فلا مَدْفَعَ لقُدْرتِهِ .

خدايى كه نهانيهاى امور را مى داند و به سبب نشانه هاى تدبير كه در آفريده هايش ديده مى شود، بر خِردها آشكار است ؛

خدايى كه درباره او از پيامبران پرسيدند، اما آنان او را به حدّ و جزء توصيف نكردند، بلكه به افعالش وصف كردند و از طريق نشانه هايش به او ره نمودند ؛

انديشه هاى متفكّران نتواند وجود او را انكار كند ؛ زيرا كسى كه آسمانها و زمين و آنچه را كه در آنها و در بين آنهاست آفريده است، قدرتش انكار ناپذير است .

( الكافي : ۱/۱۴۱/۷ )

التوحيد ـ به نقل از هشام بن حكم ـ :

كانَ زِنْديقٌ بمِصرَ يَبْلُغُهُ عن أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام عِلمٌ .  فخَرجَ إلى المَدينَةِ لِيُناظِرَهُ فلَم يُصادِفْهُ بها . فقيلَ لَهُ : هُو بمَكّةَ . فخَرجَ الزِّنْديقُ إلى مَكّةَ ··

·فلمّا فَرَغَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام أتاهُ الزِّنْديقُ فقَعَدَ بَينَ يَدَيْهِ   و نَحنُ مُجْتَمِعونَ عِندَهُ  .

فقالَ للزِّنْديقِ : أ تَعلَمُ أنّ للأرضِ تَحتا و فَوقا ؟ قالَ : نَعَم .

قالَ : فدَخَلْتَ تَحتَها ؟ قالَ : لا .

قالَ : فما يُدْريكَ بما تَحتَها ؟ قالَ : لا أدْري .  إلاّ أنّي أظُنُّ أنْ لَيس تَحتَها شَيْءٌ .

قالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فالظَّنُّ عَجْزٌ ما لَم تَسْتَيقِنْقال   .

أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فصَعِدْتَ السَّماءَ ؟ قالَ : لا .

قالَ : فتَدْري ما فيها ؟ قالَ : لا .

قالَ : فأتَيْتَ المَشرِقَ و المَغرِبَ فنَظَرْتَ ما خَلْفَهُما ؟! قالَ : لا .

قالَ : فعَجَبا لكَ ، لَم تَبْلُغِ المَشرِقَ  و لَم تَبْلُغِ المَغرِبَ ، و لَم تَنْزِلْ تَحتَ الأرضِ  و لَم تَصْعَدِ السّماءَ ، و لَم تَخْبُرْ هُنالِكَ فتَعْرِفَ ما خَلفَهُنَّ و أنتَ جاحِدٌ ما فيهِنَّ !

و هَل يَجحَدُ العاقِلُ ما لا يَعرِفُ ؟!

فقالَ الزِّنْديقُ : ما كَلّمَني بهـذا أحـدٌ غَيرُكَ .

قـالَ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : فأنـتَ في شَـكٍّ مِن ذلـكَ ، فلَعلَّ هُـو  أو لَعـلَّ لَيس هُو !

قـالَ الزِّنْـديقُ : و لَعلَّ ذاكَ  .

فقال أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : أيُّها الرّجُلُ!  لَيس لِمَنْ لا يَعلَمُ حُجّةٌ على مَن يَعلَمُ   فلا حُجّةَ للجاهِلِ على العالِمِ  .

يا أخا أهل مِصرَ ، تَفَهّمْ عنّي ، فإنّا لا نَشُـكُّ فـي اللّه ِ أبَـدا . أ مَـا تَـرى الشّمـسَ و القَمـرَ و اللّيـلَ و النّهـارَ يَلِجـانِ و لا يَشْتَبِهـانِ ، يَذْهَبـانِ و يَرْجِعانِ؟! ···

قالَ هِشامٌ : فآمَنَ الزِّنْديقُ على يَدَيْ أبي عبدِ للّه ِ عليه السلام .

 زنديقى مصرى  آوازه دانش امام صادق عليه السلام را شنيده بود . از اين رو به مدينه آمد تا با ايشان مناظره كند .  اما آن حضرت را در مدينه نيافت . به او گفته شد : حضرت در مكّه است . زنديق راهى مكّه شد ··

·چون امام صادق عليه السلام از طواف فارغ شد زنديق نزد ايشان آمد و در مقابل امام ـ كه ما نيز گرد حضرتش بوديم ـ نشست .

امام به زنديق فرمود : آيا مى دانى كه زمين را پايين و بالايى است ؟ عرض كرد : آرى .

فرمود : آيا پايين زمين رفته اى ؟ عرض كرد : خير.

فرمود : پس چه مى دانى كه پايين زمين چيست ؟ عرض كرد : نمى دانم .  ولى گمان مى كنم كه زير آن چيزى نيست .

امام عليه السلام فرمود : تا به چيزى يقين نيابى، گمان كارساز نيست  .

امام صادق عليه السلام فرمود : آيا به آسمان بالا رفته اى ؟ عرض كرد : خير .

فرمود : مى دانى در آن جا چيست ؟ عرض كرد : خير .

فرمود : آيا به مشرق و مغرب رفته اى و آن سوى آنها را ديده اى ؟عرض كرد : خير .

حضرت فرمود : شگفتا از تو ، تو نه به مشرق رفته اى نه به مغرب ، نه زير زمين فرو رفته اى و نه به آسمان بر رفته اى  ، و آن جاها را نيازموده اى تا بدانى در وراى آنها چيست و با اين حال آنچه را در آنهاست انكار مى كنى !

آيا عاقل، چيزى را كه نمى داند انكار مى كند؟!

در اين هنگام زنديق گفت : تاكنون كسى جز شما با من اينچنين سخن نگفته بود.

حضرت عليه السلام فرمود : بنا بر اين ، تو در اين موضوع شكّ دارى  ، كه شايد درست باشد يا درست نباشد ؟

زنديق گفت: شايد چنين باشد .

امام صادق عليه السلام فرمود : اى مرد ! كسى را كه نمى داند بر آن كه مى داند برهانى نيست و جاهل را بر عالم حجّت نباشد .

اى برادر مصرى ! از من بشنو، كه ما درباره خدا هرگز شكّ نداريم . آيا نمى بينى خورشيد و ماه و شب و روز بى آن كه دچار خطا شوند  مى آيند و مى روند ؟···

هشام گفت : آن زنديق، در پايان به دست امام صادق عليه السلام ايمان آورد .

( التوحيد : ۲۹۳/۴ )

هر پديده متّكى به غير، معلول است .

امام على عليه السلام :

 كُلُّ قائمٍ بغَيرِهِ مَصْنوعٌ  و كُلُّ مَوجودٍ في سِواهُ مَعْلولٌ .

 هر آنچه متّكى به غير خود باشد مصنوع است و هر موجودى كه به سبب غيرِ خود وجود يابد معلول است .

( نهج السعادة : ۳/۴۵ )

امام على عليه السلام :

كُلُّ مَعْروفٍ بِنَفْسِهِ مَصْنوعٌ ، و كُلُّ قائمٍ في سِواهُ مَعْلولٌ .

 هر آنچه به خود .حديث شناخته شود مصنوع است و هر متّكى به غير خود، معلول است .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۶ )

 دليل بر حدوث اجسام چيست ؟

امام صادق عليه السلام ـ در مناظره خود با ابن ابى العوجاء چون پرسيد : دليل بر حادث بودن اجسام چيست؟ ـ فرمود :

 إنّي ما وَجَدتُ شَيئا صَغيرا و لا كَبيرا إلاّ إذا ضُمَّ إلَيهِ مِثْلُهُ صارَ أكْبرَ  و في ذلكَ زَوالٌ و انْتِقالٌ عنِ الحالَةِ الاُولى .

و لَو كانَ قَديما ما زالَ و لا حالَ ؛ لأنّ الّذي يَزولُ و يَحولُ يَجوزُ أنْ يُوجَدَ و يَبطُلَ .

 فيكونُ بوجودِهِ بَعدَ عَدَمِهِ دُخولٌ في الحَدَثِ   و في كَونِهِ في الاُولى دُخولُهُ في العَدَمِ .

و لَن يَجْتَمِعَ صِفَةُ الأزَلِ و العَدَمِ في شَيءٍ واحِدٍ .

من هيچ چيز خُرد و كلانى را نديده ام مگر آن كه هرگاه مانندش به آن ضميمه شود بزرگتر گردد و اين موجب مى شود تا آن شى ء از حالت نخستين خود در آمده حالتى ديگر به خود گيرد .

اگر آن شى ء [ نه حادث ، بلكه ] قديم بود زوال و تغيير در آن راه نمى يافت؛ زيرا آنچه دستخوش زوال و تغيير مى شود، مى تواند هستى يابد و يا نيست شود .

پس با هستى يافتن از پس نيستى  به مرحله حدوث راه مى يابد و در حالت نخست [ نيز ] در دنياى عدم قدم مى گذارد . 

حال آن كه صفت ازل و عدم هرگز در يك شى ء جمع نمى شوند .

( التوحيد : ۲۹۷/۶ ، انظر تمام الحديث )

دليل نخست بر اثبات وجود خدا -  شناخت فطرى (  1   )  :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :


كُلُّ مَوْلودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ ، يَعني على المَعْرِفَةِ بأنّ اللّه َ عزّ و جلّ خالِقُهُ ،

فذلكَ قَولُهُ : « و لَئنْ سَألْتَهُم مَن خَلَقَ السّماواتِ و الأرضَ لَيَقُولُنَّ اللّه ُ» .

هر نوزادى بر فطرت زاده مى شود ، يعنى مى داند كه خداوند عزّ و جلّ آفريدگار اوست.

اين است معناى سخن خداوند كه : « اگر از آنان بپرسى چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است هر آينه گويند : خدا » .الزمر : ۳۸ )

التوحيد : ۳۳۱/۹ )


پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ  و إنّما أبَواهُ يُهَوِّدانِهِ و يُنَصِّرانِهِ .

 هر مولودى بر فطرت ( توحيد ) زاده مى شود و اين پدر و مادر او هستند كه وى را يهودى و نصرانى بار مى آورند.

( شرح نهج البلاغة : ۴/۱۱۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در يكى از غزوات كه طى آن مسلمانان فرزندان مشركان را كشتند ـ فرمود :

 ألا إنّ خِيارَكُم أبناءُ المُشرِكينَ .

ثُمّ قالَ : ألا لا تَقْتُلوا ذُرِّيَّةً .  كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ  فما يَزالُ علَيها حتّى يُعْرِبَ عَنها لِسانُهُ .

 فأبَواهُ يُهَوِّدانِهِ أو يُنَصِّرانِهِ أو يُمَجِّسانِهِ

بدانيد كه بهترين افراد شما  فرزندان همان مشركان هستند.

سپس فرمود: هان! نسل كشى مكنيد . هر مولودى بر اساس فطرت ( توحيد ) به دنيا مى آيد و پيوسته بر آن است تا آن كه زبانش از آن پرده بر مى دارد .

 اما پدر و مادرش او را يهودى يا نصرانى و يا مجوسى بار مى آورند .

( كنز العمّال : ۱۱۷۳۰ )

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيين حنيف در آيه « حنفاء للّه ··· » ( الحجّ : ۳۱ ـ فرمود :

هِي الفِطرَةُ الّتي فَطَرَ النّاسَ علَيها ؛ فَطَرَ اللّه ُ الخَلقَ على مَعْرِفَتِهِ .

مراد فطرتى است كه خداوند مردم را بر آن سرشته است ؛ خداوند خلق را با سرشت خداشناسى آفريده است .

( بحار الأنوار : ۳/۲۷۹/۱۲ )

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « فطرتى است كه خداوند همه را بدان فطرت بيافريده است » (       ) ـ فرمود :

فَطَرهُم على مَعْرفَتِهِ أنَّهُ رَبُّهُم  ؛

و لَو لا ذلكَ لَم يَعْلَموا ـ إذا سُئِلوا ـ مَن رَبُّهُم و لا مَن رازِقُهُم .

 آنان را بر سرشت خداشناسى و اين كه او پروردگارشان است آفريد ؛

و اگر چنين نبود در پاسخ به اين پرسش كه چه كسى پروردگارشان است و چه كسى آنها را روزى مى دهد، در مى ماندند .

( بحار الأنوار : ۳/۲۷۹/۱۳ ، أقول : في تفسير البرهان روايات تدلّ على أنّ المقصود من الفطرة في الآية المذكورة فطرة التوحيد ، انظر البرهان في تفسير القرآن : ۳/۲۶۱/۲ ـ ۱۸ )

 

امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود :

 التّوحيدُ .
 مقصود توحيد است .

( الكافي : ۲/۱۲/۱ )

 

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « و پروردگار تو از پشت بنى آدم فرزندانشان را بيرون آورد و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسيد : آيا من پروردگارتان نيستم ؟ گفتند : آرى ، گواهى مى دهيم تا در روز قيامت نگوييد كه ما از آن بى خبر بوديم » (       ) ـ فرمود :

 ثَبتَتِ المَعرِفَةُ في قُلوبِهِم  و نَسُوا المَوقِفَ ، و سَيَذْكُرونَهُ يَوما ،

و لَو لا ذلكَ  ،لَم يَدْرِ أحَدٌ مَن خالِقُهُ و لا مَن رازِقُهُ .

خداشناسى در دلهايشان استوار گشت و روز «اَلَست» و اخذ گواهى را از ياد بردند ، امّا روزى به يادش مى آورند ،

و اگر چنين نبود،  هيچ كس نمى دانست كه آفريدگار و روزى دهنده او كيست.

( بحار الأنوار : ۳/۲۸۰/۱۶ )

 

دليل دوم بر اثبات وجود خدا  -  شناخت فطرى (   2  )   :

امام على عليه السلام ـ در تفسير «اللّه » ـ فرمود :

هُو الّذي يَتَألَّهُ إلَيهِ عِندَ الحَوائجِ و الشَّدائدِ كُلُّ مَخْلوقٍ عِندَ انْقِطاعِ الرَّجاءِ مِن جَميعِ مَن هُو دُونَهُ و تَقَطُّعِ الأسْبابِ مِن كُلِّ مَن سِواهُ ؛

و ذلكَ أنَّ كُلَّ مُتَرَئّسٍ في هذهِ الدُّنيا و مُتَعَظِّمٍ فيها و إنْ عَظُمَ غَناؤهُ و طُغْيانُهُ و كثُرَتْ حَوائجُ مَن دُونَهُ إلَيهِ ،

فإنّهُم سَيَحْتاجونَ حَوائجَ لا يَقْدِرُ علَيها هذا المُتَعاظِمُ  و كذلكَ هذا المُتَعاظِمُ يَحتاجُ حَوائجَ لا يَقْدِرُ علَيها .

فَينْقَطِعُ إلى اللّه عِندَ ضَرورَتِهِ و فاقَتِهِ  حتّى إذا كُفِيَ هَمَّهُ عادَ إلى شِرْكِهِ .

 او كسى است كه هر مخلوقى در هنگام نيازها و گرفتاريها  وقتى اميدش از همه كس قطع مى شود و رشته همه سببها  جز او بريده مى گردد، به وى روى مى آورد ؛

چه آن كه هر انسانى هر چند در اين دنيا خود را رئيس بخواند و بزرگ بداند و بى نيازى و گردن فرازييش بسيار باشد و ديگران به او نياز فراوان داشته باشند،

همين نيازمندان نيازهايى برايشان پيدا خواهد شد كه آن شخص  قادر به بر آوردن آنها نيست و براى خود همين شخص نيز نيازهايى پيش مى آيد كه توان بر آوردن آنها را ندارد.

پس  هنگام ضرورت و نيازمندى به خدا روى مى آورد، اما همين كه نيازش برآورده شود  دوباره ره شرك مى پويد .

( التوحيد : ۲۳۱/۵ )

امام رضا عليه السلام :

 بصُنْعِ اللّه ِ يُسْتَدلُّ علَيهِ  و بالعُقولِ يُعتَقَدُ مَعرِفَتُهُ  و بالفِطْرَةِ تَثْبُتُ حُجَّتُهُ .

 از آفرينش خدابه وجود او پى برده مى شود و با خردها شناخته مى شود و با فطرت  برهان بر وجود او ثابت مى شود.

( التوحيد : ۳۵/۲ )

امام عسكرى عليه السلام ـ در تفسير « بسم اللّه الرحمن الرحيم » ـ فرمود :

اللّه ُ هُو الّذي يَتألَّهُ إلَيهِ عِندَ الحَوائجِ و الشَّدائدِ كُلُّ مَخْلوقٍ عِندَ انْقِطاعِ الرَّجاءِ مِن كُلِّ مَن هُوَ دُونَهُ ، و تَقَطُّعِ الأسْبابِ مِن جَميعِ مَن سِواهُ .

يقولُ : بِسمِ اللّه ِ.  أيْ أسْتَعينُ على اُموري كُلِّها باللّه ِ الّذي لا تَحِقُّ العِبادَةُ إلاّ لَهُ  المُغيثُ إذا اسْتُغيثَ  و المُجيبُ إذا دُعِيَ .

و هُو ما قالَ رجُلٌ للصّادقِ عليه السلام : يا ابنَ رسولِ اللّه ِ!  دُلَّني على اللّه ِ، ما هُو ؟ فَقدْ أكْثَرَ علَيَّ المُجادِلونَ و حَيَّروني .

 فقالَ لَهُ : يا عبدَ اللّه ِ ، هَل رَكِبْتَ سَفينَةً قَطُّ ؟ قالَ : نَعَم .

قالَ : فهَل كُسِرَ بِكَ حَيثُ لا سَفينَةَ تُنْجيكَ و لا سِباحَةَ تُغْنيكَ ؟ قالَ : نَعَم .

قالَ : فهَلْ تَعَلّقَ قَلبُكَ هُنالِكَ أنّ شَيئا مِن الأشْياءِ قادِرٌ على أنْ يُخَلِّصَكَ مِن وَ رْطَتِكَ ؟ فقالَ : نَعَم .

قالَ الصّادقُ عليه السلام : فذلِكَ الشّيءُ هُو اللّه ُ القادِرُ على الإنْجاءِ حَيثُ لا مُنْجيَ  و على الإغاثَةِ حَيثُ لا مُغِيثَ .

اللّه هموست كه هر مخلوقى در نيازها و گرفتاريها وقتى اميدش از همه ، جز او قطع مى شود و رشته هر سببى جز او بريده مى گردد   به وى روى مى آورد .

مى گويى : بسم اللّه . يعنى در همه كارهايم از خدايى كمك مى گيرم كه عبادت و پرستش سزاوار جز او نيست و هرگاه فرياد خواهى شود به فرياد مى رسد و هرگاه خوانده شود اجابت مى كند .

اين همان نكته اى است كه مردى به امام صادق عليه السلام عرض كرد : يا بن رسول اللّه ! مرا به وجود خدا راهنمايى كن كه مجادله گران بر من هجوم آورده سرگشته و حيرانم كرده اند .

امام صادق عليه السلام به او فرمود : اى بنده خدا ! آيا هرگز كشتى سوار شده اى؟ عرض كرد : آرى .

فرمود : آيا پيش آمده كه كشتى بشكند و در آن جا نه كشتى ديگرى باشد كه تو را برهاند و نه شنا كردن كارساز باشد ؟ عرض كرد : آرى.

فرمود : آيا در آن هنگام دلت متوجه موجودى شده است كه مى تواند تو را از هلاك نجات دهد؟ عرض كرد : آرى .

امام صادق عليه السلام فرمود : آن موجود همان خداى توانايى است كه آن جا كه هيچ نجات دهنده ديگرى نيست نجات مى دهد و آن جا كه فريادرسى نيست به فرياد مى رسد .

( التوحيد : ۲۳۱/۵ )

دليل سوم بر اثبات وجود خدا  - قانون عليّت :

امام على عليه السلام :

 كُلُّ صانِعِ شَيْءٍ فمِن شَيْءٍ صَنَعَ  و اللّه ُ لا مِن شَيْءٍ صَنَعَ ما خَلَقَ .

 هر كس چيزى بسازد  آن را از چيزى [ ديگر] ساخته است ، اما خداوند آنچه را ساخته از چيزى نيافريده است .

( التوحيد : ۴۳/۳ )

امام على عليه السلام :

الحمد للّه ··

·الدّالِّ على قِدَمِهِ بحُدوثِ خَلْقِهِ  و بحُدُوثِ خَلْقِهِ على وُجودِهِ ···مُسْتَشْهِدٌ بِحُدُوثِ الأشْياءِ على أزَليّتِهِ  و بما وَسَمَها بهِ مِن العَجْزِ على قُدْرَتِهِ  و بما اضْطَرَّها إلَيهِ مِن الفَناءِ على دَوامِهِ .

 سپاس و ستايش خداوندى را كه ···

حدوث آفريدگانش را دليل قديم بودن و وجود خود قرار داد···حدوث اشياء را گواه ازلى بودن خود گرفت و با داغ ناتوانى كه بر آنان نهاد  آنها را گواه قدرت خود و فناى حتمى آنها را گواه جاودانگى خويش گرفت.

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۵ )

امام على عليه السلام :

 الحَمدُ للّه ِ الدّالِّ على وُجودِهِ بخَلْقِهِ ، و بمُحْدَثِ خَلْقِهِ على أزَليّتِهِ .

ستايش خداوندى را كه آفريدگان خود را دليل بر وجود خويش ساخت و حادث بودن آنها را دليل بر ازليّتش .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۲ )

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به يكى از علماى شام كه از ايشان پرسيد: ··· پس اشياء را از چيز آفريده است يا از هيچ ؟ ـ فرمود :

··· فالشَّيْءُ خَلقَهُ مِن شَيْءٍ أو مِن لا شَيءٍ ؟ ـ :

خَلقَ الشَّيْءَ لا مِن شَيْءٍ كانَ قَبلَهُ .

و لَو خَلقَ الشَّيْءَ مِن شَيْءٍ  إذا لَم يَكُنْ لَهُ انْقِطاعٌ أبدا  و لَم يَزَلِ اللّه ُ إذا و مَعهُ شَيْءٌ .

 و لكنْ كانَ اللّه ُ و لا شَيْءَ مَعهُ .

اشياء را آفريد نه از چيزى كه پيش از آن وجود داشته باشد.

اگر شى ء را از شى ء آفريده باشد، هرگز ميان او و اشياء انقطاع نبوده و همواره چيزى با خدا مى باشد .

حال آن كه خدا بوده و چيزى با او نبوده است .

( التوحيد : ۶۶/۲۰ )

بحار الأنوار :

 -الإمامُ الصّادقُ عليه السلام مِن مُناظَرَتِهِ زِنْديقا .  قالَ الزِّنْديقُ : مِن أيِّ شَيْءٍ خَلقَ الأشْياءَ ؟ ـ : لا مِن شَيْءٍ .

 فقالَ : كيفَ يَجيءُ مِن لا شَيْءٍ  شَيْءٌ ؟ قالَ عليه السلام : إنّ الأشْياءَ لا تَخْلو أنْ تَكونَ خُلِقَتْ مِن شَيْءٍ أو مِن غَيرِ شَيْءٍ ؛

 فإنْ كانتْ خُلِقَتْ مِن شَيْءٍ كانَ مَعهُ فإنّ ذلكَ الشّيْءَ قَديمٌ  و القَديمُ لا يَكونُ حَديثا و لا يَفْنى و لا يَتَغيّرُ .

و لا يَخْلو ذلكَ الشَّيْءُ مِن أنْ يَكونَ جَوْهَرا واحِدا و لَوْنا واحِدا . فمِن أينَ جاءتْ هذهِ الألْوانُ المُخْتَلِفَةُ و الجَواهِرُ الكَثيرَةُ المَوجودَةُ في هذا العالَمِ مِن ضُروبٍ شَتّى ؟

و مِن أينَ جاءَ المَوْتُ ، إنْ كانَ الشَّيْءُ الّذي اُنْشِئَتْ مِنهُ الأشْياءُ حيّا ؟

أو مِن أينَ جاءتِ الحياةُ إنْ كانَ ذلكَ الشَّيْءُ مَيِّتا ؟

و لا يَجوزُ أنْ يَكونَ مِن حَيٍّ و مَيِّتٍ قَديمَيْنِ لَم يَزالا ؛  لأنّ الحيَّ لا يَجيءُ مِنهُ مَيِّتٌ و هُو لَم يَزَلْ حيّا .

و لا يَجوزُ أيضا أنْ يَكونَ المَيِّتُ قَديما لَم يَزَلْ بما هُو بهِ مِن المَوْتِ، ؛ لأنَّ المَيِّتَ لا قُدْرَةَ لَهُ و لا بَقاءَ.

