کودک و مسائل مالی

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ پسر 7 ساله‏‌ام به شدت به پول علاقه‏‌مند شده است و دائم پول‏‌هایش را می‏‌شمرد. آیا لازم است او را از این کار باز دارم؟

پاسخ:
این عمل، اختلال رفتاری نیست، و تا حدودی طبیعت کودک اقتضا می‏‌کند؛ اما بهتر است تعدیل شود.
عواملی که ممکن است سبب ایجاد این روحیه شده باشد، چنین است:
1. تشویق پولی:
اگر تاکنون، تشویق‏‌های شما پولی بوده است، آن را به تشویق‏‌های مادی غیر پولی و تشویق‏‌های معنوی تبدیل کنید.
2. الگوگیری:
گاهی پدر یا مادر برای خرید منزل، خودرو یا وسیله‏‌ای، دائم پول‏‌هایشان را می‏‌شمرند و حساب و کتاب می‏‌کنند و این رفتار به کودک نیز منتقل می‏‌شود.
3. پیام‏‌های غیر مستقیم والدین:
گاهی ناله از سختی زندگی، آرزوهای بلند، نگاه‏‌های حسرت‏‌آمیز، تعریف از دارایی دیگران در حضور کودک یا گشودن دست نیاز به سوی دیگران، به کودک پیام می‏‌دهد که مشکل‏‌گشای همه‏‌ی دردها و بدبختی‏‌ها پول است و او را به جمع‏‌آوری پول و شمردن دائم آن می‏‌کشاند.
4. سختگیری در پول توجیبی:
به کودک خود در حد نیاز و متناسب با سن او پول توجیبی بدهید. گاهی سختی دادن کودک در این مسأله، او را به پول حریص می‏‌کند.

چـنـد توصیـه:
الف. او را تشویق کنید مقداری از پول توجیبی‏‌اش را برای خود، و مقداری را برای دوستانش خرج کند. اولی برای از بین بردن روحیه‏‌ی خساست، و دومی برای ایجاد روحیه‏‌ی سخاوت است. تشویق کودک به پس‏‌انداز مقداری از پول توجیبی، سبب تقویت عقل معاش او خواهد شد.
ب. صدقات و کمک‏‌های مالی خود را به نیازمندان، از طریق او انجام دهید. همین اعطای پول شما به دیگران، او را در پول دوستی تعدیل می‏‌کند.
ج. قرار دادن مقداری پول برای خرید نیازمندی‏‌های اولیه‏‌ی منزل (نان، ماست، سبزی و...) در اختیار کودک و خرج کردن او، در تعدیلش مؤثر است.

سؤال 2ـ کودک 4 ساله‏‌ای دارم و او را به شکل مادی تشویق نمی‏‌کنم تا دیگران نتوانند از همین راه بفریبند. آیا این برخورد درست است؟

پاسخ:
شیوه‏‌ی شما، امکان فریب او را بیشتر می‏‌کند؛ زیرا با عدم تشویق مادی، نیازهایش برآورده نمی‏‌شود و ممکن است به سبب همان احساس نیاز، فریب بخورد. به طور معمول، محرومیت کودکان در این سن از امکانات مادی، آنان را حریص‏‌تر می‏‌کند؛ پس توصیه می‏‌کنم در حد معمول و متعارف، او را از تشویق‏‌های مادی بهره‏‌مند سازید؛ البته از تحسین و محبت هم غافل نشوید. تحسین و توجه به کودک، اعتماد به نفس او را بیشتر می‏‌کند و کودک دارای اعتماد به نفس، کمتر فریب می‏‌خورد.

یکی از مهم‏‌ترین عوامل فریب کودکان و به ویژه نوجوانان، کمبود محبت در خانه است. دختری که در خانه محبت ندیده، تشنه‏‌ی محبت دیگران است و ممکن است با یک نگاه یا سخن محبت‏‌آمیز به خطا رود؛ اما کسی که خرما خورده باشد، حلوا برایش شیرین نیست.
تحسین و محبت والدین، کودکان را بیمه می‏‌کند. «بنیامین وست»، رئیس آکادمی هنر انگلیس می‏‌گوید: «علت شهرت من، بوسه‏‌ای از مادرم بود». [1]
تحسین، مهم‏‌ترین عامل اعتماد به نفس شخصیت‏‌های تاریخی بوده است.
مرحوم فلسفی می‏‌گوید: «نخستین بار که بر منبر سخنرانی کردم، مرحوم آقا شیخ محمد شمیرانی فرمود: آفرین، و همان تحسین، مرا به حرکت واداشت». [2]
«چارلز دیکنز»، نویسنده‏‌ی معروف، توفیق خود را مدیون تحسین سر دبیر نشریه، و ادیسون، کامیابی خود را مدیون تشویق و پشتیبانی مادر خود می‏‌داند. [3]

سؤال 3ـ آیا لازم است کودک 7 ساله را از وضعیت نامطلوب مالی پدر آگاه کنیم؟

پاسخ:
با توجه به این که خواسته‏‌های کودکان تا زیر 7 سال فراوان نیست و تأمین این خواسته‏‌ها، هزینه‏‌ی بسیاری نمی‏‌خواهد و والدین برای تأمین نیازمندی‏‌های کودک ایثار می‏‌کنند و از خواسته‏‌های خود می‏‌گذرند، آگاه کردن او لازم نیست؛ زیرا به جهت عدم درک بالا و ناتوانی در تجزیه و تحلیل مسائل، ممکن است دچار اضطراب شود.
برای سنین بالاتر از 7 سال، با توجه به بالا رفتن توقعات و هزینه‏‌ی بالای برآوردن آن‏‌ها، بهتر است به طور کلی از وضعیت مالی پدر آگاه شود (ذکر جزئیات لازم نیست). او باید با واقعیت آشنا شود تا در دنیایی خیالی زندگی نکند.
توجه داشته باشید که ذکر دائم و پی در پی وضعیت نامطلوب مالی پدر، ممکن است او را دچار ناامیدی کند؛ پس در برابر خواسته‏‌های فراوان و پی در پی او، از این حربه استفاده نکنید.
برای پیشگیری یا تخفیف فشار روحی ناشی از این وضعیت، خوب است ارتباط خود را با نزدیکانی که وضع مالی خوبی ندارند، بیشتر کنید و از ارتباط دائم و مستمر با خانواده‏‌های مرفه بپرهیزید. کودک شما وقتی زندگی خود را با خانواده‏‌های کم درآمد مقایسه می‏‌کند، آرام می‏‌گیرد.
تبیین زندگی شرافتمندانه (پرهیز از حرام)، تبیین دیگر نعمت‏‌های الاهی (سلامت، شادابی خانواده، سایه‏‌ی پدر و مادر و...)، ارزش قناعت، پاداش معنوی و آخرتی در برابر سختی‏‌های دنیا و... در آرامش روحی فرزند مؤثر خواهد بود.

سؤال 4ـ نوه‏‌ی 6 ساله‏‌ای دارم که هرگاه برایش هدیه‏‌ای می‏‌برم، حالت قهر به خود می‏‌گیرد و می‏‌گوید آن را نمی‏‌خواهم. علت این رفتار چیست و من باید چگونه برخورد کنم؟

پاسخ:
علل این رفتار ممکن است مسائل ذیل باشد:
1. الگوگیری از والدین:
چه بسا وقتی پدرش برای مادرش هدیه‏‌ای می‏‌آورد، مادر به جهت قهر یا کدورت، این گونه برخورد می‏‌کند و از او الگو گرفته است.
2. جلب توجه:
در موارد بسیاری، این گونه رفتارها برای جلب توجه است. در برابر این رفتار، حساسیت نشان ندهید.
3. اعتراض:
شاید هدیه‏‌ای که برایش می‏‌خرید، مورد علاقه‏‌اش نیست و برای اعتراض، این رفتار را از خود نشان می‏‌دهد.
4. اشباع:
ممکن است پدر و مادرش آن قدر برایش امکانات فراهم آورده‏‌اند که به حد اشباع رسیده و به واقع احساس نیاز نمی‏‌کند.
5. توقع زیاد:
شاید به کم قانع نیست و انتظار دارد، هدایایی بهتر از آن چه می‏‌آورید، برایش تهیه کنید.
6. بی‏‌رغبتی به هدایای مادی:
برخی کودکان بیش و پیش از توجه مادی، به توجه معنوی نیاز دارند و مایلند بیشتر به آنان محبت شود.

چـنـد توصیـه:
الف. هدیه‏‌ای را که خریده‏‌اید، جلو رویش قرار دهید و آن را برنگردانید که سبب ایجاد کینه می‏‌شود.
ب. او را تهدید نکنید که هدیه را به برادر یا خواهرش یا دوستش خواهید داد؛ زیرا ممکن است کینه‏‌ی آنان را به دل گیرد و عامل ناسازگاری با آنها خواهد شد.
___________________________
پی نوشت:
[1] ـ شعبان آقاجانی پلامی، فرزند من، ص 88.
[2] ـ همان، ص 85.
[3] ـ محمدعلی کریمی‏‌نیا، الگوهای تربیت کودکان و نوجوانان، ص 73.

منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی