زکات در احادیث

زكات

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الزَّكاةُ قَنطَرَةُ الإسلامِ، فَمَن أدّاها جازَ القَنطَرةَ و مَن مَنَعَها احتَبَسَ دُونَها ، و هِي تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
زكات، پُل اسلام است ؛ كسى كه آن را بپردازد، از پل بگذرد و هركه آن را نپردازد از عبور او جلوگيرى شود . زكات ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .

امام صادق عليه السلام :

ما فَرَضَ اللّه ُ عَزّ ذِكرُهُ على هذهِ الاُمّةِ أشَدَّ علَيهِم مِنَ الزَّكاةِ ، و ما تَهلِكُ عامَّتُهُم إلاّ فيها .
خداوند ـ كه يادش بر فراز باد ـ چيزى سخت تر از زكات بر اين امّت واجب نكرد و عموم آنان جز در اين مورد هلاك نشوند .

پيوستگى زكات و نماز

امام صادق عليه السلام :

لا صلاةَ لِمَن لا زكاةَ لَهُ ، و لا زكاةَ لِمَن لا وَرَعَ لَهُ .
 كسى كه زكات ندهد نمازش بى حاصل است، و كسى كه ورع نداشته باشد زكاتش پذيرفته نيست .

امام صادق عليه السلام :

لَمّا نَزَلَت آيَةُ الزَّكاةِ «خُذْ مِنْ أموالِهِم صَدَقَةً ···» .حديث في شَهرِ رَمَضانَ ، فَأمَرَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله مُنادِيَهُ فَنادى في الناسِ : إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى قد فَرَضَ علَيكُمُ الزَّكاةَ كما فَرَضَ علَيكُمُ الصَّلاةَ ··· ثُمّ لَم يَتَعَرَّضْ لِشيءٍ من أموالِهِم حتّى حالَ علَيهِمُ الحَولُ مِن قابِلٍ فَصامُوا و أفطَرُوا ، فَأمَرَ صلى الله عليه و آله مُنادِيَهُ فَنادى في المسلمينَ : أيّها المسلمونَ ، زَكُّوا أموالَكُم تُقبَلْ صَلاتُكُم .
هنگامى كه آيه زكات [يعنى آيه ]«از اموال آنان صدقه بگير . . .» ، در ماه رمضان نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله به جارچى خود دستور داد در ميان مردم جار زند كه: خداوند تبارك و تعالى همچنان كه نماز را بر شما واجب كرد، زكات را نيز بر شما واجب ساخت . . . آن حضرت تا رمضان سال بعد به هيچ چيزى از اموال آنان كارى نداشت . چون [ماه رمضان ]سال بعد را مسلمانان روزه گرفتند و افطار كردند، رسول خدا صلى الله عليه و آله به جارچى خود فرمود تا در ميان مسلمانان جار زند كه : اى مسلمانان! زكات اموالتان را بدهيد تا نمازتان پذيرفته شود.

امام رضا عليه السلام :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ أمَرَ بثلاثةٍ مَقرونٍ بها ثلاثةٌ اُخرى : أمَرَ بالصلاةِ و الزكاةِ، فَمَن صَلّى و لَم يُزَكِّ لَم تُقبَلْ مِنهُ صلاتُهُ .
 خداوند عزّ و جلّ به سه چيز فرمان داد كه هر يك با چيزى ديگر قرين (پيوسته) است : به نماز و زكات [در كنار هم ]فرمان داد . پس كسى كه نماز بخواند و زكات ندهد ، نمازش پذيرفته نشود ··· .

حكمت زكات

امام على عليه السلام :

إنّ اللّه َ فَرَضَ على أغنياءِ الناسِ في أموالِـهِم قَدْرَ الذي يَسَعُ، فُقَراءَهُم ، فإن ضاعَ الفَقيرُ أو أجهَدَ أو عَرِيَ ، فبما يَمنَعُ الغَنيُّ ، و إنّ اللّه َ عزّ و جلّ مُحاسِبٌ الأغنياءَ في ذلكَ يَومَ القِيامَةِ ، و مُعَذِّبُهُم عَذابا ألِيما .
خداوند در اموال توانگران به اندازه اى كه تهي دستانشان را تأمين كند، حق و حقوق واجب كرد ؛ بنا بر اين ، اگر تهيدست نابود شود، يا در راهِ تأمين معاش خود جان بِكَند ، يا برهنه بماند ، علّتش آن است كه توانگر از پرداخت حقّ او دريغ كرده است . خداوند عزّ و جلّ در روز قيامت توانگران را براى اين كار مؤاخذه مى كند و آنان را عذابى دردناك مى چشاند .

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ فَرَضَ لِلفُقَراءِ في أموالِ الأغنياءِ ممّا يَكتَفُونَ بهِ ، و لَو عَلِمَ اللّه ُ أنَّ الذي فَرَضَ لَهُم لَم يَكفِهِم لَزادَهُم ، فإنّما يُؤْتَى الفُقَراءُ فيما اُوتُوا مِن مَنعِ مَن مَنَعَهُم حُقوقَهُم ، لا مِنَ الفَريضَةِ .
خداوند عزّ و جلّ در داراييهاى توانگران به اندازه اى كه نياز تهيدستان را تأمين كند، حقّى واجب كرد . اگر خداوند مى دانست كه آنچه براى تهيدستان مقرّر داشته، كفايتشان نمى كند، حقّ بيشترى واجب مى كرد . بنا بر اين ، تهيدستىِ فقيران نه به سبب [كم بودن] اين فريضه (زكات) است، بلكه از آن روست كه توانگران حقوق آنان را نمى پردازند .

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ تعالى خَلَقَ الخَلقَ كُلَّهُم فَعَلِمَ صَغيرَهم و كَبيرَهم ، و عَلِمَ غَنِيَّهُم و فَقِيرَهُم ، فَجَعَلَ مِن كُلِّ ألفِ إنسانٍ خَمسَةً و عِشرينَ مِسكِينا ، فلَو عَلِمَ أنّ ذلكَ لا يَسَعُهُم لَزادَهُم ، لأنّهُ خالِقُهُم و هُو أعلَمُ بهِم .
خداوند همه خلايق را بيافريد و از خُرد و كلان و توانگر و تهيدست آنان آگاه است . او در ميان هر هزار انسان بيست و پنج مستمند قرار داد . بنا بر اين ، اگر مى دانست كه زكات آن عدّه، زندگى اين عدّه را تأمين نمى كند، بر مقدار زكات آنان مى افزود ؛ چرا كه او آفريننده آنهاست و نسبت به مردم از خود آنان آگاهتر است .

امام صادق عليه السلام :

إنّما وُضِعَتِ الزَّكاةُ اِختِبارا للأغنِياءِ و مَعُونَةً لِلفُقَراءِ ، و لَو أنَّ الناسَ أدَّوا زكاةَ أموالِهِم ما بَقِيَ مسلمٌ فَقيرا مُحتاجا ، و لاَسْتَغنى بما فَرَضَ اللّه ُ عزّ و جلّ لَهُ ، و إنّ الناسَ ما افتَقَرُوا ، و لا احتاجُوا ، و لا جاعُوا ، و لا عَرُوا إلاّ بِذُنوبِ الأغنياءِ .
زكات به منظور آزمودن توانگران و كمك به مستمندان وضع شده است. اگر مردم زكات اموال خود را مى پرداختند ، هيچ مسلمانى نيازمند نمى ماند و به سبب آنچه خداوند عزّ و جلّ براى او واجب كرده است بى نياز مى شد . مردم ، فقير و نيازمند و گرسنه و برهنه نشدند مگر به گناه [ترك زكات ]از سوى ثروتمندان .

امام كاظم عليه السلام :

إنّما وُضِعَتِ الزَّكاةُ قُوتا للفُقَراءِ و تَوفيرا لأموالِ الأغنياءِ .
زكات براى تأمين قُوتِ تهيدستان و افزايش داراييهاى توانگران وضع شده است .

امام رضا عليه السلام :

إنّ علّةَ الزَّكاةِ مِن أجلِ قُوتِ الفُقَراءِ ، و تَحصِينِ أموالِ الأغنِياءِ؛ لأنّ اللّه َ عزّ و جلّ كَلَّفَ أهلَ الصِّحَّةِ القِيامَ بِشَأنِ أهلِ الزَّمانَةِ و البَلوى ، كما قال اللّه تَبارَكَ و تَعالى : «لَتُبْلَوُنَّ في أمْوالِكُم و أنْفُسِكُم» .حديث في أموالِكُم : إخراجُ الزَّكاةِ ، و في أنفسِكُم : تَوطينُ الأنفُسِ عَلَى الصَّبرِ، مَعَ ما في ذلكَ مِن أداءِ شُكرِ نِعَمِ اللّه ِ عزّ و جلّ ، و الطَّمَعِ في الزِّيادَةِ ، مع ما فيهِ مِن الزِّيادةِ و الرَّأفَةِ و الرَّحمَةِ لِأهلِ الضَّعفِ ، و العَطفِ عَلى أهلِ المَسكَنَةِ ، و الحَثِّ لَهُم على المُواساةِ ، و تَقوِيَةِ الفُقَراءِ ، و المَعونَةِ لَهُم على أمرِ الدِّينِ ، و هوَ عِظَةٌ لِأهلِ الغِنى و عِبرَةٌ لَهُم لِيَسـتَدِلُّوا على فُقَراءِ الآخِرَةِ بِهِم .
سبب [وضع] زكات آن است كه هزينه تهيدستان ، تأمين و داراييهاى توانگران ، حفظ شود ؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ تندرستان را مكلّف كرد كه به امور افراد بيمار و از كار افتاده رسيدگى كنند ، چنان كه فرمود : «هر آينه شما در داراييها و جانهايتان آزمايش مى شويد» . آزمون در اموالتان، پرداخت زكات است و آزمون در جانها، واداشتن آنها به صبر (پايدارى) است . علاوه بر اين ، با پرداخت زكات، از نعمتهاى خداوند عزّ و جلّ شكر گزارى مى شود و به افزايش دارايى ها اميد مى رود و نا توانان مشمول رأفت و مهربانى قرار مى گيرند و به بينوايان مهر ورزى مى شود و توانگران، به همدردى و تقويت تهيدستان و كمك به امور دينى آنان تشويق مى شوند . دادن زكات، اندرزى به توانگران و عبرتى براى آنان است، تا با [ديدن] فقيران، به فقيرانِ آخرت پى برند .

نقش زكات در رشد ثروت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إذا أرَدتَ أن يُثرِيَ اللّه ُ مالَكَ فَزَكِّهِ .
 اگر مى خواهى كه خداوند دارايى تو را زياد كند ، زكات آن را بپرداز .

امام على عليه السلام :

فَرَضَ اللّه ُ··· الزَّكاةَ تَسبيبا للرِّزقِ .
خداوند . . . زكات را واجب كرد ، تا سبب روزى باشد .

امام حسن عليه السلام :

ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ .
 زكات ، هيچگاه از ثروت نمى كاهد .

امام باقر عليه السلام :

الزَّكاةُ تَزِيدُ في الرِّزقِ .
زكات دادن ، روزى را زياد مى كند .

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه «و اما كسى كه [حقّ خدا را ]بپردازد و پروا كند و [پاداش ]نيكوتر را تصديق كند» ـ فرمود :

إنّ اللّه َ يُعطِي بالواحِدَةِ عَشرَةً إلى مِائةِ ألفٍ فما زادَ ، «فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى» .حديث : لا يُرِيدُ شَيئا مِنَ الخَيرِ إلاّ يَسَّرَهُ اللّه ُ لَهُ .
 خداوند در قبال يك عطا ده تا صد هزار و بيشتر پاداش مى دهد [و] «بزودى راه آسانى پيش پايش خواهيم گذاشت» ؛ هر خيرى كه بخواهد، خداوند آن را برايش فراهم مى آورد .

امام صادق عليه السلام :

يا مُفَضَّـلُ ، قُلْ لِأصحابِكَ يَضَعُونَ الزَّكاةَ في أهلِها ، و إنّي ضامِنٌ لِما ذَهَبَ لَهُم .
 اى مفضّل! به دوستانت بگو كه زكات را به اهلش بدهند و من [جبران] آنچه را از دست داده اند ضمانت مى كنم .

امام كاظم عليه السلام :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ وَضَعَ الزَّكاةَ قُوتا للفُقَراءِ و تَوفِيرا لِأموالِكُم .
 خداوند عزّ و جلّ زكات را به منظور تأمين قوت تهيدستان و افزايش داراييهاى شما وضع كرده است .

حفظ كردن دارايي ها با زكات

امام على عليه السلام :

حَصِّنُوا أموالَكُم بالزَّكاةِ .
داراييهايى خود را با [دادن] زكات حفظ كنيد .

امام باقر عليه السلام :

ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ و لا هَلَكَ مالٌ في بَرٍّ أو بَحرٍ اُدِّيَتْ زَكاتُهُ .
زكات هرگز از ثروت نكاهد و هر مالى كه زكاتش پرداخته شود ، در خشكى يا دريا از بين نرود .

امام باقر عليه السلام :

وَجَدنا في كتابِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ··· إذا مَنَعُوا الزَّكاةَ مَنَعَتِ الأرضُ بَرَكَتَها مِنَ الزَّرعِ و الثِّمارِ و المَعادِنِ كُلِّها .
در كتاب رسول خدا صلى الله عليه و آله ديديم كه . . . هرگاه مردم از دادن زكات خوددارى كنند ، زمين بركتهاى خود را ، از هر نوع زراعت و ميوه ها و كانيها، دريغ دارد .

امام صادق عليه السلام :

 ما ضاعَ مالٌ في بَرٍّ و لا بَحرٍ إلاّ بِتَضييعِ الزَّكاةِ ، فَحَصِّنُوا أموالَكُم بالزَّكاةِ .
 هيچ مالى در خشكى و دريا از بين نرفت، مگر به سبب فرو گذاردن زكات . پس ، اموال خود را با زكات حفظ (بيمه) كنيد .

امام رضا عليه السلام :

إذا حُبِسَتِ الزَّكاةُ ماتَتِ المَواشِي .
هرگاه زكات پرداخته نشود ، چارپايان دچار مرگ و مير شوند .

كسى كه زكات نمى دهد

امام صادق عليه السلام :

مَن مَنَعَ الزَّكاةَ سَألَ الرَّجعَةَ عندَ المَوتِ، و هُو قولُ اللّه ِ عزّ و جلّ : «حَتّى إذا جاءَ أحَدَهُمُ المَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ * لَعَلِّي أعْمَلُ صالِحا فيما تَرَكْتُ»
 كسى كه زكات نپردازد ، هنگام فرا رسيدن مرگ خواهان بازگشت [به زندگى]مى شود و اين است[منظور]سخن خداوند عزّ و جلّ كه : «چون يكى از آنان را مرگ فرا رسد ، گويد : پروردگارا! مرا برگردانيد باشد كه براى جبران آنچه فرو گذاشتم كارى نيك انجام دهم» .

امام صادق عليه السلام :

إذا قامَ القائمُ أخَذَ مانِعَ الزَّكاةِ فَضَرَبَ عُنُقَهُ .
هر گاه قائم قيام كند، كسى را كه زكات ندهد دستگير كند و گردن زند .

امام صادق عليه السلام :

السُّرّاقُ ثلاثةٌ : مانعُ الزَّكاةِ ، و مُستَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ ، و كذلكَ مَنِ استَدانَ و لَم يَنوِ قَضاءَهُ .
 دزدان سه گروهند : كسى كه زكات ندهد، و كسى كه مهريه زنان را [بر خود]حلال شمارد، و نيز كسى كه وام ستاند و قصد پرداختن آن را نداشته باشد .

كافر بودن كسى كه زكات ندهد

بحار الأنوار : وقتى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله درباره آيه «و واى بر مشركان ؛ آنان كه زكات نمى پردازند . . .» سؤال شد ـ فرمود :

«و وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ * الذينَ لا يُؤْتُونَ الزكاةَ···» ـ : لا يُعاتِبُ اللّه ُ المُشرِكِينَ، أ ما سَمِعتَ قولَهُ: «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ * الذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ* الذين هُم يُراؤونَ * و يَمنَعُونَ الماعُونَ» .حديث ؟! ألا إنّ الماعُونَ الزَّكاةُ . ثُمّ قالَ : و الذي نَفسُ محمّدٍ بِيَدِهِ ، ما خانَ اللّه َ أحَدٌ شيئا مِن زكاةِ مالِهِ إلاّ مُشرِكٌ بِاللّه ِ .
 خداوند مشركان را مورد عتاب قرار نمى دهد . مگر نشنيده اى اين سخن او را : «واى بر نماز گزاران ؛ آنان كه در نماز خود غافلند ، آنان كه خود نمايى مى كنند و ماعون را نمى پردازند»؟ بدانيد كه ماعون، همان زكات است . سپس فرمود : سوگند به آن كه جان محمّد در دست اوست، هيچ كس در چيزى از زكات مال خود به خدا خيانت نكرد، مگر آن كه مشرك به خدا باشد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يا عَلِيٌّ ، كَفَرَ بِاللّه ِ العَظيمِ مِن هذِه الاُمّةِ عَشرَةٌ ··· و مانعُ الزَّكاةِ .
 اى على! از ميان اين امّت ده كس به خداوند بزرگ كافر باشند : . . . و كسى كه زكات ندهد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن مَنَعَ قِيراطا مِن زكاةِ مالِهِ ، فَلَيسَ هُو بمُؤمِنٍ و لا مُسلِمٍ و لا كَرامَةَ لَه .
 هر كس قيراطى از زكات مال خود را نپردازد ، نه مؤمن است و نه مسلمان و نه او را حرمتى است .

امام صادق عليه السلام :

مَن مَنَعَ قِيراطا مِنَ الزَّكاةِ فَلْيَمُتْ إن شاءَ يَهُوديّا و إن شاءَ نَصرانيّا .
هركه قيراطى از زكات را نپردازد ، گو بميرد، خواه يهودى و يا نصرانى .

كيفر كسى كه زكات نپردازد

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مانِعُ الزَّكاةِ يُجَرُّ قَصَبُهُ في النارِ ـ يَعنِي أمعاءَهُ فِي النارِ ـ و مُثِّلَ لَهُ مالُهُ في النارِ في صُورةِ شُجاعٍ أقرَعَ لَهُ زَبِيبانِ أو زَبِيبَتانِ يَفِرُّ الإنسانُ مِنهُ ، و هُو يَتبَعُهُ حَتّى يَقضِمَهُ كما يُقْضَمُ الفُجْلُ و يقولُ : أنا مالُكَ الذي بَخِلتَ بِهِ .
كسى كه زكات نپردازد ، روده هايش در آتش كشيده مى شود و دارايى او به صورت افعىِ اقرعِ . دو نيشه يا داراى دو خال سياه بر بالاى چشمانش ، در مى آيد و او از آن مى گريزد و افعى او را دنبال مى كند تا آن كه وى را مانند تربچه خرد مى كند و مى گويد : من همان ثروت تو هستم كه به آن بخل مى ورزيدى .

امام باقر عليه السلام :

الذي يَمنَعُ الزَّكاةَ يُحَوِّلُ اللّه ُ مالَهُ يَومَ القِيامَةِ شُجاعا مِن نارٍ لَهُ رِيمَتانِ .فَيُطَوِّقُهُ إيّاهُ ثُمّ يقالُ لَهُ : اِلزَمْهُ كما لَزِمَكَ في الدنيا ، و هُو قولُ اللّه ِ «سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوم القيامة»
 كسى كه زكات نپردازد خداوند در روز قيامت دارايى او را به صورت افعى آتشين و دو سر (نيش) در مى آورد و آن را طوق گردن او مى كند و سپس به آن افعى گفته مى شود : به او بچسب همچنان كه او در دنيا به تو چسبيده بود . اين است كه سخن خداوند : «بزودى روز قيامت آنچه را كه در بخشيدنش بخل مى ورزيدند ، چون طوقى به گردنشان خواهند آويخت » .

امام باقر عليه السلام :

إنّ اللّه َ عزّ و جلّ يَبعَثُ يَومَ القِيامَةِ ناسا مِن قُبورِهم مَشدودَةً أيدِيهِم إلى أعناقِهِم ، لا يَستَطِيعُونَ أن يَتَناوَلُوا بِها قِيسَ أنْمُلَةٍ ، مَعهُم ملائكةٌ يُعَيِّرُونَهُم تَعييرا شَديدا ، يَقولونَ : هَؤلاءِ الذينَ مَنَعُوا خَيرا قَليلاً مِن خَيرٍ كثيرٍ ، هَؤلاءِ الذينَ أعطاهُم اللّه ُ عزّ و جلّ فَمَنَعُوا حَقَّ اللّه ِ عزّ و جلّ في أموالِهِم .
خداوند عزّ و جلّ در روز قيامت گروهى را از گورهايشان برمى انگيزد ، در حالى كه دستهاى آنان به گردنشان بسته شده است به طورى كه نمى توانند با آنها به اندازه يك سر انگشت چيزى بردارند . همراه ايشان، فرشتگانى هستند كه بشدّت آنها را توبيخ مى كنند و مى گويند : اينان كسانى هستند كه از پرداخت اندك مالى از مال و دارايى فراوان خود، دريغ كردند . اينان كسانى هستند كه خداوند عزّ و جلّ به آنها عطا كرد، ولى آنان حقّ خداوند عزّ و جلّ در اموال خود را ندادند .

پرداخت زكات با رضايت خاطر

امام على عليه السلام :

إنّ الزّكاةَ جُعِلَتْ مَع الصَّلاةِ قُربانا لأهلِ الإسلامِ ، فَمَن أعطاها طَيِّبَ النفسِ بها ، فإنّها تُجعَلُ لَهُ كَفّارَةً ، و مِن النارِ حِجازا (حِجابا) و وِقايَةً ، فلا يُتبِعَنَّها أحَدٌ نَفسَهُ ، و لا يُكثِرَنَّ علَيها لَهْفَهُ ، فإنّ مَن أعطاها غَيرَ طَيِّبَ النَّفسِ بها يَرجُو بها ما هُو أفضَلُ مِنها فهُو جاهِلٌ بِالسُّنَّةِ ، مَغبونُ الأجرِ ، ضالُّ العَمَلِ ، طَويلُ النَّدَمِ .
همانا زكات در كنار نماز قرار داده شده است، تا سبب نزديكى مسلمانان به خداوند باشد . بنا بر اين ، كسى كه زكات را با رضايت خاطر بپردازد، كفّاره گناهان او و مايه نگه دارى اش از آتش باشد . پس ، نبايد كسى دل در پى زكاتى كه مى پردازد داشته باشد و مرتباً افسوس خورد ؛ زيرا كسى كه آن را از روى بى ميلى بپردازد ، و با اين حال در قبال آن ، به بهتر از آن (بهشت) چشم اميد بندد ، به سنّت [الهى] نادان است و در پاداش ، مغبون ؛ كارش بيهوده و پشيمانى اش طولانى باشد .

حقّ معلوم غير از زكات است

امام صادق عليه السلام :

و لكِنَّ اللّه َ عزّ و جلّ فَرَضَ في أموالِ الأغنياءِ حُقوقا غَيرَ الزَّكاةِ ، فقالَ عزّ و جلّ : «و الَّذِينَ في أمْوالِـهِم حَقٌّ مَعلومٌ» ، فالحَقُّ المَعلوم مِن غَيرِ الزَّكاةِ ، و هُو شيءٌ يَفرِضُهُ الرجُلُ على نفسِهِ في مالِهِ ، يَجِبُ علَيهِ أن يَفرِضَهُ على قَدْرِ طاقَتِهِ و سَعَةِ مالِهِ ، فَيُؤَدِّيَ الذي فَرَضَ على نَفسِهِ إن شاءَ في كُلِّ يَومٍ ، و إن شاءَ في كُلِّ جُمُعَةٍ ، و إن شاءَ في كُلِّ شَهرٍ .
 ليكن خداوند عزّ و جلّ در داراييهاى توانگران بجز زكات ، حقوقى ديگر واجب و مقرّر كرده و فرموده است : «و آنان كه در اموالشان حقّى است معلوم،» بنا بر اين ، حقّ معلوم و معيّن كه چيزى جز زكات مى باشد ، آن است كه هر كس وظيفه خود مى داند از مالش بپردازد . او بايد به اندازه توان و وسع مالى كه دارد، آن مقدار را بر خود واجب شمارد ، و بسته به ميل خودش، هر روز يا هر جمعه يا هرماه بپردازد.

الكافى : مردى خدمت امام صادق عليه السلام آمد و عرض كرد :

يا أبا عبدِ اللّه ِ، قَرضٌ إلى مَيسَرَةٍ ، فقالَ لَهُ أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام : إلى غَلَّةٍ تُدرِكُ ؟ فقالَ الرجُلُ : لا و اللّه ِ ، قالَ : فإلى تِجارةٍ تَؤبُّ ؟ قالَ : لا و اللّه ِ ، قالَ : فإلى عُقدَةٍ تُباعُ ؟ فقالَ : لا و اللّه ِ فقالَ أبو عبد اللّه عليه السلام : فَأنتَ مِمَّن جَعَلَ اللّه ُ لَهُ في أموالِنا حَقّا ، ثُمّ دعا بِكِيسٍ فيهِ دَراهِمُ فَأدخَلَ يَدَهُ فيهِ فَناوَلَهُ مِنهُ قَبضَةً ، ثُمّ قالَ لَهُ : اِتَّقِ اللّه َ و لا تُسرِفْ و لا تَقتُرْ ، و لكنْ بينَ ذلكَ قَواما .
يا ابا عبد اللّه ! تا زمانى كه وضع مالى ام خوب شود، مبلغى به من قرض بدهيد . حضرت فرمود : يعنى تا زمانى كه محصولت را برداشت كنى؟ آن مرد عرض كرد : نه به خدا قسم [من محصولى ندارم] . فرمود : تا مال التجاره ات برگردد؟ عرض كرد : نه به خدا قسم[من مال التجاره ندارم] . فرمود : تا ملكى از تو فروخته شود؟ عرض كرد : نه به خدا قسم [من ملكى ندارم] . امام صادق عليه السلام فرمود : پس تو از كسانى هستى كه خداوند در اموال ما براى آنان حقّى مقرّر كرده است . آن گاه فرمود تا هميانى درهم بياورند . حضرت دست در هميان بُرد و مشتى برداشت و به او داد و فرمود : از خدا بترس و در خرج كردن افراط و تفريط مكن ، بلكه حدّ وسط را نگه دار .

مستحقّان زكات

امام على عليه السلام :

أمّا وَجـهُ الصَّدَقاتِ فإنّما هي لأقوامٍ لَيسَ لَهُم في الإمارَةِ نَصِيبٌ ، و لا في العِمارَةِ حَظٌّ ، و لا في التِّجارَةِ مالٌ ، و لا في الإجارَةِ مَعرِفَةٌ و قُدرَةٌ ، فَفَرَضَ اللّه ُ في أموالِ الأغنياءِ ما يَقُوتُهُم و يُقَوِّمُ بهِ أوَدَهُم ··· ثُمّ بَيَّنَ سبحانَهُ لِمَن هَذِهِ الصَّدَقاتُ ، فقالَ : «إنَّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ و الْمَساكِينِ و الْعامِلِينَ عَلَيْها و الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِي الرِّقابِ والْغارِمِينَ وَ فِي سَبِيلِ اللّه ِ و ابْنِ السَّبِيلِ» .
صدقات (زكات) براى كسانى است كه نه در كارهاى دولتى دستى دارند ، نه از ساخت و ساز (بنّايى) سهمى ، نه براى تجارت و كسب و كار ، سرمايه اى و نه از كارگرى ، آگاهى و توانايى . از اين رو، خداوند در اموال توانگران به اندازه اى كه قوتِ آنان را تأمين و گرفتارى شان را برطرف كند ، حقّى واجب كرده است . . . خداى سبحان كسانى را كه اين صدقات (زكات) به آنها تعلّق مى گيرد، بر شمرده و فرموده است : «جز اين نيست كه صدقات (زكات) براى فقيران و مسكينان و تحصيلداران آن است و نيز براى به دست آوردن دل [مخالفان] و آزاد كردن بندگان و قرضداران و انفاق در راه خدا و در راه ماندگان » .

امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «جز اين نيست كه صدقات براى فقيران است و···» ـ فرمود :

«إنّما الصَّدَقاتُ للفُقَراءِ ···» ـ : الفَقيرُ الذي لا يَسألُ الناسَ ، و المِسكينُ أجهَدُ مِنهُ ، و البائسُ أجهَدُهُم .
فقير كسى است كه دست گدايى به سوى مردم دراز نمى كند و مسكين وضعش از فقير بدتر است و بائس از همه آنان بينواتر است.

زكات ظاهرى و باطنى

الكافى ـ به نقل از مفضّل ـ :

كنتُ عندَ أبي عبد اللّه ِ عليه السلام فسألَه رَجُلٌ : في كَم تَجِبُ الزَّكاةُ مِنَ المالِ؟ فقالَ لهُ: الزَّكاةَ الظّاهِرَةَ أم الباطِنَةَ تُرِيدُ ؟ فقالَ : اُرِيدُهُما جَميعا . فقال : أمّا الظاهِرَةُ فَفِي كُلِّ ألفٍ خَمسَةٌ و عِشرُونَ ، و أمّا الباطِنَةُ فلا تَستَأثِرْ على أخِيكَ بِما هو أحْـوَجُ إلَيهِ مِنكَ .
خدمت امام صادق عليه السلام بودم كه شخصى از حضرت پرسيد : زكات واجب مال چقدر است؟ فرمود : مقصودت زكات ظاهرى است يا باطنى؟ عرض كرد : هر دو . فرمود : زكات ظاهرى در هر هزار درهم بيست و پنج درهم واجب است و زكات باطنى اين است كه وقتى برادرت به چيزى نيازمندتر از تو بود، او را بر خود ترجيح دهى .

هر چيز زكاتى دارد

امام على عليه السلام :

زكاةُ القُدرَةِ ، الإنصافُ .
 زكات قدرت ، انصاف داشتن است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ الجَمالِ ، العَفافُ .
زكات زيبايى ، پاكدامنى است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ الظَّفَرِ ، الإحسانُ .
زكات پيروزى ، نيكى كردن است .

امام على عليه السلام :

العَفوُ زكاةُ الظَّفَرِ .
گذشت ، زكات پيروزى است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ اليَسارِ ، بِرُّ الجِيرانِ و صِلَةُ الأرحامِ .
زكات توانگرى، نيكى كردن به همسايگان و پيوند با خويشان است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ الصِّحَّةِ ، السَّعيُ في طاعَةِ اللّه ِ .
زكات تندرستى ، كوشيدن در طاعت خداست .

امام على عليه السلام :

زكاةُ الشَّجاعةِ ، الجِهادُ في سبيلِ اللّه ِ .
زكات شجاعت ، جهاد در راه خداست .

امام على عليه السلام :

زكاةُ النِّعَمِ ، اِصطِناعُ المَعروفِ .
زكات نعمتها ، انجام كارهاى خير است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ ، و إجهادُ النفسِ في العَمَلِ بهِ .
 زكات دانش، گذاشتن آن در اختيار كسى است كه سزاوار آن است و به رنج افكندن نفْس در راه عمل به آن .

امام على عليه السلام :

إنّ اللّه َ فَرَضَ علَيكُم زكاةَ جاهِكُم كما فَرَضَ علَيكُم زكاةَ ما مَلَكَت أيمانُكُم .
خداوند همچنان كه زكات دارايى هايتان را بر شما واجب كرد ، زكات جاه و مقام را نيز بر شما واجب فرمود .

امام على عليه السلام :

لِكُلِّ شَيءٍ زكاةٌ ، و زكاةُ العَقلِ احتِمالُ الجُهّالِ .
هر چيزى را زكاتى است، و زكات خِرَد، تحمّل كردن نا بخردهاست .

امام صادق عليه السلام :

إنَّ لِكُلِّ شَيءٍ زكاةً ، و زكاةُ العِلمِ أن يُعَلِّمَهُ أهلَهُ .
هر چيزى زكاتى دارد و زكات دانش اين است كه آن را به اهلش بياموزى .

امام صادق عليه السلام :

المَعروفُ زكاةُ النِّعَمِ ، و الشَّفاعةُ زكاةُ الجاهِ ، و العِلَلُ زكاةُ الأبدانِ ، و العَفوُ زَكاةُ الظَّفَرِ ، و ما أدّيتَ زكاتَهُ فهُو مَأمونُ السَّلْبِ .
 نيكى كردن ، زكات نعمتهاست و وساطت كردن ، زكات جاه و مقام و بيماريها ، زكات بدنها و گذشت ، زكات پيروزى و هر چيزى كه زكاتش را بدهى ، از خطر نابودى در امان است .

امام صادق عليه السلام :

على كلِّ جُزءٍ مِن أجزائكَ زكاةٌ واجبةٌ للّه ِِ عزّ و جلّ ، بل عَلى كُلِّ شَعرَةٍ ، بل عَلى كُلِّ لَحظَةٍ ! فزكاةُ العَينِ النَّظَرُ بِالْعِبرَةِ و الغَضُّ عن الشَّهَواتِ و ما يُضاهِيها ، و زكاةُ الاُذُنِ استِماعُ العِلمِ و الحِكمَةِ و القُرآنِ .
 بر هر جزء از اجزاى بدن تو و بلكه بر هر تار مو و حتى بر هر نيم نگاهى، زكاتى واجب براى خداوند عزّ و جلّ است . زكاتِ چشم، نگاه عبرت آميز و فروهشتن آن از شهوات و امثال آن است و زكاتِ گوش، شنيدن دانش و حكمت و قرآن است .

زكات بدن

امام على عليه السلام :

علَيكَ بالصَّومِ ؛ فَإنّهُ زكاةُ البَدَنِ .
 بر تو باد روزه گرفتن ، كه آن زكات بدن است .

امام على عليه السلام :

زكاةُ البَدَنِ الجِهادُ و الصِّيامُ .
 زكات بدن ، جهاد و روزه است .

امام باقر عليه السلام :

إنّ النبيَّ صلى الله عليه و آله قالَ لأصحابِهِ يَوما : مَلعونٌ كلُّ مالٍ لا يُزَكّى ، مَلعونٌ كُلُّ جَسَدٍ لا يُزَكّى و لو في كُلِّ أربَعينَ يَوما مَرّةً ، فقيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، أمّا زكاةُ المالِ فقد عَرَفناها ، فما زكاةُ الأجسادِ ؟ قالَ لَهُم : أن تُصابَ بِآفَةٍ
قالَ : فَتَغَيَّرَتْ وُجُوهُ القَومِ الذينَ سَمِعُوا ذلكَ مِنهُ ، فَلمّا رَآهُم قد تَغَيَّرَتْ ألوانُهُم ، قالَ لَهُم : هَل تَدرُونَ ما عَنَيتُ بِقَولِي؟ قالوا : لا يا رسولَ اللّه ِ ! قالَ صلى الله عليه و آله : بَلى ، الرجُلُ يُخدَشُ الخَدشَ ، و يُنكَبُ النَّكبَةَ ، و يَعثِرُ العَثرَةَ ، و يَمرَضُ المَرضَةَ ، و يُشاكُ الشَّوكَةَ و ما أشبَهَ هَذا ، حَتَّى ذَكَرَ في آخِرِ حَدِيثِهِ : اختِلاجَ العَينِ .
روزى پيامبر صلى الله عليه و آله به اصحاب خود فرمود : هر مالى كه زكاتش پرداخته نشود ، ملعون است . هر بدنى كه در هر چهل روز يك بار زكاتش داده نشود ، ملعون است . عرض شد : اى رسول خدا! زكات مال را كه مى دانيم ، امّا زكات بدن چيست؟ فرمود : اين است كه گزندى به او رسد
از شنيدن اين سخن چهره مردم دگرگون شد . وقتى پيامبر تغيير رنگ چهره آنان را ديد ، فرمود : آيا مى دانيد مقصود من چه بود؟ عرض كردند : نه ، اى رسول خدا . فرمود : آرى ، [گزند؛ يعنى] آدمى خراش بر مى دارد ، زمين مى خورد ، پايش مى لغزد ، بيمار مى شود ، خارى در پايش مى خلد و امثال اينها . تا آن كه در آخر حديثش فرمود : و چشمش بى اختيار مى پرد .

امام صادق عليه السلام :

العِلَلُ زكاةُ الأبدانِ .
بيماريها ، زكات بدنهاست .

زكات فطره

امام على عليه السلام :

مَن أدّى زكاةَ الفِطرَةِ تَمَّمَ اللّه ُ لَهُ بها ما نَقَصَ مِن زكاةِ مالِهِ .
هر كه زكات فطره را بدهد ، خداوند به سبب آن ، زكاتى را كه از مالش كم شده است جبران كند .

امام صادق عليه السلام :

إنّ مِن تَمامِ الصَّومِ إعطاءَ الزَّكاةِ ـ يعني الفِطرَةَ ـ كما أنَّ الصَّلاةَ على النبِيّ صلى الله عليه و آله مِن تَمامِ الصّلاةِ ، لأنّه مَن صامَ و لَم يُؤَدِّ الزَّكاةَ فلا صَومَ لَهُ إذا تَرَكَها مُتَعَمِّدا .
 تماميت روزه ، به دادن زكات (فطريه) است ، همچنان كه تماميت نماز به صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله مى باشد ؛ زيرا اگر كسى روزه بگيرد و زكات فطره را عمدا ندهد از روزه بى بهره است .

میزان الحکمه،جلد پنجم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره زکات )  مراجعه کنید.