قالَ: مِن أينَ قالوا إنَّ الأشياءَ أزَليَّةٌ؟  

قالَ عليه السلام : ··· إنَّ الأشْياءَ تَدُلُّ على حُدوثِها مِن دَوَرانِ الفَلَكِ بما فيهِ ··· و تَحَرُّكِ الأرضِ و مَن علَيها  و انْقِلابِ الأزْمِنَةِ  و اخْتِلافِ الوَقتِ و الحَوادِثِ الّتي تَحْدُثُ في العالَمِ  مِن زِيادَةٍ و نُقْصانٍ و مَوْتٍ و بِلىً

 و اضْطِرارِ النَّفْسِ إلى الإقْرارِ بأنّ لَها صانِعا و مُدَبِّرا ؟

أ ما تَرى الحُلْوَ يَصيرُ حامِضا  و العَذْبَ مُرّا   و الجَديدَ بالِيا   و كُلٌّ إلى تَغَيُّرٍ و فَناءٍ ؟! .

امام صادق عليه السلام در مناظره با زنديقى كه گفت : خداوند اشياء را از چه آفريده است ؟ فرمود : از چيزى نيافريد.

عرض كرد : چگونه چيز از هيچ به وجود مى آيد ؟ فرمود : اشياء از دو حال خارج نيستند : يا از چيزى آفريده شده اند يا از چيزى آفريده نشده اند؛

اگر از چيزى آفريده شده اند كه آن چيز پيوسته با خدا بوده، پس آن چيز قديم است و قديم  نه حادث مى شود نه فانى مى گردد و نه تغيير مى پذيرد .

حال آن شى ء   يك جوهر و يك رنگ (عرض) است . در اين صورت اين همه رنگ (اعراض) گوناگون و جواهر فراوان موجود در اين عالم  از كجا آمده است؟ 

اگر آن چيزى كه اشياء همه از او پديد آمده زنده است  پس مرگ از كجا آمده است ؟

و اگر آن چيز مرده است حيات و زندگى از كجا آمده است ؟

ممكن نيست كه از يك مُرده و يك زنده قديمى ازلى به وجود آمده باشند ؛  زيرا از زنده ازلى  مُرده پديد نمى آيد .

همچنين ممكن نيست كه مُرده ازلى و قديم وجود داشته باشد ؛ زيرا موجود مُرده را قدرت و بقايى نيست .

[ زنديق ] گفت : از چه رو گفته اند كه موجودات ازلى اند ؟

حضرت فرمود: ··· چرخش سپهر و هر آنچه در آن است ··· و حركت زمين و هر آنچه بر آن است و دگرگونى زمانها و اختلاف زمان و حوادثى كه در عالم رخ مى دهد و مرگ و پوسيدگى

و نا گزيرى نفس به اقرار به اين كه او را آفريدگار و مدبّر است ، همگى نشانگر حدوث اشياء است .

مگر نمى بينى كه شيرين، ترش مى شود و خوش مزه تلخ و نو فرسوده و هر چيزى به سوى دگرگونى و نابودى مى رود؟

( بحار الأنوار : ۱۰/۱۶۶/۲ )

امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر وجود [خداى] يگانه چيست ؟ ـ فرمود :

ما بِالخَلْقِ مِن الحاجَةِ .

نيازمندى آفريده ها.

( تحف العقول : ۳۷۷ )

امام صادق عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر وجود [خداى] يگانه چيست ؟ ـ فرمود :

وَجَدتُ نَفْسي لا تَخْلو مِن إحْدى جِهَتَينِ : إمّا أنْ أكون صَنَعْتُها أنا أو صَنَعَها غَيري ؛

فإن كنتُ صَنَعتُها أنا فلا أخْلو مِن أحدِ مَعْنَيَينِ :  إمّا أنْ أكونَ صَنَعتُها و كانتْ مَوجودَةً أو صَنَعْتُها و كانتْ مَعْدومَةً ؛  

فإنْ كنتُ صَنَعْتُها و كانتْ مَوجودةً فَقَدِ اسْتَغْنَتْ بوجودِها عن صَنْعَتِها  و إن كانتْ مَعْدومَةً فإنّكَ تَعلمُ أنّ المَعْدومَ لا يُحْدِثُ شَيئا ؛

فقد ثَبَتَ المَعنى الثّالثُ أنّ لي صانِعا و هُو اللّه ُ رَبُّ العالَمِينَ .

 فقامَ و ما أحارَ جَوابا .

 خودم را از دو حال خالى نيافتم : يا من خود را آفريده ام يا كسى ديگر مرا آفريده است؛

اگر من خود را آفريده ام از دو حال خارج نيستم : يا بوده ام و خود را آفريده ام و يا نبوده ام و خود را پديد آورده ام ؛

اگر قبلاً بوده ام و خود را پديد آورده ام نيازى به پديد آوردن ندارم و اگر نبوده ام تو مى دانى كه معدوم چيزى را به وجود نمى آورد؛

پس شقّ سوم ثابت مى شود و آن اين كه مرا آفريدگارى است و آن همان خداى پروردگار جهانيان است .

ابو شاكر كه پاسخى براى گفتن نداشت   برخاست .

( التوحيد : ۲۹۰/۱۰ )

دليل چهارم بر اثبات وجود خدا - نشانه ها :

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از اثبات صانع ـ فرمود :

البَعْرَةُ تَدُلُّ على البَعيرِ  و الرَّوْثَةُ تَدُلَّ على الحَميرِ  و آثارُ القَدَمِ تَدُلُّ على المَسيرِ .

فهَيْكَلٌ عُلْويٌّ بهذهِ اللَّطافَةِ  و مَرْكَزٌ سُفْليٌّ بهذهِ الكَثافَةِ  كيفَ لا يَدُلاّنِ على اللّطيفِ الخَبيرِ ؟ ! .

 پشكل شتر بر وجود شتر دلالت دارد و سرگين الاغ بر وجود الاغ و ردّ پا بر وجود رهگذر .

پس  چگونه پيكره اى آسمانى با اين لطافت و كالبدى زمينى با اين ستبرى، بر وجود خدايى لطيف و خبير دلالت ندارد؟! .

( بحار الأنوار : ۳/۵۵/۲۷ )

 أشهَدُ أنّ السّماواتِ و الأرضَ و ما بَينَهُما آياتٌ تَدُلُّ علَيكَ  و شَواهِدُ تَشْهدُ بما إلَيهِ دَعَوتَ .

كلُّ ما يُؤدِّي عنكَ الحُجَّةَ و يَشْهدُ لكَ بالرُّبوبيّةِ مَوْسومٌ بآثارِ نِعْمَتِكَ ، و مَعالِمِ تَدبيرِكَ .

گواهى مى دهم كه آسمانها و زمين و آنچه ميان آنهاست   نشانه هايى بر وجود تو است و گواههايى بر آنچه به سوى آن دعوت كردى .

هر آنچه حجّت تو را بيان مى كند و به پروردگارى تو گواهى مى دهد، نشان آثار نعمتهاى تو و علايم تدبير تو را بر خود دارد.

( شرح نهج البلاغة : ۲۰/۲۵۵ )

امام على عليه السلام :

بصُنْعِ اللّه ِ يُسْتَدَلُّ علَيهِ  و بالعُقولِ تُعْتَقَدُ مَعْرفَتُهُ  و بالفِكْرَةِ تَثْبُتُ حُجّتُهُ  و بآياتهِ احْتَجَّ على خَلْقِهِ .

 از آفريده هاى خدا به وجود او راه برده مى شود و با خردها شناخت او راسخ مى شود و با تفكر و انديشه برهان بر هستى او آشكار مى گردد و از طريق آيات و نشانه هاى او حجّت وى بر خلقش تمام مى شود.

( تحف العقول : ۶۲ )

امام على عليه السلام :

 ظَهرَتْ في بَدائعِ الّذي أحْدَثَها آثارُ حِكمَتِهِ  و صارَ كُلُّ شَيءٍ خَلقَ حُجَّةً لَهُ و مُنْتَسِبا إلَيهِ .

 فإنْ كانَ خَلْقـا صامِتـا فحُجَّتُهُ بالتَّدبيرِ ناطِقَةٌ فيهِ .

 آثار حكمت خداوند  در بدايعى كه پديد آورده آشكار است و هر چيزى كه آفريد  حجّت او شد و نسبت بدو يافت .

پس، اگر آفريده اى بى زبان و خاموش باشد [ آثار ] تدبير خدا در آن  حجّت گوياى اوست .

( التوحيد : ۵۲/۱۳ )

امام على عليه السلام :

و لَو فَكّروا في عَظيمِ القُدرَةِ و جَسيمِ النِّعمَةِ ،  لرَجَعوا إلى الطَّريقِ و خافوا عذابَ الحَريقِ . و لكنّ القُلوبَ عَليلَةٌ و الأبْصارَ مَدْخولَةٌأ  .

فَلا يَنْظُرون إلى صَغيرِ ما خَلقَ : كيفَ أحكَمَ خَلْقَهُ  و أتْقَنَ تَرْكيبَهُ  و فَلقَ لَهُ السَّمعَ و البَصرَ  و سَوّى لَهُ العَظْمَ و البَشَرَ ؟

انْظُروا إلى النَّملَةِ في صِغَرِ جُثَّتِها و لَطافَةِ هَيْئَتِها لا تَكادُ تُنالُ بلَحْظِ البَصَرِ و لا بمُسْتَدرَكِ الفِكَرِ  كيفَ دَبَّتْ على أرْضِها و ضَنَّتْ على رِزْقِها ··؟

·لو فَكّرْتَ في مَجاري أكْلِها ، في عُلُوِّها و سُفْلِها ، و ما في الجَوفِ مِن شَراسِيفِ بَطْنِها ، و ما في الرّأسِ مِن عَيْنِها و اُذُنِها ، لَقَضَيتَ مِن خَلْقِها عَجَبا و لَقِيتَ مِن وَصْفِها تَعَبا ···

فانْظُـرْ إلى الشّمسِ و القَمـرِ  و النَّباتِ و الشَّجَرِ، و الماءِ و الحَجَرِ  و اخْتِلافِ اللّيلِ و النّهارِ ، و تَفَجُّرِ هذهِ بحار و كَثْرَةِ هذهِ الجِبالِ  و طُولِ هذهِ القِلالِ ، و تَفَرُّقِ هذهِ اللُّغاتِ و الألْسُنِ المُخْتَلِفا  .

تِفال : وَيْلُ لِمَن أنْكَرَ المُقَدِّرَ  و جَحَدَ المُدَبِّرَ !

زَعَموا أ نّهم كالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ  و لا لاخْتِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ !  

لَم يَلْجَأوا إلى حُجَّةٍ فيما ادَّعَوا  و لا تَحْقيقٍ لِما وَعَوا .

 و هَل يَكونُ بِناءٌ مِن غَيرِ بانٍ أو جِنايَةٌ مِن غَيرِ جانٍ ؟!

اگر در قدرت شگرف و نعمتهاى عظيم [خداوند] مى انديشيدند ، بى گمان به راه مى آمدند و از عذاب دوزخ مى هراسيدند .  امّا دلها بيمار است و انديشه ها آفت زده  .

آيا به موجود كوچك مخلوق او نمى نگرند كه چگونه آن را استوار آفريد و اجزايش را به دقّت به هم پيوست و برايش سوراخ گوش و چشم گشود و استخوان و پوست برايش پديد آورد ؟

به همين مورچه ريز و نازك اندام كه تقريبا به چشم نمى آيد و با انديشه درك نمى گردد  بنگريد كه چگونه روى زمين راه مى رود و براى به دست آوردن روزيش تلاش مى كند ·· ؟

اگر در مجارى خوراك و بالا و پايين مورچه و اطراف و پهلوهاى شكمش و در چشم و گوشش بينديشى  ،  از آفرينش او شگفت زده مى شوى و در وصف آن به زحمت مى افتى ···

به خورشيد و ماه و گياه و درخت و آب و سنگ و گردش اين شب و روز و جريان اين درياها و فراوانى اين كوهها و بلندى اين قلّه ها و پراكندگى اين لغات و لهجه ها و زبانهاى گوناگون بنگر .

واى بر آن كس كه ناظم و مدبّر اين همه را انكار كند .

تصوّر مى كنند كه همچون گياهان خودرو هستند و برزگرى ندارند و براى اَشكال گوناگون آنها آفريننده اى نيست .

اينان براى ادّعاى خود به دليلى پناه نبردند و در باورهاى خود تحقيق نكردند .

آيا ممكن است ساختمانى بدون سازنده و يا [حتى ] جنايتى بدون جنايتگر پديد آيد ؟!

( بحار الأنوار : ۳/۲۶/۱ )

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « كسى كه در اين دنيا كور باشد در آخرت نيز كور است »  ( الإسراء : ۷۲ ) ـ فرمود :

 فمَن لَم يَدُلَّهُ خَلقُ السّماواتِ و الأرضِ و اخْتِلافُ اللّيلِ و النّهارِ  و دَوَرانُ الفَلَكِ بالشَّمسِ و القَمرِ  و الآياتُ العَجيباتُ على أنّ وَراءَ ذلكَ أمرا هُو أعْظَمُ مِنهُ ،« فهُو في الآخِرَةِ أعمى » .

قالَ : فهُو عمّا لَم يُعايِنْ أعْمى و أضَلُّ سبيلاً .

كسى كه آفرينش آسمانها و زمين و گردش شب و روز و چرخش خورشيد و ماه و ديگر نشانه هاى شگفت آور او را به اين نكته رهنمون نشود كه در پس همه اينها خبر بسيار بزرگترى هست  ، « در آخرت نيز كور است» .

 خدا مى گويد: از مشاهده آنچه نديده ، كور است و ره گم كرده تر.

( بحار الأنوار : ۳/۲۸/۲ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به زنديقى كه پرسيد : دليل وجود سازنده جهان چيست؟ ـ فرمود :

 وجودُ الأفاعيلِ الّتي دَلّتْ على أنّ صانِعاً صَنَعَها ،

أ لا تَرى أنّكَ إذا نَظَرْتَ إلى بِناءٍ مُشَيَّدٍ مَبْنيٍّ عَلِمتَ أنّ لَهُ بانِيا ، و إنْ كُنتَ لَم تَرَ البانيَ و لَم تُشاهِدْهُ ؟

وجود كارها و پديده هايى   نشان مى دهد سازنده اى آنها را ساخته است ،

مگر نه اين كه وقتى ساختمانى را مى بينى پى مى برى كه معمار و سازنده اى دارد، هر چند او را نديده و مشاهده اش نكرده باشى ؟

( التوحيد : ۲۴۴/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 أوَّلُ العِبَرِ و الأدِلَّةِ على الباري جَلّ قُدْسُهُ تَهْيئَةُ هذا العالَمِ و تأليفُ أجْزائهِ و نَظْمُها على ما هِي علَيهِ .

 فإنّكَ إذا تَأمَّلْتَ العالَمَ بفِكْرِكَ و مَيَّزْتَهُ بعَقلِكَ وجَدتَهُ كالبَيتِ المَبْنيِّ المُعَدِّ فيهِ جميعُ ما يَحتاجُ إلَيه عِبادُهُ .

 فالسَّماءُ مَرْفوعَةٌ كالسَّقفِ  و الأرضُ مَمْدودَةٌ كالبِساطِ  و النُّجومُ مَنْضودَةٌ كالمَصابيحِ  و الجَواهِرُ مَخْزونَةٌ كالذَّخائِرِ .

 كلُّ شَيْءٍ فيها لِشأنِهِ مُعَدٌّ ، و الإنْسانُ كالمُمَلَّكِ ذلكَ البَيتَ  و المُخَوَّلِ جَميعَ ما فيهِ .  

ضُروبُ النَّباتِ مُهَيّأةٌ لَمَآرِبهِ  و صُنوفُ الحَيوانِ مَصْروفَةٌ في مَصالِحِه و مَنافِعِه .

 ففي هذا دِلالةٌ واضِحَةٌ على أنّ العالَمَ مَخْلوقٌ بتَقْديرٍ و حِكمَةٍ و نِظامٍ و مُلاءمَةٍ   و أنّ الخالِقَ لَهُ واحِدٌ .

 نخستين نشان و دليل بر وجود آفريدگار- جلّ قدسه -  پديد آوردن اين جهان و تركيب اجزاى آن و نظم بخشيدن آن اجزا به شكل فعلى است.

هر گاه درباره اين جهان به انديشه و خرد خويش تأمّل و دقّت كنى آن را همانند خانه اى يابى كه هر آنچه بندگانش بدان نياز دارند در آن فراهم است.

آسمان همچون سقف  برافراشته شده و زمين همانند فرش  گسترده است و ستارگان  مانند چراغها كنار هم چيده شده اند و گوهرها همانند گنجينه هايى در دل زمين اندوخته شده اند .

هر چيز عالم به جاى خود فراهم گشته است و انسان همچون مالك اين خانه است و صاحب همه اثاث و لوازم آن .

انواع گياهان براى اهداف او آماده گشته و حيوانات گوناگون در خدمت مصالح و منافع او مى باشند .

اين همه آشكارا نشانگر اين است كه عالم بر اساس يك برنامه و حكمت و نظم و هماهنگى آفريده شده و آفريدگار آن يكى است.

( بحار الأنوار : ۳/۶۱ )

امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از دليل حدوث عالم ـ فرمود :

 أنتَ لَم تَكُنْ ثُمّ كنتَ  و قد عَلِمتَ أنّكَ لَم تُكَوّنْ نَفْسَكَ  و لا كَوّنَكَ مَن هُو مِثلُكَ .

 تو نبودى و سپس بود شدى [ از طرفى هم ] مى دانى كه تو خود خودت را به وجود نياورده اى و كسى مانند تو نيز  تو را هستى نبخشيده است.

( التوحيد : ۲۹۳/۳ )

امام رضا عليه السلام ـ درباره آيه « كسى كه در اين دنيا كور باشد در آخرت نيز كور است »  ( الإسراء : ۷۲ )   ـ فرمود :

يَعني أعْمى عنِ الحقائقِ المَوجودَةِ .

يعنى از ديدن حقايقى كه وجود دارد كور و ناتوان است .

( التوحيد : ۴۳۸ )

1- آفرينش انسان از خاك :

امام على عليه السلام :

 أمْ هذا الّذي أنْشَأهُ في ظُلُماتِ الأرْحامِ و شُغُفِ الأسْتارِ نُطْفَةً دِهاقا ···

ثُمّ مَنَحَهُ قَلبا حافِظا ، و لِسانا لافِظا  وَ بصَرا لاحِظا  لِيَفْهَمَ مُعْتَبِرا  و يُقَصِّرَ مُزْدَجِرا .

 حتّى إذا قامَ اعْتِدالُهُ و اسْتَوى مِثالُهُ ، نَفَرَ مَسْتَكْبِرا .

 آيا اين انسان همان كسى نيست كه خداوند او را در تاريكيهاى زهدان و پرده هاى غلاف مانند آفريد ، از نطفه اى كه ريخته شد ···

آن گاه به او دلى حفظ كننده و زبانى گويا و چشمى بينا بخشيد تا بفهمد و عبرت گيرد و از زشت كاريها باز ايستد.

اما چون قد راست كرد و به نهايت رشد خود رسيد  گردن فرازانه روى برگرداند .

( نهج البلاغة: الخطبة ۸۳ )

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « از نطفه اى آميخته » ( الإنسان : ۲ ـ فرمود :

ماءُ الرَّجلِ و ماءُ المرأةِ اخْتَلَطا جَميعا .

 آب مرد و زن كه با هم آميخته شوند .

( تفسير القمّي : ۲/۳۹۸ )

امام صادق عليه السلام :

 و العَجَبُ مِن مَخْلوقٍ يَزْعُمُ أنّ اللّه َ يَخْفى على عِبادِهِ  ؛ و هُو يَرى أثَرَ الصُّنْعِ في نَفْسِهِ بتَرْكيبٍ يَبْهَرُ عَقْلَهُ و تَأليفٍ يُبْطِلُ حُجَّتَهُ (جُحودَهُ) !

و لَعَمْري !  لَو تَفَكّروا في هذِه الاُمورِ العِظام لَعايَنوا مِن أمرِ التَّرْكيبِ البَيِّنِ  و لُطْفِ التَّدبيرِ الظّاهِرِ  و وُجودِ الأشياءِ مَخلوقَةً بَعدَ أنْ لَم تَكُنْ  ثُمّ تَحَوُّلِها مِن طَبيعَةٍ إلى طَبيعَةٍ  و صَنيعَةٍ بَعدَ صَنيعَةٍ ، ما يَدُلُّهُم على الصّانعِ .

شگفت از بنده اى است كه مى پندارد خداوند بر بندگان خود پوشيده است؛  در حالى كه اثر آفرينش را در وجود خود  با تركيبى حيرت آور و پيوندى كه بر [ انكارش]  خط بطلان مى كشد  مشاهده مى كند!

به جان خودم سوگند ! اگر در اين پديده هاى بزرگ مى انديشيدند، بي گمان اين تركيبِ روشن و تدبيرِ آشكار و پديد آمدن اشيايى كه نبوده اند

و تغيير و تحوّل آنها از حالى به حالى ديگر و از ساختارى به ساختارى ديگر، آنها را به وجود آفريدگار رهنمون مى شد.

( بحار الأنوار : ۳/۱۵۲ )

بحار الأنوار :

 الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ لَمّا دَخلَ علَيهِ ابنُ أبي العَوْجاءِ ـ :

يا بنَ أبي العَوْجاءِ ، أ مَصْنوعٌ أنتَ أمْ غَيرُ مَصنوعٍ ؟

قالَ : لَستُ بمَصْنوعٍ .

فقالَ لَهُ الصّادقُ عليه السلام : فلَو كُنتَ مَصْنوعا كيفَ كنتَ تكونُ ؟

فلَم يُحِرْ ابنُ أبي العَوْجاءِ جَوابا ، و قامَ و خَرجَ .

امام صادق عليه السلام وقتى ابن ابى العوجاء نزد ايشان آمد فرمود :

اى ابن ابى العوجاء ! آيا تو مخلوقى يا غير مخلوق ؟

او گفت: غير مخلوق .

امام فرمود: اگر مخلوق بودى چگونه بودى ؟

ابن ابى العوجاء در جواب ماند و برخاست و بيرون رفت .

( بحار الأنوار : ۳/۳۱/۴ )

امام صادق عليه السلام در يكى از مناظره ها خطاب به ابن ابى العوجاء فرمود :

 أ مَصْنوعٌ أنتَ أم غَيرُ مَصنوعٍ ؟

فقالَ عبدُ الكريمِ بنُ أبي العَوْجاءِ : بل أنا غَيرُ مَصنوعٍ .

فقالَ لَهُ العالِمُ عليه السلام : فصِفْ لي : لَو كُنتَ مَصنوعا كيفَ كنتَ تكونُ ؟

فبقيَ عبدُ الكريمِ مَلِيّا لا يُحِيرُ جَوابا  و وَلِعَ بخَشَبَةٍ كانتْ بَينَ يَدَيهِ  و هُو يقولُ : طويلٌ عَريضٌ عَميقٌ قَصيرٌ مُتَحرِّكٌ ساكِنٌ ، كلُّ ذلكَ صفةُ خَلْقِهِ .

 فقالَ لَهُ العالِمُ عليه السلام : فإنْ كنتَ لمْ تَعْلَمْ صِفَةَ الصَّنْعَةِ غَيرَها فاجْعَلْ نَفسَكَ مَصْنوعا ؛  لِما تَجِدُ في نَفْسِكَ مِمّا يَحْدُثُ مِن هذهِ الاُمورِ .

 آيا تو مخلوق هستى يا غير مخلوق ؟

عبد الكريم بن ابى العوجاء گفت : من غير مخلوق هستم .

امام عليه السلام فرمود : به من بگو اگر مخلوق بودى چگونه وضعى داشتى ؟

عبد الكريم مدّت درازى خاموش ماند و جوابى نداد و در حالى كه با چوبى كه مقابلش بود بازى مى كرد مى گفت: دراز، پهن، گود ، كوتاه ، متحرّك ، ساكن ، همه اينها صفت مخلوق است.

امام عليه السلام فرمود : اگر براى مخلوق صفاتى جز اينها نمى دانى، پس خودت را مخلوق بدان ؛ زيرا كه اين صفات را در خودت مى يابى.

( التوحيد : ۲۹۶/۶)

امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به زنديقى كه پرسيد: دليل وجود خدا چيست ؟ ـ فرمود :

إنّي لَمّا نَظَرتُ إلى جَسَدي فلَم يُمْكِنّي فيهِ زِيادَةٌ و لا نُقْصانٌ في العَرضِ و الطُّولِ و دَفعِ المَكارِهِ عنهُ و جَرِّ المَنفَعَةِ إلَيهِ ، عَلِمتُ أنّ لهذا البُنْيانِ بانِيا ؛فأقْرَرْتُ بهِ .

مَع ما أرى من دَوَران الفَلَكِ بقُدْرَتِهِ ، و إنْشاءِ السَّحابِ  و تَصْريفِ الرِّياحِ  و مَجْرى الشّمسِ و القَمَرِ و النُّجومِ  و غيرِ ذلكَ مِن الآياتِ العَجيباتِ المُتْقَناتِ ، عَلِمْتُ أنّ لِهذا مُقَدِّرا و مُنْشِئا  .

من وقتى به جسم خود نگريستم و ديدم كه نمى توانم در قد و پهناى آن كم و زياد كنم و بديها ( بيماريها ) را از آن دور سازم و سود و منفعتى به آن برسانم  ، دريافتم كه اين ساختمان را معمار و سازنده اى است ؛ پس به وجود او اقرار كردم .

افزون بر اين ، از مشاهده چرخش فلك به قدرت او و پديد آوردن ابرها و به حركت در آوردن بادها و حركت خورشيد و ماه و ستارگان و ديگر نشانه هاى متقنِ شگفت آور ، پى بردم كه اين همه را مدبّر و پديد آورنده اى است .

( التوحيد : ۲۵۱/۳ )

2 - صورتگرى در زهد آنها :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به امير المؤمنين عليه السلام ـ فرمود :

 قُلْ ما أوَّلُ نِعمَةٍ بَلاكَ اللّه ُ عزّ و جلّ و أنْعَمَ علَيكَ بِها ؟ قالَ : أنْ خَلَقَني ··· 

فما الثّالثةُ ؟  قالَ : أنْ أنْشَأني ـ فلَهُ الحَمدُ ـ في أحْسَنِ صُورةٍ و أعْدَلِ تَرْكيبٍ .

 قالَ: صَدَقْتَ .

بگو نخستين نعمتى كه خداوند عزّ و جلّ به تو ارزانى داشت چيست ؟  عرض كرد: اين كه مرا آفريد ···

سومين نعمت چيست ؟  گفت : اين كه به حمد اللّه مرا در بهترين شكل و متناسبترين تركيب به وجود آورد .  

فرمود : درست گفتى .

( الأمالي للطوسي : ۴۹۲/۱۰۷۷ )

امام على عليه السلام :

 تَعْتَلِجُ النُّطْفَتانِ في الرَّحِمِ ، فأيَّتُهما كانتْ أكثرَ جاءتْ تُشْبِهُها

دو نطفه [ از زن و مرد ] در رحم با هم مى آميزند و هر يك از آن دو بيشتر باشد، نوزاد شبيه او مى شود .

(علل الشرائع : ۹۵/۴ )

 

إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا أرادَ أنْ يَخْلُقَ خَلْقا ، جَمعَ كُلَّ صُورَةٍ بَينَهُ و بَينَ أبيهِ إلى آدَمَ ، ثُمّ خَلَقَهُ على صُورَةِ أحَدِهِم .

 فلا يَقولَنَّ أحَدٌ : هذا لا يُشْبِهُني و لا يُشْبِهُ شَيئا مِن آبائي !

 خداوند تبارك و تعالى هر گاه بخواهد كسى را بيافريند، هر شكل و صورتى كه ميان او و پدرش تا آدم وجود دارد جمع مى كند و سپس وى را به شكل يكى از آنها مى آفريند .

بنا بر اين ، هيچ كس نبايد بگويد كه اين اصلاً شبيه من، يا شبيه پدران من نيست !

(علل الشرائع : ۱۰۳/۱ )

3 - آفرينش جفتها :

امام صادق عليه السلام :

لَو رَأيتَ فَرْدا مِن مِصْراعَيْنِ فيه كَلّوبٌ ، أ كنتَ تَتَوهّمُ أنَّهُ جُعِلَ كذلكَ بلا مَعنى ؟ بَلْ كُنتَ تَعلمُ ضَرورَةً أنّهُ مَصْنوعٌ يَلْقى فَردا آخَرَ ، فتُبْرِزُهُ لِيكونَ في اجْتِماعِهِما ضَرْبٌ مِن المَصلَحَةِ ، و هكذا تَجِدُ الذَّكَرَ مِن الحَيوانِ كأنّهُ فَردٌ مِن زَوْجٍ مَهَيّأٌ مِن فَردٍ اُنْثى ، فَيلْتَقيانِ لِما فيهِ مِن دَوامِ النَّسْلِ و بَقائهِ ، فَتَبّا و خَيْبَةً و تَعْسا لمُنْتَحلي الفَلسَفةِ ، كيفَ عَمِيَتْ قُلوبُهُم عن هذهِ الخِلْقَةِ العَجيبَةِ ، حتّى أنْكروا التّدبيرَ و العَمْدَ فيها ؟!
 اگر ديدى كه يكى از دو لنگه در، زلفين .حديث دارد، آيا گمان مى برى آن زلفين بى خود و بى جهت نصب شده است؟ نه ، بلكه بى شكّ پى مى برى كه تعبيه شده تا با لنگه ديگر جفت و بسته شود . لذا لنگه ديگر را فراهم مى آورى تا از اجتماع آنها سودى حاصل شود . به همين صورت است، وجود حيوان نر . گويى فردى از يك جفت است كه براى فردِ ماده مهيّا شده است . پس نر و ماده با هم جفت مى شوند، زيرا كه دوام و بقاى نسل در اين است . هلاك و نوميد و نگون بخت بادا اين مدّعيان فلسفه ! چگونه ديده دلشان، اين آفرينش شگفت را نمى بيند چندان كه وجود تدبير و آگاهى و قصد را در آن انكار مى كنند؟

( بحار الأنوار : ۳/۷۵ - فرهنگ معين : ۲ / ۱۷۴۵ )

4 - جفت بودن اشياء :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 فهذا الّذي نُشاهِدُهُ مِن الأشْياءِ بَعْضُها إلى بَعْضٍ مُفْتَقِرٌ؛ لأنَّهُ لا قِوامَ للبَعْضِ إلاّ بما يَتّصِلُ بهِ .

كما تَرى البِناءَ مُحْتاجا بَعْضُ أجْزائهِ إلى بَعْضٍ ، و إلاّ لَم يَتَّسِقْ و لَم يَسْتَحْكِمْ  .

 كذلكَ سائرُ ما نَرى .

اين اشيائى كه مى بينيم هر يك به ديگرى نيازمند است؛ زيرا قوام و بقاى هر يك بسته به ديگرى است.

همچنان كه اجزاى يك ساختمان  محتاج و وابسته به يكديگرند و گر نه هماهنگ و مستحكم نمى ماند .

همچنين است ديگر چيزهايى كه مى بينيم .

( بحار الأنوار : ۹/۲۶۲/۱ )

امام على عليه السلام ـ در توصيف خداوند متعال با ذكر برخى افعال او ـ فرمود :

 مُؤلِّفٌ بَينَ مُتَعادِياتِها ، مُفَرِّقٌ بَينَ مُتَدانياتِها ، دالّةً بتَفْريقِها على مُفَرِّقِها ، و بتَأليفِها على مُؤَلِّفِها 

و ذلكَ قولُهُ عزّ و جلّ : « و مِنْ كُلِّ شَيءٍ خَلَقْنا زَوْجَينِ لَعَلّكُمْ تَذَكَّرونَ » .

اشياى دور و متباين را به هم نزديك كرد و ميان نزديكها جدايى افكند، تا با جدايى افكندن ميان آنها، بر جدا كننده رهنمون شود و با نزديك و فراهم آوردن آنها، بر فراهم آورنده .

اين است معناى سخن خداوند متعال كه مى فرمايد : « از هر چيزى جفتى بيافريديم باشد كه عبرت گيريد » .( الذاريات : ۴۹ )

( التوحيد : ۳۰۸/۲ )

امام على عليه السلام :

أجَّلَ الأشياءَ لأوْقاتِها  و لاءَمَ بينَ مُخْتَلِفاتِها  و غَرَّزَ غَرائزَها  و ألْزَمَها أشْباحَها .

 [خداوند پديد آمدن] اشياء را به زمان خودشان موكول كرد .  ميان اشياى گوناگون سازگارى پديد آورد و به هر يك  سرشت و نهادى مخصوص ارزانى داشت و هر يك را با همانندش همراه كرد .

( بحار الأنوار : ۴/۲۴۸/۵ )

امام على عليه السلام :

و لَم يَخْلُقْ شيئا فَرْدا قائما بنَفْسِهِ دُونَ غَيرِهِ  لِلّذي أرادَ مِن الدِّلالَةِ على نَفْسِهِ و إثْباتِ وجُودِهِ ؛

 فاللّه ُ تَباركَ و تعالى فَرْدٌ واحِدٌ لا ثانيَ مَعَهُ يُقيمُهُ و لا يَعْضُدُهُ و لا يَكُنُّهُ

و الخَلْقُ يُمْسِكُ بعضُهُ بَعْضا بإذنِ اللّه ِ و مَشيئَتِهِ.

خداوند هيچ چيزى را به صورت فردى مستقل و بدون جفت نيافريده است  تا از اين طريق مردم را به خود راهنمايى و وجود خويش را [ براى آنان] اثبات كند ؛

زيرا كه خداوند تبارك و تعالى يكتا و يگانه است و او را دومى نيست تا قوامش به او باشد و حمايتش كند

امّا مخلوقات به اذن و مشيّت خدا به يكديگر وابسته اند .

( بحار الأنوار : ۱۰/۳۱۶/۱ )

امام على عليه السلام ـ در توصيف آفرينش اشياء به وسيله خدا ـ فرمود :

أقامَ مِن الأشْياءِ أوَدَها  و نَهّى معالِمَ حُدودِها  و لأمَ (و لاءمَ) بقُدْرَتِه بينَ مُتَضادّاتِها   و وَصَلَ أسْبابَ قَرائنِها .

 پس كجى همه اشياء را راست گردانيد و حدودشان را معيّن كرد و با قدرت خود ميان اشياى ناسازگار سازگارى پديد آورد و آنها را با هم پيوند داد.

( التوحيد : ۵۳/۱۳ )

امام رضا عليه السلام :

إنّما تحُدُّ الأدواتُ أنفُسها و تُشيرُ الآلَةُ إلى نَظائرِها، و في الأشْياءِ يُوجَدُ فِعالُها ،

مَنَعَتْها «مُنذَ» القِدْمَةَ  وَ حَمَتْها «قَد» الأزَلِيَّةَ و جَنَّبَتْها «لَولا» التّكْمِلَةَ .

افْتَرَقَتْ فَدَلّتْ على مُفَرِّقِها  و تَبايَنَتْ فأعْرَبَتْ عَن مُبايِنِها  .

لِمَا تَجلّى صانِعُها للعُقولِ .

ابزارها خود را محدود مى كنند و آلات به همانندهاى خود اشاره دارند و [ اثر ] كار آنها در موجودات يافت مى شود.

 اشياء با كلمه « مُنْذ  »  (از زمان ···) از ملك قِدَم خارج مى شوندو با كلمه « قد »  [ كه محدوديت زمانى را مى رساند ] از ازليت بيرون مى آيند و با كلمه « لولا»ى تكمله ، از كامل بودن دور مى شوند .

اشياء از هم جدا و پراكنده شدند و بدين سان بر فاعل جدا كننده دلالت كردند و با يكديگر مباين شدند و از وجود كسى كه آنها را از يكديگر متمايز كرده است  پرده برداشتند .

و بدين سان، آفريننده اشياء بر خردها آشكار و جلوه گر شد .

( التوحيد : ۳۹/۲ )

امام رضا عليه السلام :

 إنّما تحُدُّ الأدواتُ أنفُسها، و تُشيرُ الآلَةُ إلى نَظائرِها و في الأشياءِ يُوجَدُ أفْعالُها ···

لَولا الكَلِمَةُ افْتَرقَتْ فدَلّتْ على مُفَرِّقِها و تَبايَنَتْ فأعْرَبَتْ عَن مُبايِنِها ،

 لَمَا تَجلّى صانِعُها للعُقولِ .

ابزارها خود را مى شناسانند و آلات و اسباب به همانندهاى خود اشاره دارند  و افعال و كردارِ اشياء در خود آنها يافت مى شود···

اگر موجودات از هم جدا نشده بودند  تا بدين سان بيانگر وجود جدا كننده اى باشند و اگر از يكديگر متمايز و متباين نمى شدند تا از اين راه بر وجود خدايى كه ميان آنها تباين و تمايز ايجاد كرده دلالت كنند،

هرگز سازنده آنها بر خردها آشكار و هويدا نمى گشت .

(عيون أخبار الرِّضا : ۱/۱۵۲/۵۱ )

 5 - روزى و خداشناسى :

امام على عليه السلام :

 أيُّها المَخْلوقُ السَّويُّ  و المُنْشَأُ المَرْعِيُّ في ظُلُماتِ الأرْحامِ و مُضاعَفاتِ الأستارِ !

بُدِئْتَ مِن سُلالَةٍ مِن طِينٍ  و وُضِعتَ في قَرارٍ مَكينٍ إلى قَدَرٍ مَعلومٍ و أَجل ٍ مَقْسومٍ !

تَمُورُ في بَطنِ اُمِّكَ جَنينا . لا تُحيرُ دُعاءً  و لا تَسمَعُ نِداءً !

 ثُمّ أُخْرِجْتَ مِن مَقَرِّكَ إلى دارٍ لَم تَشْهَدْها  و لَم تَعرِفْ سُبُلَ مَنافِعِها  !

 فمَن هَداكَ لاجْتِرارِ الغِذاءِ مِن ثَدْيِ اُمِّكَ ؟ و عَرّفَكَ عِند الحاجَةِ مواضِع طَلَبِكَ و إرادَتِكَ ؟ .

اى انسانى كه در كمال اعتدال و تناسب آفريده شده اى و در تاريكيهاى زهدانها و پرده هاى تو بر تو شكل گرفته و پرورده شده اى !

آفرينشت از عصاره گِلى آغاز شد و در جايگاهى آرام و امن تا زمانى مشخص و مهلتى تعيين شده نهاده شدى !

آن گاه كه جنين هستى در شكم مادرت مى جنبى  . نه سخنى را پاسخ مى دهى و نه آوازى را مى شنوى !

آن گاه از قرارگاه خود به سراىِ بيرون آورده شدى  كه آن را نديده اى و راههاى كسب سود و منافع آن را نمى دانى!

چه كسى تو را به مكيدن شير از پستان مادرت راهنمايى كرد؟  و چه كسى جايگاههاى طلب و خواستن را به تو آموخت ؟

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۳ )

امام صادق عليه السلام :

ما أقْبَحَ بالرّجُلِ يَأتي علَيهِ سَبْعونَ سَنةً أو ثَمانونَ سَنةً يَعيشُ في مُلكِ اللّه ِ و يَأكُلُ مِن نِعَمِه ، ثُمّ لا يَعرِفُ اللّه َ حَقَّ مَعْرفَتِهِ !

 چه زشت است كه آدمى در مُلك خداوند، هفتاد يا هشتاد سال زندگى كند و از نعمتهاى او بخورد، اما خداى را چنان كه بايد نشناسد!

( بحار الأنوار : ۴/۵۴/۳۴ )

امام صادق عليه السلام :

فَكِّرْ يا مُفضّلُ !  في الأفْعالِ الّتي جُعِلَتْ في الإنْسانِ مِن الطُّعْمِ ···.

و لَو كانَ الإنْسانُ إنّما يَصيرُ إلى أكْلِ الطَّعامِ لِمَعْرفَتِهِ بحاجَةِ بَدَنِهِ إلَيهِ و لَم يَجِدْ مِن طِباعِهِ شَيئا يَضْطَرُّهُ إلى ذلكَ

كانَ خَليقا أنْ يَتَوانى عَنهُ أحْيانا بالتَّثقُّلِ و الكَسَلِ ، حتّى يَنْحَلَّ بَدَنُهُ فيَهْلِكَ .

 اى مفضّل! در افعالى چون خوردن و··· كه در وجود انسان نهاده شده است بينديش .

اگر قرار بود انسان از روى آگاهى به نيازهاى بدنش ،  به خوردن غذا مبادرت مى ورزيد  و در نهاد او انگيزه اى وجود نداشت كه او را به اين كار ناچار سازد،

بي گمان در خوردن غذا تنبلى و سستى مى ورزيد  ، چندان كه بدنش فرسوده مى شد و از ميان مى رفت .

( بحار الأنوار : ۳/۷۸ )

 6 - تعيين حدّ و اندازه اشياء :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :


 قَدَّرَ اللّه ُ المقاديرَ قَبلَ أَنْ يَخلُقَ السَماواتِ و الأرض بِخَمسينَ الفَ سَنَةٍ

 خداوند مقدّرات را پنجاه هزار سال پيش از آفرينش آسمان ها و زمين تقدير كرد.

( التوحيد : ۳۶۸/۷ )

امام على عليه السلام :

 قَدَّرَ ما خَلَقَ فَأحْكَمَ تَقديرَهُ . وَ دَبَّرهُ فَألطَفَ تَدبيرَهُ

آنچه را آفريد به درستى و استوارى اندازه كرد و آن را به ريز بينى تدبير نمود .

( نهج البلاغة : الخطبة ۹۱ )

الكافى ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ :

 سألت الإمام الصّادقَ عليه السلام عن قولِ اللّه ِ عزّ و جلّ : « أعْطى كُلَّ شَيءٍ خَلْقَهُ ثُمّ هَدى »

 قال : ليسَ شَيءٌ مِن خَلقِ اللّه ِ إلاّ و هُو يَعرِفُ مِن شَكْلهِ الذَّكَر مِن الاُنْثى .

قلتُ : ما يَعْني « ثُمّ هَدى » ؟

قالَ : هَداهُ للنِّكاحِ و السِّفاحِ مِن شَكلِهِ .

از امام صادق عليه السلام از آيه « آفرينش هر چيزى را به او ارزانى داشت و سپس هدايتش كرد » سؤال كردم .

حضرت فرمود : هيچ موجودى از آفريده هاى خداوند نيست، مگر آن كه نر و ماده از جنس خود را مى شناسند.

عرض كردم : جمله « سپس هدايتش كرد » به چه معناست ؟

فرمود : هر موجودى را به جفت شدن و نزديكى كردن با جنس مخالف از نوع خود راهنمايى كرد .( طه : ۵۰ )

( الكافي : ۵ / ۵۶۷ / ۴۹ )

 7 - تعليم انسان تنوع زبانها و رنگها :

امام على عليه السلام :

 الوَيْلُ لِمَنْ أنْكَرَ المُقَدِّرَ و جَحَدَ المُدَبِّرَ !

زَعَموا أنَّهُم كالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ و لا لاخْتِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ ؟

لَم يَلْجَأوا إلى حُجَّةٍ فيما ادّعَوا و لا تَحْقيقٍ لِما وَعَوا .

 واى بر كسى كه وجود خداى مقدِّر و مدبِّر را انكار كند !  

 پنداشته اند كه چون گياهِ خودرويند و آنان را برزگرى نيست و شكلها و قيافه هاى گوناگون آنان سازنده اى ندارد؟

اينان براى اثبات ادعاى خود دليل و برهانى ندارند و در باورشان تحقيق نكرده اند .

( بحار الأنوار : ۳/۲۶/۱ )

8- پوشاك ، سايه ها ، خانه ها :

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « كه غير از پرتو آن ( آفتاب ) برايشان هيچ پوششى قرار نداده ايم » (  الكهف : ۹۰ و ۹۱ )  ـ فرمود :

 لَم يَعْلَموا صَنْعَةَ البُيوتِ

خانه سازى بلد نبودند.

( تفسير العيّاشي : ۲/۳۵۰/۸۴ )

9 - خواب :

امام صادق عليه السلام ـ به مفضل بن عمر ـ :

فَكِّرْ يا مُفَضَّلُ في الأفْعالِ الّتي جُعِلَتْ في الإنْسانِ مِن الطُّعْمِ و النَّومِ ···

لَو كانَ إنّما يَصيرُ إلى النَّوم بالتَّفَكُّرِ في حاجَتِهِ إلى راحَةِ البَدَنِ و إجْمامِ قُواهُ كانَ عَسى أنْ يَتَثاقَلَ عَن ذلكَ ، فيَدْمَغهُ حتّى يَنْهَكَ بَدَنُهُ .

اى مفضّل ! درباره كارهايى چون خوردن و خوابيدن و ··· كه در وجود انسان نهاده شده است بينديش .

اگر انسان [ تنها ] با انديشيدن به نيازش به آسودگى بدن و تجديد قوا به سوى خواب مى رفت، چه بسا كه در اين كار سنگينى و تنبلى مى كرد تا جايى كه بدنش فرسوده و نابود مى شد .

( بحار الأنوار : ۳/۷۸ )

10 - گردش شب و روز:

امام زين العابدين عليه السلام :

 الحَمْدُ للّه ِ الَّذي خَلَقَ اللّيلَ و النهارَ بِقوَّتِه ، وَ ميّزَ بَينَهُما بِقُدرَتهِ، و جَعَلَ لِكُلِّ واحِدٍ مِنهُما حدّا مَحدُوداً و أمَداً مَمدُوداً ،

يُولِجُ كُلَّ واحدٍ مِنهُما في صَاحِبِه، وَ يُولِجُ صُاحِبَهُ فِيهِ بتقديرٍ مِنهُ لِلعِبادِ فيما يَغذُوهم بِه و يُنشِئُهم عليهِ .

سپاس خدايى را كه شب و روز را به قدرت خود آفريد و آن دو را از هم جدا ساخت و براى هر يك مرزى معيّن و زمانى مشخص قرار داد ،

اين را در آن فرو مى برد و آن را در اين و هر يك را به اندازه تا بندگان را روزى و پرورش دهد.

( بحار الأنوار : ۵۸/۱۹۹/۳۷  )

 11 - آفرينش زمين :

امام على عليه السلام :

 أنْشَأَ الأرضَ فأمْسَكَها مِن غيرِ اشْتِغالٍ ، و أرْساها على غَيرِ قَرارٍ ،

و أقامَها بغَيرِ قوائمَ  و رَفَعَها بغَيرِ دَعائمَ  و حَصَّنَها مِن الأوَدِ و الاعْوِجاجِ و مَنَعَها مِن التّهافُتِ و الانْفِراجِ .
 

[خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد،

و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۸۶ )

امام على عليه السلام :

 فأنْهَدَ جِبالَها عَن سُهولِها ، و أساخَ قَواعِدَها في مُتونِ أقْطارِها ···

و جَعَلَها للأرضِ عِمادا ، و أرَّزَها فيها أوْتادا ،

فسَكَنَتْ على حَرَكَتِها مِن أنْ تَمِيدَ بأهْلِها ، أو تَسيخَ بحِمْلِها ، أو تَزولَ عَن مَواضِعِها .

 كوههاى زمين را از دشتها و پستيهايش برآمده ساخت و ريشه آنها را در دل زمينهاى اطرافشان و جاهايى كه برقرار هستند، فرو برد ···

و آنها را تكيه گاه زمين و ميخهاى نگهدارنده آن قرار داد ،

پس ، آن گاه زمين در عين متحرّك بودن، آرام گرفت، تا ساكنان خود را در سقوط و اضطراب قرار ندهد ، يا آنچه را حمل كرده است فرو نيندازد ، يا آن را از جاى خويش جا به جا نكند .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۱۱ )

امام على عليه السلام :

 رَفعَ السَّماءَ بغَيرِ عَمَدٍ ، و بَسَطَ الأرضَ على الهَواءِ بغَيرِ أرْكانٍ .

آسمان را بدون ستون و تكيه گاه برافراشت و زمين را بدون تكيه به ستونى در هوا بگستراند .

( بحار الأنوار : ۹۷/۱۹۲ )

امام على عليه السلام :

كَبَسَ الأرضَ على مَوْرِ أمْواجٍ مُسْتَفْحِلَةٍ ، و لُجَجِ بِحارٍ زاخِرَةٍ ···

و سَكنَتِ الأرضُ مَدْحُوّةً في لُجَّةِ تَيّارِهِ ···

فسَكَنتْ مِن المَيَدانِ لرُسوبِ الجِبالِ في قِطَعِ أديمِها و تَغَلْغُلِها ، مُتَسَرِّبَةً في جَوْباتِ خَياشِيمِها .

زمين را در ميان تلاطم و هيجانهاى امواج و درياهاى مملو از آب فرو برد ···

و زمين در ميان آن آب پر موج قرار گرفت ···

و زمين به سبب نفوذ كوهها در آن و فرو رفتن ريشه هاى آن در منافذش از لرزش باز ايستاد و آرام گرفت .

( نهج البلاغة : الخطبة ۹۱ )

امام على عليه السلام :

 و وَتّدَ بالصُّخورِ مَيَدانَ أرضِهِ .

و جنبش و لرزش زمين را، به وسيله سنگهاى بزرگ و كوهها، ميخكوب و استوار گردانيد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱ )

امام زين العابدين عليه السلام ـ درباره آيه « آن خدايى كه زمين را بستر شما كرد » ( البقرة : ۲۲ ) ـ فرمود :

جَعَلَها مُلائمَةً لطَبائعِكُم ، مُوافِقَةً لأجْسادِكُم  .

 لَم يَجْعَلْها شَديدَةَ الحَمْي و الحَرارَةِ فتُحْرِقَكُم  و لا شَديدَةَ البَرْدِ فتُجمِدَكُم

و لا شَديدَةَ طِيبِ الرِّيحِ فتَصْدَعَ هاماتِكُم  و لا شَديدَةَ النَّتْنِ فتُعْطِبَكُم .

 زمين را مناسب با طبايع شما و سازگار با بدنهايتان قرار داد .

آن را، نه چندان گرم و حرارتى كرد كه شما را بسوزاند و نه آن چنان سرد كه يخ زنيد

و نه آن چنان خوشبو كه سر درد گيريد و نه چندان بد بو كه شما را به سختى اندازد .

( التوحيد : ۴۰۴/۱۱ )

امام صادق عليه السلام ـ به مفضل بن عمر ـ :

 فَكِّرْ يا مُفَضّلُ في هذهِ المَعادِنِ و ما يَخْرُجُ مِنها مِن الجَواهِرِ المُخْتلِفَةِ ،

مِثلِ الجِصِّ ، و الكِلْسِ ، و الجِبْسينِ ، و الزَّرانيخِ ، و المَرتكِ ، و القُوينا (القوبنا) ، و الزِّيْبَقِ ، و النُّحاسِ، و الرَّصاصِ، و الفِضّةِ، و الذّهبِ، و الزَّبَرْجَدِ ، و الياقوتِ ، و الزُّمُرُّدِ ، و ضُروبِ الحِجارَةِ ،

و كذلكَ ما يَخرُجُ منها مِن القارِ ، و المُوميا ، و الكِبْريتِ ، و النّفْطِ ، و غيرِ ذلك ، مِمّا يَسْتَعْمِلُهُ النّاسُ في مَآرِبِهِم .

فهَل يَخْفى على ذي عَقلٍ أنّ هذهِ كُلَّها ذَخائِرُ ذُخِرَتْ للإنْسانِ في هذهِ الأرضِ ليَسْتَخرِجَها فيَسْتَعمِلَها عِند الحاجَةِ إلَيها ؟

ثُمّ قَصُرَتْ حِيلَةُ النّاسِ عَمّا حاوَلوا مِن صَنْعَتِها على حِرْصِهِم و اجْتِهادِهِم في ذلكَ ؛

فإنّهُم لَو ظَفِروا بما حاوَلوا مِن هذا العِلمِ كانَ لا مَحالةَ سَيظْهَرُ و يَسْتَفيضُ في العالَمِ  ،

حتّى تَكْثُرَ الفِضَّةُ و الذَّهبُ ، و يَسْقُطا عِند النّاسِ ، فلا يكونَ لَهُما قِيمَةٌ .

 اى مفضّل! در اين معدنها و گوهرها و كانيهاى گوناگونى كه از آنها استخراج مى شود، بينديش ؛

كانيهايى چون گچ و آهك و زرنيخ .حديث و مُرتَك (مردار سنگ) و تونيون و جيوه و مس و سرب و نقره و طلا و زبرجد و ياقوت و زمرّد و انواع سنگها

و نيز زفت (قير طبيعى) و موميا و گوگرد و نفت و ديگر چيزهايى از اين دست، كه مردم به وسيله آنها نيازهايشان را بر طرف مى سازند . 

آيا بر هيچ خردمندى پوشيده است كه همه اين ذخاير در دل اين زمين براى انسان اندوخته شده است، تا آنها را استخراج كند و به كارشان بزند؟

سپس چاره انديشيهاى حريصانه و آزمندانه مردم براى ساختن اين كانيها به جايى نرسيد ؛

كه اگر آنها در كوششِ خود، براى دست يافتن به دانش ساختن اين مواد موفّق مى شدند،

بي گمان در دنيا چندان طلا و نقره زياد مى شد كه از نظر مردم مى افتاد و ارزش خود را از دست مى داد .

( بحار الأنوار : ۶۰/۱۸۶/۱۸ )

12 - آفرينش كوهها :

امام على عليه السلام :

 و وَتَّدَ بالصُّخورِ مَيَدانَ أرضِهِ .

و جنبش و لرزش زمين را، به وسيله صخره ها و كوهها، ميخكوب و استوار كرد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱ )

امام على عليه السلام :

عَدّلَ حَرَكاتِها بالرّاسياتِ مِن جَلامِيدِها ، و ذَواتِ الشَّناخيبِ الشُّمِّ (الصُّمِّ) مِن صَياخِيدِها .

 حركات زمين را به وسيله صخره هاى عظيم و قلّه كوههاىِ بلند و محكم، متعادل كرد.

( نهج البلاغة: الخطبة۹۱ )

امام على عليه السلام :

 و جَبَلَ جَلاميدَها  و نُشُوزَ مُتونِها و أطْوادِها،  فأرْساها في مَراسيها  و ألْزَمَها قَراراتِها ،

فمَضَتْ رُؤوسُها في الهَواءِ ، و رَسَتْ اُصولُها في الماءِ ،

فأنْهَدَ جبالَها عَن سُهولِها  و أساخَ قَواعِدَها في مُتونِ أقْطارِها و مَواضِعِ أنْصابِها ، فأشْهَقَ قِلالَها  و أطالَ أنْشازَها ،

و جَعَلَها للأرضِ عِمادا ، و أرَّزَها فيها أوْتادا ، فسَكَنَتْ على حَرَكَتِها .

 و صخره ها و تپّه هاى بلند و كوههاى زمين را آفريد و آنها را در جاهاى خود استوار نگاهداشت ،

پس ستيغ كوهها در فضا برافراشته شد و ريشه هاى آنها در آب فرو رفت  ،

و كوههاى آن را از پستيها و دشتهايش برآمده ساخت و ريشه هاى آنها را در دل زمينهاى اطرافشان و جاهايى كه برقرار هستند فرو برد ،  قلّه هاى آنها را به سوى آسمان كشيد و نوك آنها را دراز گردانيد ،

آنها را تكيه گاه زمين و ميخهاى نگهدارنده آن قرار داد ،  پس زمين در عين متحرّك بودن آرام گرفت .

( نهج البلاغة: الخطبة ۲۱۱ )

13- رام كردن درياها :

امام على عليه السلام ـ در مناجات خود ـ گفت :

 أنتَ الّذي في السَّماءِ عظَمَتُكَ ، و في الأرضِ قُدرَتُكَ ، و في البحار عَجائبُكَ ، و في الظُّلُماتِ نُورُكَ .

تو آنى كه بزرگيت در آسمان است و قدرتت در زمين و شگفتيهايت در درياها و نورت در تاريكيها .

( بحار الأنوار : ۹۷/۲۰۲ )

امام صادق عليه السلام :

 فإذا أرَدتَ أنْ تَعرِفَ سَعةَ حِكمَةِ الخالِقِ و قِصَرَ عِلمِ المَخلوقينَ ،

 فانْظُرْ إلى ما في البحار مِن ضُروبِ السَّمَكِ  و دَوابِّ الماءِ  و الأصْدافِ و الأصْنافِ الّتي لا تُحْصى و لا تُعْرَفُ مَنافِعُها إلاّ الشّيْءَ بَعدَ الشّيْءِ ،

يُدرِكُهُ النّاسُ بأسْبابٍ تَحْدُثُ .

 اگر خواهى كه به گستردگى حكمت آفريدگار و ناچيزى دانش آفريدگان پى برى،

به انواع ماهيهاى درياها و جنبندگان آبى و صدفها و ديگر انواع و اصناف [ جانوران دريايى  ] بنگر كه به شماره نيايند و منافع آنها جز اندك اندك شناخته نشوند،

مردم [ در آينده ] با ابزارها و وسايل نو پديد، به آنها پى مى برند .

( بحار الأنوار : ۳/۱۰۹ )

14 - فرستادن بادها :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 الرِّياحُ ثَمانٍ : أربَعٌ مِنها عَذابٌ  و أربَعٌ مِنها رَحمَةٌ .

فالعَذابُ مِنها : العاصِفُ  و الصَّرْصَرُ و العَقيمُ  و القاصِفُ .

الرَّحمَةُ مِنها : النّاشِراتُ  و المُبَشِّراتُ  و المُرسَلاتُ  و الذّارِياتُ .
 

فيُرسِلُ اللّه ُ المُرْسَلاتِ فتُثيرُ السَّحابَ ،

ثُمّ يُرسِلُ المُبَشِّراتِ فتُلْقِحُ السَّحابَ ،

ثُمّ يُرسِلُ الذّارياتِ فتَحْمِلُ السَّحابَ ، فتَدُرُّ كما تَدُرُّ اللّقحَةُ ، ثُمّ تُمطِرُـ و هُنَّ اللَّواقِحُ ـ

ثُمَّ يُرسِلُ النّاشِراتِ فتَنْشُرُ ما أرادَ .

 بادها هشت نوعند  : چهار نوع آن عذاب است و چهار نوعش رحمت .

آن چهار كه عذابند اينهاست : طوفان،   بادهاى بسيار سردِ پُر سر و صدا ، بادهاى سوزان و تندباد .

و آن چهار كه رحمتند اينهاست : بادهاى پخش كننده ، بادهاى نويد دهنده ، بادهاى فرستنده  ( ابرزا)  و بادهاى پراكنده كننده .

خداوند بادهاى « فرستنده » را مى فرستد كه [ اينها ] ابرها را به وجود مى آورند ،

سپس بادهاى « نويد دهنده » را مى فرستد  كه ابرها را بارور مى سازند ،

آن گاه بادهاى « پراكنده كننده » را مى فرستد كه ابرها را به حركت در مى آورند و ابرها مانند ماده شتر پُر شير پُر باران مى شوند و سپس مى بارند و اينها ابرهاى بارور شده اند .

سرانجام بادهاى پخش كننده را مى فرستد كه به وسيله آنها آنچه را كه بخواهد پراكنده مى كند .

( بحار الأنوار : ۶۰/۲۱/۴۸ )

 15 - آفرينش خورشيد و ماه :

امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعاى خود هنگام رؤيت هلال ـ گفت :

أيُّها الخَلْقُ المُطيعُ الدّائبُ السَّريعُ  المُتَرَدِّدُ في مَنازِلِ التَّقْديرِ  المُتَصَرِّفُ في فَلَكِ التَّدْبيرِ!

آمَنْتُ بمَن نَوّرَ بكَ الظُّلَمَ  و أوْضَحَ بكَ البُهَمَ   و جَعلَكَ آيةً مِن آياتِ مُلْكِهِ .

اى آفريده فرمانبَر و اى رونده شتابان  كه در منزلهاى معيّن  آمد و شد دارى و در فلك تدبير و نظم مى چرخى !

به آن كه تاريكيها را به سبب تو روشن كرد و ظلمتها را به نور تو زدود و تو را نشانه اى از نشانه هاى پادشاهى خويش قرار داد، ايمان آوردم .

( بحار الأنوار : ۵۸/۱۷۸/۳۶ )

 16 - آفرينش آسمانها :

امام على عليه السلام :

 سُبحانَكَ  !

ما أعْظَمَ ما نَرى مِن خَلْقِكَ ! و ما أصْغَرَ كُلَّ عَظيمَةٍ في جَنبِ قُدْرتِكَ !

و ما أهْوَلَ ما نَرى مِن مَلَكوتِكَ ! و ما أحْقَرَ ذلكَ فيما غابَ عنّا مِن سُلطانِكَ !

و ما أسْبَغَ نِعَمَكَ في الدُّنيا ! و ما أصْغَرَها في نِعَمِ الآخِرَةِ !

منزّهى تو اى خدا!

 چه بزرگ است آنچه از آفريده هاى تو مى بينيم ! و چه خُرد و اندك است هر بزرگى در برابر قدرت تو !

چه هول انگيز است آنچه از ملكوت ( پادشاهى ) تو مى بينيم ! و چه خُرد و حقير است اينها در برابر آنچه از قدرتِ تو، از ديدگان ما پنهان است !

