برای ایجاد مسئولیت پذیری در فرزندان چه باید کرد؟

نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ مسؤولیت پذیرى به چه معنایى است و اگر كودك یا نوجوان در كارهاى منزل به ما كمك كند، آیا مى‏‌توان گفت مسؤولیت‏‌پذیر است؟

جواب:
مسؤولیت‏‌پذیرى به این معنا است كه فرزند ما قدرت تصمیم‏‌گیرى مناسب و مؤثر داشته باشد تا بتواند در پى این تصمیم‏‌ها به نتایج مثبتى در زندگى دست یابد؛ بنابراین، انجام كارهاى منزل (بردن زباله‏‌ها، شستن ظرف‏‌ها، مرتب كردن تخت خواب، جمع كردن بستر و...) گر چه براى اداره منزل اهمیت دارند و زمینه‏‌هاى مسؤولیت‏‌پذیرى را فراهم مى‏‌آورند، به معناى مسؤولیت‏‌پذیرى فرزند نیستند.
فرزند مسؤولیت‏‌پذیر كسى است كه در انجام تكالیف مدرسه، بیدار شدن، آماده شدن براى مدرسه، عبادت، نظافت شخصى و... روى پاى خودش مى‏‌ایستد و به دیگران (والدین) متكى نسیت.

سؤال 2ـ از كجا بفهمیم فرزندمان مسؤولیت‏‌پذیر شده است؟ آیا نشانه‏‌هایى دارد؟

جواب:
نشانه‏‌هاى فرزند مسؤول چنین است:
1. در تصمیم‏‌گیرى‏‌ها متزلزل نیست و به طور معمول تصمیم‏‌هاى درستى مى‏‌گیرد؛
2. مى‏‌تواند برخلاف تصمیم گروه همسالان تصمیم بگیرد؛
3. انتخاب راهى از بین راه‏‌هاى گوناگون برایش سهل و راحت است؛
4. به طور معمول به انجام كارهاى ساده قانع نمى‏‌شود و مایل است وظایف جدى‏‌تر و پیچیده‏‌ترى را به عهده گیرد؛
5. هدف‏‌ها و علایق گوناگونى دارد؛
6. وظایف خود را بدون یادآورى یا دستور دیگران (والدین) انجام مى‏‌دهد؛
7. بدون جر و بحث، به محدودیت‏‌هایى كه از سوى والدین وضع شده‏‌اند، احترام مى‏‌گذارد و آن‏‌ها را رعایت مى‏‌كند؛
8. توان حل مشكلات خود را دارد؛
9. مسؤولیت نتیجه اعمال و رفتار خود را مى‏‌پذیرد؛
10. براى كارهایى كه انجام مى‏‌دهد، دلیل دارد؛
11. در صورتى كه مرتكب اشتباهى شود، به اشتباه خود اعتراف مى‏‌كند؛
12. در ناكامى‏‌هایش دیگران را مقصر نمى‏‌داند؛
13. به پیمان‏‌هایى كه مى‏‌بندد (قول‏‌هایى كه مى‏‌دهد)، عمل مى‏‌كند؛
14. تا جایى كه در توان دارد، قوانین و مقررات اجتماعى را زیر پا نمى‏‌گذارد.

سؤال 3ـ پسرى 5 ساله دارم و مى‏‌خواهم از هم اكنون مسؤولیت‏‌پذیر شود. آیا سن مناسبى براى مسؤولیت‏‌پذیرى هست؟

جواب:
سن فرزند در مسؤولیت‏‌پذیر كردن او اهمیت بسیارى دارد. 5 سالگى براى این كار دیر نیست؛ اما مى‏‌توانستید از سنین پایین‏‌تر هم آغاز كنید. مسؤولیت‏‌پذیرى در كودكان را مى‏‌توان از نوپایى آنان آغاز كرد.
آغاز از نوپایى به این دلیل است كه به كار و فعالیت علاقه دارد؛ از كار كردن و پذیرش مسؤولیت احساس لذت مى‏‌كند؛ خود را مهم مى‏‌پندارد و احساس استقلال مى‏‌كند. براساس پژوهشى روى 250 كودك خردسال، این نتیجه به دست آمد كه 97 درصد آنان دوست داشتند در كارهاى منزل كمك و همكارى كنند.
هر قدر فرزند ما زودتر وظایفى را در خانه به عهده بگیرد، زودتر ملكه ذهنش مى‏‌شود.
توجه داشته باشید كه واگذارى مسؤولیت به فرزند، متناسب با سن او و میزان توانایى‏‌اش گسترش مى‏‌یابد. واگذارى مسؤولیت به فرزند پیش از این كه آمادگى یافته باشد، ممكن است او را دچار یأس كند و اعتماد به نفس او را بگیرد؛ همان گونه كه مسؤولیت دادن‏‌هاى دیر هنگام هم او را در زندگى اجتماعى و خانوادگى‏‌اش دچار مشكل خواهد كرد. گاهى سن فرزند مناسب است؛ اما هنوز قدرت كافى براى مسؤولیت‏‌پذیرى را نیافته است؛ مسؤولیت‏‌ها باید در حد توانایى فرزند به او واگذار شود. خداوند بزرگ هم انسان‏‌ها را در حد توانمندى‏‌شان مكلف ساخته است: «لا یكلّف اللهُ نفساً الّا وُسعَها»(بقره، 286).
مسؤولیت بیش از اندازه به فرزند (به ویژه نوجوان) ممكن است باعث احساس قدرت كاذب و خودمختارى او شود و مشكلاتى را پدید آورد.
در اعطاى مسؤولیت‏‌ها، با توجه به سن فرزندان، به مسائل ایمنى نیز توجه كنید.

سؤال 4ـ براى فرزندان در سنین مختلف، چه مسؤولیت‏‌هایى مناسب است؟

جواب:
هر سنى اقتضایى دارد و مسؤولیت‏‌ها باید با آن تناسب داشته باشد.
- نوپایان:
قرار دادن لباس‏‌هاى كثیف در سبد مخصوص، جمع‏‌آورى زباله‏‌هاى خشك از اتاق و ریختن آن‏‌ها در سطل زباله، جمع كردن اسباب بازى‏‌ها و...؛
- كودكان 4 ـ 3 ساله:
لباس پوشیدن، كفش پوشیدن، بستن دكمه‏‌هاى لباس، كشیدن زیپ شلوار، شانه زدن موها، شستن دست و صورت و...؛
- كودكان 5 ساله:
مرتب كردن كشوها و رختخواب، جدا كردن لباس‏‌هاى شسته از هم و تا زدن آن‏‌ها، جفت كردن جوراب‏‌ها، چیدن سفره، (با فرض ایمنى)، ریختن اضافه غذا پس از صرف غذا در كیسه مخصوص، جمع كردن برگ‏‌هاى درخت در منزل و آب دادن به گل‏‌ها و...؛
- كودكان 6 ساله:
چیدن ناخن‏‌هاى خود، خرید نان، ماست، سبزى و...، خشك كردن ظرف‏‌هاى غذا پس از شستن مادر (البته بهتر است براى پرهیز از شكسته شدن ظرف‏‌ها، از خشك كردن قاشق‏‌ها، چنگال‏‌ها و بشقاب‏‌هاى نشكن آغاز كنند).
- كودكان 7 تا 12 ساله:
تمیز كردن حمام پس از استفاده، تمیز كردن كشوهاى كمد شخصى، تمیز كردن صفحه تلویزیون و آینه‏‌ها با پاك كننده، شستن و خشك كردن ظرف‏‌ها، واكس زدن كفش‏‌ها، اتو كردن لباس‏‌ها، دوختن دكمه لباس، استفاده از جاروبرقى، شستن و خشك كردن موها، خواندن كتاب براى برادر یا خواهر كوچك‏‌تر و...؛
- نوجوانان 12 تا 18 ساله:
تهیه سالاد، گرم كردن سوپ‏‌هاى آماده، آب پز كردن تخم‏‌مرغ، پختن خاگینه، تهیه ژله، سرخ كردن همبرگر، قطعه قطعه كردن گوشت، وجین كردن علف‏‌هاى هرز باغچه، شستن اتومبیل، روغن كارى درها، روغن كارى دوچرخه، تعویض كیسه جاروبرقى، تعویض فیلتر كولر گازى، و هواكش آشپزخانه، تعویض پوشال‏‌هاى كولر آبى، تعویض واشر شیرهاى آب، روشن كردن آبگرم‏‌كن گازى، شستن لباس، استفاده از شامپوى فرش، واریز پول به حساب، پرداخت قبض‏‌هاى آب و برق و تلفن، تصمیم‏‌گیرى در مصرف پول توجیبى، رزرو بلیت سینما یا قطار، تماس تلفنى با راه دور و... .

سؤال 5ـ نقش والدین در مسؤولیت‏‌پذیر كردن فرزندان تا چه حد است؟

جواب:
الگوها به ویژه پدر و مادر در مسؤولیت‏‌پذیر كردن فرزندان نقش جدى دارند و همین نقش، بخش عمده‏‌اى از آموزش مسؤولیت به فرزندان را تأمین مى‏‌سازد؛ بدین جهت، والدین باید به مسؤولیت پدر و مادرى خود به خوبى عمل كنند و از زیر بار مسؤولیت‏‌ها شانه خالى نكنند.
اگر فرزندان ببینند والدین آن‏‌ها به وظایفى عمل مى‏‌كنند كه انجام آن‏‌ها دشوار یا ناخوشایند است، مسؤولیت‏‌پذیرى را مى‏‌آموزند.
یكى از جلوه‏‌هاى نقش الگویى والدین، احساس مسؤولیت در برابر یك دیگر است. هماهنگى پدر و مادر و موافقت آن‏‌ها با هم درباره انتظارات و انجام مسؤولیت‏‌ها از سوى فرزندان، اهمیت بسیارى دارد؛ پس پیش از اعلام مسؤولیت‏‌ها به فرزندان، با هم به توافق برسید.
بى‏‌ثباتى والدین در برخورد با فرزندان، به نقش الگویى آنان در مسؤولیت‏‌پذیرى لطمه جدى مى‏‌زند. بى‏‌ثباتى بدین معنا است كه ناخودآگاه دستورالعمل‏‌ها و خواسته‏‌هاى خود را از فرزندان تغییر دهند و در این خواسته‏‌ها جدى نباشند؛ البته بى‏‌ثباتى نباید با انعطاف‏‌پذیرى اشتباه شود. انعطاف‏‌پذیرى یعنى كه براى ایجاد مسؤولیت‏‌پذیرى در فرزند، راه‏‌هاى گوناگونى را بیازمایند و بر یك روش اصرار نورزند.
براى این كه فرزندان، انجام مسؤولیت‏‌ها از جمله خرید را به وسیله والدین از نزدیك ببینند، گاهى همراه بردن آنان براى خرید مطلوب است.

سؤال 6ـ با چه روش‏‌هایى مى‏‌توان مسؤولیت‏‌پذیرى را در كودكان ایجاد كرد؟

جواب:
براى ایجاد مسؤولیت‏‌پذیرى در كودكان از راهكارهاى ذیل استفاده كنید:
1. مسؤولیت‏‌هاى مربوط به سن آنان را بینشان تقسیم كنید.
2. فرصت لازم را در اختیارشان قرار دهید. 2 یا 3 وظیفه ساده در روز در حد 10 تا 20 دقیقه كافى است. در ضمن توجه داشته باشید كه كودكان براى گذر از فعالیتى به فعالیت دیگر، به زمان نیاز دارند؛ پس به آن‏‌ها فرصت انتقال بدهید.
3. مسؤولیت‏‌ها را به بخش‏‌هاى كوچك تقسیم كنید تا به خوبى بتوانند از عهده آن‏‌ها برآیند.
4. چگونگى انجام مسؤولیت‏‌ها را به آنان بیاموزید. براى اطمینان از درك مسؤولیت به وسیله فرزند، از او بخواهید آن را تكرار كند. گاهى لازم است براى بازدهی بیشتر، راهكارهایى را به آنان نشان دهید؛ براى مثال، به جاى 4 بار خم شدن و برداشتن شى‏‌ء از روى زمین و 4 بار به سمت كمد رفتن، بیاموزید كه 4 شى‏‌ء را یك باره بردارد و 1 بار به سوى كمد برود. یا براى مرتب كردن اتاق خود، از اشیاى بزرگ‏‌تر مثل تخت آغاز كند و بعد سراغ كوچك‏‌ترها برود یا از نقاط در معرض دید (تخت و جمع و جور كردن لباس‏‌ها) آغاز كرده، بعد سراغ نظافت كشوهاى كمد برود.
براى این كه همه جاى اتاق تمیز شود و قسمتى باقى نماند، به فرزند خود بیاموزید كه اتاق را در جهت عقربه‏‌هاى ساعت تمیز كند.
5. بر انجام مسؤولیت‏‌ها نظارت كنید. براى جا افتادن مسؤولیت، ابتدا همراه فرزندتان باشید تا دست كم 3 بار آن را به درستى انجام دهد. در صورت نظارت مى‏‌توانید با طرح سؤال، كودك را به كشف وظیفه بعدى وادارید. حالا باید چه كار كنیم؟ چه كار دیگرى باید در اتاقت انجام شود؟

سؤال 7ـ با توجه به علاقه فراوان كودكان به بازى، آیا مى‏‌توان از این ابزار براى مسؤولیت‏‌پذیر كردن آنان استفاده كرد؟

جواب:
بله. براى كودكان به ویژه زیر 7 سال، استفاده از بازى براى این مسأله بسیار مؤثر است. شما مى‏‌توانید از بازى‏‌هاى جالبى براى ایجاد احساس مسؤولیت در كودكان استفاده كنید.
1. ترتیب دادن مسابقه براى جمع‏‌آورى وسایل و اسباب‏‌بازى‏‌ها و ركوردگیرى؛
2. ایفاى نقش آدم آهنى با كوك كردن همدیگر و جمع‏‌آورى وسایل؛
3. ایفاى نقش فروشنده‏‌هاى دوره ‏‌گرد و خریدارى وسایل؛
4. ایفاى نقش اسب چرخ و فلك شهربازى و برداشتن یك شى‏‌ء با هر بار بالا و پایین رفتن؛
5. كوك كردن یك اسباب‏‌بازى آهنگ‏‌دار و جمع و جور كردن اسباب‏‌بازى‏‌ها تا پایان آهنگ؛
6. بازى خواباندن اسباب‏‌بازى‏‌ها در زمان خواب در محل استراحت آن‏‌ها؛
7. بازى ببین و بگو به این صورت كه 1 دقیقه اتاق و اسباب‏‌بازى‏‌هاى ریخته شده فرزند را نگاه مى‏‌كنید و پس از برداشته شدن آن‏‌ها به وسیله او، به یاد مى‏‌آورید كه چه وسایل و اسباب‏‌بازى‏‌هایى را برداشته است؛
8. استفاده از ماشین‏‌هاى اسباب‏‌بازى براى حمل و نقل دیگر اسباب‏‌بازى‏‌ها؛
9. ایفاى نقش گنج یاب و جمع‏‌آورى خرت و پرت‏‌هاى اتاق؛
10. ایفاى نقش مأمور بهداشت و جمع‏‌آورى آشغال‏‌ها؛
11. دادن نقش گارسون به فرزند براى آوردن صبحانه یا شام؛
12. بازى بیرون آوردن لباس بدون این كه پشت و رو شود.
ایجاد مسؤولیت در قالب بازى و سرگرمى، ویژه خردسالى است و پس از مدتى از شكل سرگرمى خارج مى‏‌شود و به صورت كار در مى‏‌آید.

سؤال 8ـ آیا عواملى وجود دارد كه احساس مسؤولیت در فرزندان را تقویت كند؟

جواب:
بله، عوامل ذیل مى‏‌توانند احساس مسؤولیت در فرزندان را تقویت كنند:
1. برنامه‏‌ریزى، عامل مهمى براى تقویت احساس مسؤولیت و استمرار انجام آن است؛ زیرا انجام امور در زمان مشخص، قدرت به خاطر سپردن فرزند را افزایش مى‏‌دهد.
2. امكانات لازم (كمد، قفسه، جالباسى و...) تقویت كننده مسؤولیت‏‌پذیرى است.
3. وضع قانون‏‌هایى چون «اسباب‏‌بازى‏‌ها تخریب نمى‏‌شوند»، «حمام پس از استحمام تمیز مى‏‌شود»، «لباس‏‌ها روى جالباسى قرار مى‏‌گیرند» و... در تقویت این حس مؤثرند.
4. یادداشت مسؤولیت‏‌ها و قرار گرفتن در معرض دید فرزندان، مانع از كمرنگ شدن بى‏‌توجهى به مسؤولیت‏‌ها مى‏‌شود.
5. فرزندان به تمرین نیاز دارند؛ پس براى تثبیت مسؤولیت، چند بار باید تكرار شود.
6. در برابر انجام مسؤولیت‏‌ها، فرزند خود را تحسین و تشویق كنید. دست‏‌كم دو جنبه مثبت در انجام مسؤولیت بیابید و برایش پاداش در نظر بگیرید. پاداش‏‌ها لازم نیست همیشه مادى باشد؛ بلكه رفتارهایى چون صرف وقت براى فرزند، توجه، مراقبت، همدردى و خوش‏‌خلقى نیز پاداش به شمار مى‏‌روند.
7. استفاده از شیوه تداعى ـ معانى، احساس مسؤولیت را در فرزند تقویت مى‏‌كند بدین معنا كه انجام مسؤولیت محوله را با خاطره‏‌اى خوش همراه سازید تا همیشه هنگام انجام مسؤولیت، شیرینى آن خاطره خوش برایش تداعى، و علاقه‏‌اش به استمرار مسؤولیت بیشتر شود.
8. انجام كارهاى خیریه و داوطلبانه اجتماعى و شركت در برنامه‏‌هایى چون پاكسازى عمومى شهر و كوه و... عامل مهمى در تقویت احساس مسؤولیت فرزندان است.
9. زمینه حضور فرزند را در اردوها و فعالیت‏‌هاى جمعى در مدرسه فراهم سازید. این گونه فعالیت‏‌ها باعث احساس مسؤولیت بیشتر در او مى‏‌شود.

سؤال 9ـ مسؤولیت‏‌پذیر كردن فرزندان، چه فوایدى براى آنان و والدینشان دارد؟

جواب:
فرزندان مسؤول، راحت‏‌تر و دقیق‏‌تر تصمیم مى‏‌گیرند و در تصمیم‏‌هایى كه زندگى‏‌شان را شكل مى‏‌دهد، بیشتر شركت مى‏‌كنند.
آنان از حق بیان خود بیشتر استفاده مى‏‌كنند و قدرت انتخاب‏‌گرى افزون‏‌ترى دارند.
مسؤولیت‏‌پذیرى، فرزندان ما را مستقل و منظم بار مى‏‌آورد و به آنان مى‏‌آموزد كه كارها را بهتر و سریع‏‌تر انجام دهند؛ به همین جهت، احساس احترام به خود و اعتماد به نفس آنان افزایش مى‏‌یابد.
فرزندان مسؤول، مهارت‏‌هاى لازم براى زندگى آینده در اجتماع را مى‏‌آموزند.
آنان از تلاش دیگران (به ویژه والدین) قدردانى مى‏‌كنند؛ در نتیجه، حس تعلقشان به خانواده و روحیه یارى رسانى به دیگران در ایشان بیشتر است.
با توجه به این كه فرزندان مسؤول، مشاركت بیشترى در امور منزل دارند، بارى را از دوش والدین بر مى‏‌دارند و با كاستن بار كار در منزل از دوش والدین، از عصبانیت آنان مى‏‌كاهند و فضاى خانه، فضایى آرام‏‌تر و صمیمى‏‌تر خواهد بود.
مسؤولیت‏‌پذیر كردن كودكان و نوجوانان كنار این فواید، ممكن است ضررهایى مختصر هم داشته باشد كه باید از آن‏‌ها چشم پوشید. مطمئن باشید كه فایده مسؤولیت‏‌پذیرى فرزندان، به مراتب از این ضررها بیشتر است.

سؤال 10ـ در راه ایجاد مسؤولیت‏‌پذیرى در فرزندان، چه موانعى وجود دارد و چگونه مى‏‌توان آن‏‌ها را از سر راه برداشت؟

جواب:
موانع ایجاد مسؤولیت‏‌پذیرى در فرزندان عبارتند از:
1. به دوش كشیدن مسؤولیت به جاى فرزند:
مسؤولیت آماده شدن براى مدرسه، انجام تكالیف، پر كردن اوقات فراغت، امور شخصى، غذا خوردن و... بر عهده خود فرزند است و اگر والدین این مسؤولیت‏‌ها را به جاى او به دوش كشند، مانع از مسؤولیت‏‌پذیرى فرزند مى‏‌شوند.
نقش والدین فقط نظارت و كمك در صورت نیاز است. كمك مستقیم به فرزند براى انجام تكالیف مدرسه ممكن است این فكر را در ذهن او ایجاد كند كه به تنهایى قادر نیست كارى را در این زمینه انجام دهد.
2. عدم اعطاى استقلال به فرزند:
براى مسؤولیت‏‌پذیر كردن فرزند، باید به او استقلال دهید؛ البته استقلالى منطقى و با نظارت. استقلال و مسؤولیت رابطه تنگاتنگى با هم دارند. اگر به فرزند خود مسؤولیت بدهید؛ اما استقلال در تصمیم‏‌گیرى ندهید نمى‏‌تواند مسؤولیت‏‌پذیر شود و اگر استقلال بدهید و او احساس مسؤولیت نكند، باید منتظر حادثه‏‌اى ناخوشایند باشید.
3. ترس از ایجاد تنش با فرزند:
گاهى ترس از ایجاد تنش والدین و فرزند باعث مى‏‌شود او را از انجام مسؤولیت‏‌هایش معاف دارند و از این اندیشه پیروى كنند كه «برایم راحت‏‌تر است خودم انجامش دهم». این رفتار، فرصت مسؤولیت‏‌پذیرى را از فرزند مى‏‌گیرد و در آینده متضرر خواهد شد.
4. انتقاد از فرزند و سرزنش او:
اگر زندگى كودك با انتقاد و سرزنش همراه شود، احساس مسؤولیت را نخواهد آموخت.
5. كند بودن فرزند در انجام كارها:
برخى كودكان آن قدر كند عمل مى‏‌كنند كه والدین، كار و مسؤولیت را از آنان مى‏‌گیرند و خود انجام مى‏‌دهند. براى ایجاد سرعت عمل در فرزند از بازى ركوردگیرى استفاده كنید.
6. ناقص انجام دادن كارها:
برخى كودكان یا نوجوانان، مسؤولیت واگذار شده را ناقص انجام مى‏‌دهند و این باعث مى‏‌شود كه والدین یا معلم، وظیفه او را به دیگرى واگذارند یا خود انجام دهند. براى رفع این مشكل، مسؤولیت را به قسمت‏‌هاى كوچك تقسیم كنید.
7. سمبَل كردن كارها به وسیله فرزند:
برخى فرزندان به جاى انجام كار، آن را سمبل مى‏‌كنند و سرسرى انجام مى‏‌دهند؛ براى مثال به جاى تمیز كردن اتاق، تمام وسایل را زیر تخت، داخل كمد یا جاهاى دیگر پنهان مى‏‌كنند. در این صورت، مسؤولیت حتما باید با نظارت شما انجام گیرد.
8. تقاضاى انجام مسؤولیت از فرزند در زمان نامناسب:
انجام مسؤولیت‏‌ها را از فرزندتان در زمان‏‌هاى مناسب بخواهید. طبیعى است كه هنگام دیدن فیلمى جذاب از تلویزیون یا در اثناى بازى فوتبال با همسالان، به انجام مسؤولیت رغبت نشان نمى‏‌دهد.
9. تذكرهاى پى‏‌درپى والدین:
از تذكرهاى پى‏‌درپى بپرهیزید. یك بار به فرزند خود پیام دهید و فرصتى را در اختیارش قرار دهید تا پیام را در ذهن خود تجزیه و تحلیل كند.
10. عدم پیگیرى و نظارت والدین:
براى اطمینان از انجام مسؤولیت‏‌ها به وسیله فرزندان، بازرسى منظم و مكرر والدین لازم است.

