اطاعت و فرمانبری در احادیث

فرمانبرى از خدا و آثار آن

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الطّاعَةُ قُرَّةُ العَينِ
 طاعت خدا ، نور چشم است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّهُ لا يُدرَكُ ما عِندَ اللّه ِ إلاّ بطاعَتِهِ .
 به آنچه نزد خداست جز با طاعت از او ، نتوان رسيد .

امام على عليه السلام ـ به خداى سبحان ـ گفت :

 لَم تَخلُقِ الخَلقَ لوَحشَةٍ، و لا استَعمَلتَهُم لِمَنفَعَةٍ ··· و لا يَنقُصُ سُلطانَكَ مَن عَصاكَ، و لا يَزِيدُ في مُلكِكَ مَن أطاعَكَ
به خاطر تنهايى خود ، آفريدگان را نيافريدى و براى سود ، به كارشان نگرفتى ··· عصيانِ عاصيان ، از قدرت تو نكاهد و اطاعت فرمانبرداران ، بر پادشاهى تو نيفزايد.

امام على عليه السلام :

خَلَقَ الخَلقَ حينَ خَلَقَهُم غَنِيّا عن طاعَتِهِم، آمِنا مِن مَعصِيَتِهِم؛ لأنّهُ لا تَضُرُّهُ مَعصيَةُ مَن عَصاهُ، و لا تَنفَعُهُ طاعَةُ مَن أطاعَهُ
 آفريدگان را در حالى بيافريد كه به طاعت آنان نيازى ندارد و از معصيت آنان در امان است ؛ زيرا نافرمانىِ نافرمانان به او زيان نمى زنَد و فرمانبرىِ فرمانبرداران به او سودى نمى رسانَد .

امام على عليه السلام ـ به انسان ـ فرمود :

لَم تَخلُ مِن لُطفِهِ مَطْرَفَ عَينٍ في نِعمَةٍ يُحدِثُها لكَ، أو سَيِّئَةٍ يَستُرُها علَيكَ، أو بَلِيَّةٍ يَصرِفُها عنكَ، فما ظَنُّكَ بهِ لَو أطَعتَهُ ؟!
 در نعمتى كه براى تو پيش مى آورَد ، يا گناهى كه از تو مى پوشانَد ، يا بلايى كه از تو برمى گرداند ، لحظه اى از لطف او دور نبوده اى ؛ پس اگر فرمانش را برى چه خواهد كرد؟!

امام على عليه السلام : 

الطَّاعَةُ غَنيمَةُ الأكياسِ .
طاعت خدا ، غنيمت زيركان است .

امام على عليه السلام :

 الطَّاعَةُ حِرزٌ .
طاعت خدا ، پناهگاهى استوار است .

امام على عليه السلام :

الطَّاعَةُ للّه ِِ أقوى سَبَبٍ .
فرمانبرى از خدا ، محكمترين رشته است .

امام على عليه السلام : 

الطّاعةُ تُطفِئُ غَضَبَ الربِّ .
فرمانبرى از خدا ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .

امام على عليه السلام :

الطّاعَةُ عِزُّ المُعسِرِ، الصَّدَقةُ كَنزُ المُوسِرِ .
 طاعت ، عزّت تنگ دست است ، صدقه ، گنج توانگر است .

امام على عليه السلام :

 طاعَةُ اللّه ِ مِفتاحُ كُلِّ سَدادٍ، و صَلاحُ كُلِّ فَسادٍ .
 طاعت خدا ، كليد هر درستى است و مايه اصلاح هر گونه تباهى .

امام على عليه السلام :

أطِعْ تَغنَمْ .
فرمانبردار باش تا غنيمت برى .

امام على عليه السلام : 

أجدَرُ الناسِ برَحمَةِ اللّه ِ أقوَمُهُم بالطّاعَةِ .
سزاوارترين مردم به رحمت خدا ، فرمانبردارترين آنهاست .

امام على عليه السلام :

بالطّاعَةِ يكونُ الإقبالُ .
 با طاعت است كه بخت روى مى آورد .

امام على عليه السلام : 

بالطّاعةِ يكونُ الفَوزُ .
با طاعت است كه رستگارى حاصل مى شود .

امام على عليه السلام :

بادِرِ الطّاعَةَ تَسعَدْ
 به سوى طاعت بشتاب تا سعادتمند شوى .

امام على عليه السلام :

اِجعَـلُوا طـاعَـةَ اللّه ِ شِعـارا دُونَ دِثارِكُم .
 فرمانبرى از خدا را جامه زيرين خود قرار دهيد .

امام على عليه السلام :

إنَّ اللّه َ سبحانَهُ جَعَلَ الطّاعَةَ غَنيمَةَ الأكياسِ عِندَ تَفرِيطِ العَجَزةِ .
خداى سبحان، طاعت [خود ]را غنيمتى قرار داده است كه مردمان زيرك و هوشيار به هنگام كوتاهى كردن نا توانان درمانده ، آن را از آنِ خود مى كنند .

امام على عليه السلام :

إذا قَوِيتَ فَاقْوَ على طاعَةِ اللّه ِ سبحانَهُ، إذا ضَعُفتَ فاضعُفْ عن مَعاصِي اللّه ِ .
اگر نيرومندى ، در طاعت خداوند سبحان نيرومند باش و اگر ناتوانى در نافرمانى از خدا ، ناتوان باش .

امام على عليه السلام :

أكرِمْ نفسَكَ ما أعانَتكَ على طاعةِ اللّه ِ
 تا زمانى كه نفْسِ تو در راه فرمانبرى از خدا ياريت مى رساند ، او را گرامى دار .

امام على عليه السلام :

ثابِرُوا على الطّاعاتِ، و سارِعُوا إلى فِعلِ الخَيراتِ .
 در طاعات خدا پايدارى ورزيد و به انجام كارهاى خير بشتابيد .

امام على عليه السلام :

إنّ أنصَحَ الناسِ أنصَحُهُم لنفسِهِ و أطوَعُهم لِرَبِّهِ .
 خير خواه ترين مردم كسى است كه نسبت به خود خير خواه تر و در برابر پروردگارش ، فرمانبردارترين مردم باشد .

امام على عليه السلام :

إذا أخَذتَ نفسَكَ بطاعَةِ اللّه ِ أكرَمتَها و إنِ ابتَذَلتَها في مَعاصِيهِ أهَنتَها .
 اگر نفْس خويش را به طاعت خدا گيرى ، آن را گرامى داشته اى و اگر در نافرمانى او به كار گيرى ، خوارش كرده اى .

امام على عليه السلام :

أطِعِ اللّه َ سبحانَهُ في كُلِّ حالٍ، و لا تُخْلِ قَلبَكَ مِن خَوفِهِ و رَجائهِ طَرْفَةَ عَينٍ .
در همه حال خداى سبحان را اطاعت كن و دل خود را لحظه اى از بيم و اميد او تهى مدار .

امام على عليه السلام :

علَيكُم بطاعَةِ مَن لا تُعذَرُونَ بجَهالَتِهِ
 بر شما باد فرمانبردارى از كسى كه در شناخت او معذور نيستيد .

امام على عليه السلام :

 إنّ وَلِيَّ محمّدٍ مَن أطاعَ اللّه َ و إن بَعُدَت لُحمَتُهُ، و إنّ عَدُوَّ محمّدٍ مَن عَصَى اللّه َ و إن قَرُبَت قَرابَتُهُ .
دوستِ محمّد صلى الله عليه و آله كسى است كه از خدا فرمان برد ، هرچند خويشاوند او نباشد و دشمنِ محمّد صلى الله عليه و آله كسى است كه خدا را نافرمانى كند ، اگر چه از خويشان نزديك او باشد .

امام على عليه السلام : 

لَو قد عايَنتُم ما قَد عايَنَ مَن ماتَ مِنكُم لَجَزِعتُم و وَهِلتُم، و سَمِعتُم و أطَعتُم ! .
اگر آنچه را رفتگان شما ديده اند مى ديديد ، بي گمان بيتابى مى كرديد و مى هراسيديد و فرمان خدا را به گوش دل مى شنيديد و فرمان مى برديد!

امام على عليه السلام ـ در نامه خود به حارث هَمْدانى ـ نوشت :

 أطِعِ اللّه َ في جَميعِ اُمورِكَ؛ فإنَّ طاعَةَ اللّه ِ فاضِلَةٌ على ما سِواها .
در همه كارهايت فرمانبردار خدا باش ؛ زيرا كه فرمانبرى از خدا بر هر چيز ديگرى برترى دارد .

امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :

اللَّهُمَّ صَلِّ على محمّدٍ و آل محمّدٍ و اجعَلْنا مِمَّن سَهَّلتَ لَهُ طريقَ الطّاعَةِ بالتّوفيقِ في مَنازِلِ الأبرارِ، فَحُيُّوا و قُرِّبُوا و اُكرِمُوا و زُيِّنُوا بخِدمَتِكَ .
 بار خدايا! بر محمّد و آل محمّد صلوات فرست و ما را از كسانى قرار ده كه با توفيق خود راه طاعت و رسيدن به منازل ومقامات نيكان را برايشان هموار كردى ؛ پس با خدمت به تو، حيات يافتند و مقرّب شدند و گرامى گشتند و آراسته گرديدند .

امام هادى عليه السلام :

مَن أطاعَ الخالِقَ لَم يُبالِ بسَخَطِ المَخلوقِ .
 هر كه آفريدگار را فرمان برد ، از خشم و ناخشنودى مخلوق پروايى به دل راه ندهد .

هر چه خدا فرمان داده نيكوست

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در حجّة الوداع ـ فرمود :

يا أيُّها الناسُ ، و اللّه ِ ما مِن شَيءٍ يُقَرِّبُكُم مِنَ الجَنَّةِ و يُباعِدُكُم مِنَ النّارِ إلاّ و قد أمَرتُكُم بهِ .
 اى مردم! به خدا سوگند چيزى نيست كه شما را به بهشت نزديك و از آتش دوزخ دورتان گرداند مگر اين كه شما را به آن دستور دادم .

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود ـ فرمود :

إنّه [ يَعنِي اللّه َ سبحانَهُ ] لَم يَأمُرْكَ إلاّ بِحَسَنٍ، و لَم يَنهَكَ إلاّ عن قَبِيحٍ .
خداى سبحان تو را جز به آنچه نيكوست فرمان نداده و جز از آنچه زشت است ، باز نداشته است .

نافرمانى از خدا و فرمان بردن از شيطان !

امام على عليه السلام ـ در توصيف گمراهان ـ فرمود :

 دَعاهُم رَبُّهم فَنَفَرُوا و وَلَّوا، و دَعاهُمُ الشَّيطانُ فاستَجابُوا و أقبَلُوا !
پروردگارشان آنان را خواند ، اما نپذيرفتند و روى گرداندند و شيطان فراخواندشان ، دعوتش را پذيرفتند و به او
روى آوردند!

امام على عليه السلام :

 دَعاكُم رَبُّكُم سبحانَهُ فَنَفَرتُم و وَلَّيتُم، و دَعاكُمُ الشَّيطانُ فَاستَجَبتُم و أقبَلتُم، دَعاكُمُ اللّه ُ سبحانَهُ إلى دارِ البَقاءِ، و قَرارَةِ الخُلُودِ و النَّعماءِ، و مُجاوَرَةِ الأنبياءِ و السُّعَداءِ، فَعَصَيتُم و أعرَضتُم، و دَعَتكُمُ الدُّنيا إلى قَرارَةِ الشَّقاءِ، و مَحَلِّ الفَناءِ، و أنواعِ البَلاءِ و العَناءِ، فَأطَعتُم و بادَرتُم و أسرَعتُم .
پروردگارتان شما را فراخواند اما شما نپذيرفتيد و پشت كرديد و شيطان شما را فراخواند ، دعوتش را پذيرفتيد و به او روى آورديد . خداوند شما را به سراى ماندگار و جايگاه جاويدان و پر نعمت و همسايگى با پيامبران و نيكبختان خواند ، امّا شما نافرمانى كرديد و روى گردانديد و دنيا شما را به جايگاه بدبختى و محل فنا و نيستى و انواع بلا و رنج و گرفتارى خواند و شما فرمان برديد و پيشى گرفتيد و شتافتيد .

فرمان بردن از پيامبر صلى الله عليه و آله و اولياى امر (اوصياى پيامبر صلى الله عليه و آله )

امام على عليه السلام : 

إن أطَعتُمُونِي فَإنّي حامِلُكُم إن شاءَ اللّه ُ على سبيلِ الجَنَّةِ، و إن كانَ ذا مَشَقَّةٍ شَديدَةٍ و مَذاقَةٍ مَريرَةٍ .
اگر اطاعتم كنيد ، به خواست خدا شما را به راه بهشت مى برم ، هرچند راهى پر رنج و پر مرارت باشد .

امام على عليه السلام ـ در فرمان ولايت مصر به مالك اشتر ـ نوشت:

 وَ اردُدْ إلى اللّه ِ و رسولِهِ ما يُضلِعُكَ مِن الخُطُوبِ، و يَشتَبِهُ علَيكَ مِن الاُمورِ؛ فقد قالَ اللّه ُ تعالى لِقَومٍ أحَبَّ إرشادَهُم : «يا أَيُّها الذينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّه َ و أَطِيعُوا الرَّسولَ و أُولِي الأَمْرِ مِنْكُمْ فإِنْ تَنازَعْتُمْ في شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلى اللّه ِ و الرَّسولِ» فالرَّدُّ إلى اللّه ِ الأخذُ بِمُحكَمِ كتابِهِ، و الرَّدُّ إلى الرَّسولِ الأخذُ بِسُنَّتِهِ الجامِعَةِ غيرِ المُفَرِّقَةِ .
 مسائل دشوارى را كه از پس آنها برنمى آيى و امورى را كه در آنها شبهه و ترديد دارى ، به خدا و رسول او ارجاع ده ؛ چه ، خداى متعال به كسانى كه دوست داشته ارشادشان كند ، فرموده است : «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا فرمان بريد و رسول و اولو الامر خود را اطاعت كنيد و چنانچه درباره چيزى اختلاف كرديد ، آن را به خدا و رسول ارجاع دهيد» . ارجاع دادن به خداوند ، همان عمل كردن به محكمات كتاب اوست و ارجاع دادن به رسول همان عمل كردن به سنّت اوست كه مايه اتحاد و همبستگى است و از پراكندگى و جدايى جلوگيرى مى كند .

امام على عليه السلام ـ پس از سپردن ولايت مصر به مالك اشتر ، در نامه اى به مردم مصر ـ نوشت :

 أمّا بعدُ، فقد بَعَثتُ إلَيكُم عَبدا مِن عِبادِ اللّه ِ، لا يَنامُ أيَّامَ الخَوفِ ··· فَاسمَعُوا لَهُ و أطِيعُوا أمرَهُ فيما طابَقَ الحَقَّ، فإنّهُ سَيفٌ مِن سُيُوفِ اللّه ِ .
اما بعد ، من بنده اى از بندگان خدا را سوى شما فرستادم كه به روزگار ترس ، نمى خوابد··· پس، از او حرف شنوى داشته باشيد و فرمانش را ، تا جايى كه با حق سازگار است ، اطاعت كنيد ؛ زيرا كه او شمشيرى از شمشيرهاى خداست .

امام صادق عليه السلام :

 إنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ أدَّبَ نَبِيَّهُ على مَحَبَّتِهِ، فقالَ : «و إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ»(قلم،4) ثُمّ فَوَّضَ إلَيهِ فقالَ عَزَّ و جلَّ : «و ما آتاكُمُ الرَّسولُ فَخُذُوهُ و ما نَهاكُمْ عَنهُ فَانْتَهُوا»(حشر،7) .
خداوند عزّ و جلّ پيامبرش را بر مهر و محبّت خويش تربيت كرد و سپس فرمود : «راستى كه تو را خويى والا است»آنگاه [كار دين و امّت را ]به او وا گذارد و فرمود : «هرچه را پيامبر براى شما آورده بگيريد و از آنچه بازتان داشته است ، باز ايستيد» .

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ أدَّبَ نَبيَّهُ صلى الله عليه و آله حتّى إذا أقامَهُ على ما أرادَ قالَ لَهُ : «وَ أْمُرْ بِالعُرْفِ و أَعْرِضْ عنِ الجاهِلِينَ»(اعراف،199)، فلَمّا فَعَلَ ذلكَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله زَكّاهُ اللّه ُ فقالَ : «وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ» ، فَلَمّا زَكّاهُ فَوَّضَ إلَيهِ دِينَهُ فقالَ : «ما آتاكُمُ الرَّسولُ فَخُذُوهُ و ما نَهاكُم عَنهُ فَانْتَهُوا» .
 خداوند پيامبر خود را تربيت كرد و چون او را بدان سان كه خواست ساخت ، به او فرمود : «به نيكى فرمان ده و از نادانان روى گردان» . چون رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين كرد ، خداوند او را ستود و فرمود : «تو را خويى والاست» و چون بدين گونه وى را ستود ، دين خود را به او وا گذار نمود و فرمود : «هرچه را پيامبر براى شما آورده بگيريد و از هرچه بازتان داشته است ، باز ايستيد» .
 

برترين طاعتها

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الطّاعاتِ هَجرُ اللَّذّاتِ .
برترين طاعتها ، ترك لذّتها [ى نامشروع ] است .

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الطّاعاتِ العُزُوفُ عنِ اللَّذّاتِ .
برترين طاعتها ، كناره گرفتن از لذّتها[ى نامشروع ]است .

امام على عليه السلام :

 أفضَلُ الوَرَعِ تَجَنُّبُ الشَّهَواتِ
برترين پارسايى ، دورى كردن از شهوتهاست .

كسانى كه شايسته فرمانبرى اند

امام على عليه السلام :

أطِعِ العاقِلَ تَغنَمْ، اِعْصِ الجاهِلَ تَسلَمْ .
از خردمند اطاعت كن تا سود برى، و به حرف نابخرد گوش مده تا سالم مانى.

امام على عليه السلام : 

أطِعْ أخاكَ و إن عَصاكَ، و صِلْهُ و إن جَفاكَ .
از برادرت اطاعت كن ، گر چه او از تو نافرمانى كند و با وى پيوند ساز ، گر چه او از تو بِبُرد .

امام على عليه السلام :

أطِعِ العِلمَ و اعْصِ الجَهلَ تُفلِحْ .
 از علم فرمان بر و جهل را نافرمانى كن تا رستگار شوى .

امام على عليه السلام :

مَن أمَرَكَ بِإصلاحِ نفسِكَ فهُو أحَقُّ مَن تُطِيعُهُ .
 كسى كه تو را به اصلاح نفْست فرمان دهد ، سزاوارترين كسى است كه از او اطاعت كنى .

امام على عليه السلام :

أحَقُّ مَن أطَعتَهُ مَن أمَرَكَ بالتُّقى و نَهاكَ عَنِ الهَوى .
سزاوارترين فرد براى آن كه اطاعتش كنى ، كسى است كه تو را به پرهيزگارى فرمان دهد و از هوا و هوس بازت دارد .

امام على عليه السلام :

أحَقُّ مَن تُطِيعُهُ مَن لا تَجِدُ مِنهُ بُدّا و لا تَستَطِيعُ لأَِمرِهِ رَدّا
سزاوارترين فرد براى آن كه اطاعتش كنى ، كسى است كه تو را از او گريزى نيست و نمى توانى فرمانش را ردّ كنى .

امام على عليه السلام :

طُوبى لِذِي قَلبٍ سَليمٍ أطاعَ مَن يَهدِيهِ، و تَجَنَّبَ مَن يُردِيهِ، و أصابَ سبيلَ السَّلامَةِ بِبَصَرِ مَن بَصَّرَهُ ، و طاعَةِ هادٍ أمَرَهُ .
خوشا به حال كسى كه قلبى سليم دارد : از كسى كه هدايتش كند ، پيروى مى كند و از آن كس كه او را به تباهى كشاند ، دورى مى گزيند و با بينايىِ كسى كه به او بينايى مى بخشد و با اطاعت از رهنمايى كه به او فرمان مى دهد ، به راه سلامت مى رسد .

امام هادى عليه السلام :

مَن جَمَعَ لَكَ وُدَّهُ و رَأيَهُ فَاجمَعْ لَهُ طاعَتَكَ .
 هر كه دوستى و انديشه اش را در اختيار تو گذاشت ، تو نيز اطاعتت را در اختيار او گذار .

كسانى كه شايسته اطاعت نيستند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 مَن أرضى سُلطانا بما يُسخِطُ اللّه َ خَرَجَ عن دِينِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
 هر كس با انجام كارى كه خداى را ناخشنود مى كند فرمانروايى را خشنود سازد ، از دين خداوند عزّ و جلّ خارج شده است .

امام على عليه السلام :

ألا فَالحَذَرَ الحَذَرَ مِن طاعَةِ ساداتِكم و كُبَرائكُمُ الَّذينَ تَكَبَّرُوا عن حَسَبِهِم، و تَرَفَّعُوا فَوقَ نَسَبِهِم ··· و لا تُطِيعُوا الأدعِياءَ الذينَ شَرِبتُم بِصَفوِكُم كَدَرَهُم، و خَلَطتُم بِصِحَّتِكُم مَرَضَهُم، و أدخَلتُم في حَقِّكُم باطِلَهُم، و هُم أساسُ الفُسوقِ .
هان! بپرهيزيد، بپرهيزيد از فرمانبرى مهتران و بزرگانتان كه به حسب و نسب خود مى نازند و بدين سبب خود را برتر از ديگران مى پندارند ··· از اين بى بتّه هاى مدّعى بزرگى كه آب تيره آنان را با آب زلال خود نوشيديد و بيماريشان را به سلامتى خود درآميختيد و باطلشان را به حق خود راه داديد و بنياد گناهانند ، اطاعت نكنيد .

امام على عليه السلام :

لا دِينَ لمَن دانَ بطاعَةِ المَخلوقِ و مَعصيَةِ الخالِقِ .
 كسى كه به فرمانبرى از مخلوق و نافرمانى از خالق گردن نهد ، دين ندارد .

امام على عليه السلام :

مَن أطاعَ التَّوانِيَ ضَيَّعَ الحُقوقَ، و مَن أطاعَ الواشِيَ ضَيَّعَ الصَّدِيقَ .
هركه از سستى فرمان برد ، حقوق را ضايع گرداند و هركه به سخنِ سخن چين گوش سپارد ، دوست را از دست بدهد .

گوناگون

امام على عليه السلام :

مَنِ احتاجَ إليكَ كانَت طاعَتُهُ لكَ بقَدرِ حاجَتِهِ إلَيكَ .
كسى كه به تو نياز پيدا كند اطاعتش از تو ، به اندازه نيازى است كه به تو دارد .

امام على عليه السلام :

أطِعْ مَن فَوقَكَ يُطِعْكَ مَن دُونَكَ .
 از فرادست خود فرمان بر تا زير دستت از تو فرمان برد .

امام على عليه السلام :

إذا قَلَّتِ الطّاعاتُ كَثُرَتِ السَّيِّئاتُ
 هرگاه طاعتها كم شود ، گناهان فزونى گيرد .

امام على عليه السلام :

 مَن تَواضَعَ قَلبُهُ للّه ِِ لَم يَسأمْ بَدَنُهُ مِن طاعَةِ اللّه ِ .
 هركه دلش در برابر خدا تواضع داشته باشد ، جسمش از طاعت خدا به ستوه نمى آيد .

میزان الحکمه،جلد ششم.