و چه بسيار است نعمتهاى تو در دنيا ! و چه ناچيزند اين نعمتها در برابر نعمتهاى آخرت !

( نهج البلاغة: الخطبة ۱۰۹ )

دليل پنجم بر اثبات وجود خدا - بر هم زدن تصميمها و در هم شكستن خواسته ها :

امام على عليه السلام :

عَرفْتُ اللّه َ سُبحانَهُ بفَسْخِ العَزائمِ ، و حَلِّ العُقودِ ، و نَقْضِ الهِمَمِ .

من خداوند سبحان را به درهم شكستن عزمها و فرو ريختن تصميمها و برهم خوردن اراده ها و خواستها شناختم .

( نهج البلاغة: الحكمة ۲۵۰ )

امام على عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : دليل بر اثبات صانع چيست؟ ـ فرمود :

ثَلاثةُ أشْياءَ : تَحْويلُ الحالِ  و ضَعْفُ الأرْكانِ و نَقْضُ الهِمَّةِ .

 سه چيز : دگرگونى حالات و سست و نا توان شدن اعضاى بدن و برهم خوردن خواست و اراده.

( بحار الأنوار : ۳/۵۵/۲۹ )

امام حسين عليه السلام :

 إنّ رجُلاً قامَ إلى أميرِ المؤمنينَ عليه السلام فقالَ : يا أميرَ المؤمنينَ !  بِما ذا عَرَفْتَ ربَّكَ  ؟

قالَ : بفَسْخِ العَزْمِ و نَقْضِ الهَمِّ .

لَمّا هَمَمْتُ فحِيلَ بَيني و بَينَ هَمّي  و عَزمْتُ فخالَفَ القَضاءُ عَزْمي .

عَلِمْتُ أنّ المُدَبِّرَ غَيري .

 مردى در برابر امير المؤمنين عليه السلام برخاست و عرض كرد : اى امير مؤمنان ! خدا را به چه شناختى ؟

حضرت فرمود : به بر هم زدن تصميم و در هم شكستن قصد؛

وقتى قصد كارى كردم  ميان من و قصدم مانعى به وجود آمد و آنگاه كه تصميمى گرفتم  قضاى الهى با تصميم من ناسازگارى كرد .

پس دانستم كه تدبير كننده اى جز من وجود دارد .

( التوحيد : ۲۸۸/۶ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه : خدايت را به چه شناختى؟ ـ فرمود :

بفَسْخِ العَزْمِ و نَقْضِ الهَمِّ  ؛

عَزمْتُ ففُسِخَ عَزْمي  و هَمَمْتُ فنُقِضَ هَمّي .

به درهم شكستن تصميم و برهم خوردن خواست و اراده ؛

تصميم گرفتم و تصميمم را درهم شكست، و اراده كردم اما اراده ام را برهم زد .

( التوحيد : ۲۸۹/۸ )

طبيعت و نسبت دادن آفرينش به آن :

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به مفضّل كه عرض كرد :

يا مَولايَ !  إنّ قَوما يَزْعُمونَ أنَّ هذا مِن فِعلِ الطَّبيعَةِ ـ : سَلْهُمْ عَن هذهِ الطَّبيعَةِ :

أ هِيَ شَيْءٌ لَهُ عِلمٌ و قُدرَةٌ على مِثْلِ هذهِ الأفْعالِ ، أمْ لَيست كذلكَ ؟

فإنْ أوْجَبوا لَها العِلْمَ و الُقْدرَةَ  ، فما يَمْنَعُهُم مِن إثْباتِ الخالِقِ ؟ فإنّ هذهِ صَنْعَتُهُ .  

و إنْ زَعَموا أنّها تَفْعَلُ هذهِ الأفْعالَ بغَيرِ عِلْمٍ و لا عَمْدٍ و كانَ في أفْعالِها ما قَد تَراهُ مِن الصَّوابِ و الحِكمَةِ عُلِمَ أنّ هذا الفِعْلَ للخالِقِ الحَكيمِ  

و أنّ الّذي سَمَّوهُ طبيعَةً ،  هُو سُنّةٌ في خَلْقِهِ الجارِيَةُ على ما أجْراها علَيهِ .

 مولاى من ! عده اى مى گويند آفرينش كار طبيعت است ـ فرمود :

از آنان بپرس كه آيا  اين طبيعت داراى علم است و توانايى انجام چنين كارهايى را دارد يا نه ؟

اگر جواب دهند كه آرى علم و قدرت دارد ، در اين صورت چه چيز مانع از آنها مى شود كه آفريدگار را اثبات كنند (چرا به وجود آفريدگارى با اين خصوصيات قايل نباشند) ؟  زيرا طبيعت ساخته و آفريده اوست .

اگر گفتند كه طبيعت اين كارها را بدون آگاهى و قصد انجام مى دهد ،با توجه به اين كه در كارهاى آن درستى و حكمت ( اتقان ) مشاهده مى كنى معلوم مى شود كه اين فعل ( طبيعت ) كار آفريدگار حكيم است 

و آنچه را كه آنان طبيعت مى نامند  ، همان قانونى است كه خداوند در آفرينش و عالم هستى جارى كرده است .

( بحار الأنوار : ۳/۶۷ )

امام صادق عليه السلام :

 فأمّا أصْحابُ الطَّبائعِ فقالوا : إنَّ الطّبيعَةَ لا تَفْعَلُ شَيئا لغَيرِ مَعنى  و لا تَتَجاوز عَمّا فيهِ تَمامُ الشَّيءِ في طَبيعَتِهِ  و زَعَموا أنّ الحِكمَةَ تَشْهَدُ بذلكَ .

 فقيلَ لَهُم : فمَن أعْطى الطَّبيعَةَ هذهِ الحِكمَةَ و الوُقوفَ على حُدودِ الأشْياءِ بلا مُجاوَزَةٍ لَها ؟  و هذا قد تَعْجِزُ عَنهُ العُقولُ بَعْدَ طُولِ التَّجارِبِ .

فإنْ أوْجَبوا للطَّبيعَةِ الحِكمَةَ و القُدْرَةَ على مِثْلِ هذهِ الأفْعالِ فَقد أقَرّوا بما أنْكَروا ؛ لأنَّ هذهِ هِي صِفاتُ الخالِقِ ،

و إنْ أنْكَروا أنْ يكونَ هذا للطّبيعَةِ ، فهذا وَجْهُ الخَلْقِ يَهْتِفُ بأنَّ  : الفِعْلَ لِخالِقٍ حَكيمٍ .

طبيعيون مى گويند : طبيعت هيچ كار بى معنا و هدفى نمى كند و از محدوده طبيعت هر شى ء فراتر نمى رود . مى گويند حكمت [ موجود در طبيعت ] گواه اين مطلب است .

[در پاسخ بايد ]از آنها پرسيده شود : چه كسى اين حكمت را به طبيعت داده و آن را از حدود اشياء آگاه كرده به طورى كه از آن فراتر نمى رود ؟ اين نكته اى است كه خردها پس از آن همه تجربه، از درك آن درمانده اند .

آنها كه براى طبيعت حكمت ( دانش ) و توانايى بر انجام چنين كارهايى را لازم مى شمارند، در حقيقت به وجود آنچه انكارش مى كنند اعتراف كرده اند ؛ زيرا اينها صفات خالق است

و اگر بگويند كه حكمت و قدرت را فعلِ طبيعت نمى دانند، اين خود طبيعت است كه ندا در مى دهد : كار ، كار آفريدگارى حكيم مى باشد.

( بحار الأنوار : ۳/۱۴۹ )

خداشناسى حيوانات :

امام صادق عليه السلام :

مَهْما اُبْهِمَ على البَهائمِ مِن شَيءٍ  ، فلا يُبْهَمُ علَيها أربَعُ خِصالٍ :

مَعرِفَةُ أنّ لَها خالِقا  و مَعرِفَةُ طَلَبِ الرِّزْقِ ··· .

اگر هر چيز بر بهايم مبهم و پوشيده مانَد  چهار امر بر آنها پوشيده نيست :

آگاهى از اين كه آفريدگارى دارند و آگاهى از طلب روزى و··· .

( الكافي: ۶/۵۳۹/۱۱ )

امام كاظم عليه السلام :

 إنَّ النّاسَ أصابَهُم قَحْطٌ شَديدٌ على عَهد سُليمانَ بنِ داوودَ عليهما السلام .

فشَكَوا ذلكَ إلَيهِ و طَلَبوا إلَيهِ أنْ يَسْتَسْقيَ لَهُم .

فقالَ لَهُم : إذا صَلّيتُ الغَداةَ مَضَيْتُ .

فلَمّا صلّى الغَداةَ مَضى و مَضَوا .

 فلَمّا أنْ كانَ في بعضِ الطَّريقِ إذا هُو بنَمْلَةٍ رافِعَةٍ يَدَها إلى السّماءِ  ، واضِعَةٍ قَدَمَيها إلى الأرضِ و هِي تقولُ :

اللّهُمّ إنّا خَلْقٌ مِن خَلْقِكَ  و لا غِنى بِنا عن رِزْقِكَ .  فلا تُهْلِكْنا بذُنوبِ بَني آدَمَ .

فقالَ سُليمانُ عليه السلام : ارجِعوا فقد سُقِيتُم بغَيرِكُم .

قالَ : فسُقُوا في ذلكَ العامِ ما لم يُسْقَوا مِثْلَهُ قَطُّ .

در عهد سليمان بن داوود عليه السلام مردم گرفتار خشك سالى سختى شدند.

پس  به آن حضرت شكايت برده از ايشان خواستند كه طلب باران كند .

سليمان عليه السلام فرمود : بعد از نماز صبح براى طلب باران بيرون خواهم رفت .

چون نماز صبح را خواند به همراه مردم بيرون رفت .

در راه مورچه اى را ديد كه بر دو پاى خود ايستاده و دست به آسمان برداشته است و مى گويد :

پروردگارا ! ما نيز از آفريدگان تو هستيم و از روزى تو بى نياز نيستيم . ما را به سبب گناهان آدميان هلاك مفرما .

در اين هنگام سليمان عليه السلام به مردم گفت : برگرديد كه به سبب موجوداتى جز شما، باران داده شديد .

پس در آن سال چنان بارانى بر ايشان باريدن گرفت كه هرگز مانند آن را به خود نديده بودند .

( الكافي : ۸/۲۴۶/۳۴۴ )

علت انكار خدا :

امام صادق عليه السلام :

 وَ لَعَمْري ! ما اُتيَ الجُهّالُ مِن قِبَلِ رَبِّهِم .

و إنَّهُم لَيَرونَ الدَّلالاتِ الواضِحاتِ و العَلاماتِ البَيِّناتِ في خَلْقِهِم  و ما يُعايِنونَ مِن مَلَكوتِ السَّماواتِ و الأرضِ  و الصُّنْعِ العَجيبِ المُتْقَنِ الدّالِّ على الصّانِع .

 و لكنَّهُم قَومٌ فَتَحوا على أنْفُسِهم أبْوابَ المَعاصي و سَهَّلوا لَها سبيلَ الشَّهَواتِ

فغَلَبَتِ الأهْواءُ على قُلوبِهِم و اسْتَحْوَذَ الشَّيطانُ بظُلْمِهِم علَيهِم

و كذلكَ يَطْبَعُ اللّه ُ على قُلوبِ المُعْتَدينَ  .

 به جان خودم سوگند ! كه خداوند [ در مورد اين ] مردمانِ نادان ( خدا نشناس ) خداوند كوتاهى نكرده است .

آنان دلالتهاى آشكار و نشانه هاى روشن را در آفرينش خود مى بينند و ملكوت آسمانها و زمين و آفرينش شگفت آورى را كه در كمال اتقان و نظم است و بر وجود آفريدگار دلالت دارد مشاهده مى كنند .

 اما آنان  مردمانى هستند كه درهاى گناهان را به روى خود گشودند و راه شهوتها را بر خويش هموار كردند

و در نتيجه  هواهاى نفس بر دلهايشان چيره گشت و به سبب ستمى كه بر خويش روا داشتند  شيطان بر آنان مسلّط گشت

و خداوند اين چنين بر دلهاى متجاوزان مُهر مى نهد [ و در نتيجه خدا را نمى شناسند ]  .

( بحار الأنوار : ۳/۱۵۲ )
 

میزان الحکمه،جلد سوم.
 

کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام
کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام
تلگرام قرآن و حدیث
کانال قرآن و حدیث در ایتا
کانال قرآن و حدیث در گپ
پیام رسان سروش _ کانال قرآن و حدیث