سؤال 11ـ در مقابل مسؤولیت ‏‌ناپذیرى فرزندان چگونه برخورد كنیم؟

جواب:
درخواست خود را روشن و كوتاه مطرح كنید و عبارت‏‌هایى چون «چقدر خوب مى‏‌شود اگر كمك كنى، ممكن است؛ مى‏‌شود؛ مى‏‌توانى و...» را به كار نگیرید.
در صورتى كه به مسؤولیت خود عمل نكرد، 5 دقیقه بعد دوباره یادآور شوید. اگر انجام نداد، خود آن را انجام دهید. با این فرض كه شما مادر یا پدرى مهربان بوده‏‌اید و هستید و به خواسته‏‌هاى منطقى او پاسخ داده‏‌اید و مى‏‌دهید، با این رفتار شما، احساس گناه خواهد كرد و به درخواست بعدى شما پاسخ خواهد داد.
براى ایجاد مسؤولیت‏‌پذیرى، از زور و اهرم فشار استفاده نكنید؛ زیرا به كشمكش و جنجال بین شما و فرزند مى‏‌انجامد و افزون بر این كه مانع مسؤولیت‏‌پذیرى مى‏‌شود، او را به لجاجت نیز وامى‏‌دارد.
اگر بر سر كارهاى روزانه با فرزندتان وارد جنگ شوید، برنده نخواهید شد و اگر هم بر او تحمیل كنید، به انتقامجویى‏‌اش وامى‏‌دارید و با بى‏‌نشاطى، عصبانیت و كوتاهى در انجام وظایف، از شما انتقام خواهد گرفت.
اگر با برخورد مناسب شما احساس گناه نكرد و براى چندمین بار از زیر بار مسؤولیت شانه خالى كرد، مى‏‌توانید از ساز و كارهاى بازدارنده، به ویژه شیوه بده و بستان استفاده كنید؛ البته حتما پیش از استفاده از این ساز و كارها كه در حقیقت نوعى مجازات هستند، او را آگاه سازید تا بتواند براى جلوگیرى از آن‏‌ها تصمیم بگیرد. مجازات‏‌هاى اعلام نشده از سوى والدین، حاكى از بى‏‌انصافى آنان نزد فرزندان است.
به فرزند خود توضیح دهید كه اگر به مسؤولیت خویش عمل نكند، چه پیامدهایى برایش خواهد داشت؛ البته خوب است كنار اعلام مجازات، پاداش‏‌هایى را هم براى انجام مسؤولیت‏‌ها اعلام كنید.
مواجهه با پیامدهاى منطقى بى‏‌مسؤولیتى، راهكار خوبى براى مسؤولیت‏‌پذیر كردن فرزند است. پیامد منطقى دیر بیدار شدن از خواب، نرسیدن به سرویس مدرسه، محرومیت از صبحانه، و توبیخ به وسیله اولیاى مدرسه است. پیامد منطقى بى‏‌نظمى و قرار ندادن لباس چرك در سبد مخصوص، شسته نشدن آن است و... .
_________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 3، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی