مشورت در احادیث

 : امام على عليه السلام

 . لا يَستَغنِي العاقِلُ عَنِ المُشاوَرَ

   . خردمند ، از مشورت كردن بى نياز نيست 

 ( غرر الحكم : ۱۰۶۹۳ )  

امام على عليه السلام :

 حقٌّ عَلَى العاقِلِ ، أن يُضِيفَ إلى رَأيِهِ رَأيَ العُقَلاءِ ، و يَضُمَّ إلى عِلمِهِ عُلومَ الحُكَماءِ .

بر خردمند لازم است كه ،  رأى خردمندان را به رأى و نظر خود بيفزايد و دانش حكيمان را به دانش خود اضافه كند .

( غرر الحكم : ۴۹۲۰ )

امام حسن عليه السلام :

ما تَشاوَرَ قَومٌ  ، إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم  .
 

هيچ مردمى با هم مشورت نكردند، مگر آن كه راه درست (حلّ مشكلات ) خود را پيدا كردند .

( تحف العقول : ۲۳۳ )

امام باقر عليه السلام :

في التوراةِ أربَعةُ أسطُرٍ : 

مَن لا يَستَشِيرُ  ، يَندَمُ ··· .

 در تورات چهار جمله آمده است :

[ از جمله : ] كسى كه مشورت نكند ، پشيمان شود ··· .

( المحاسن : ۲/۴۳۶/۲۵۱۰ )

امام صادق عليه السلام :

لَن يَهلِكَ امرُؤٌ عن مَشورَةٍ .

 آدمى هيچ گاه از مشورت كردن هلاك نمى شود .

( المحاسن : ۲/۴۳۶/۲۵۱۲ )

امام كاظم عليه السلام :

مَنِ استَشارَ لَم يَعدَمْ عِندَ الصَّوابِ مادِحا  و عندَ الخَطَأِ عاذِرا .

 كسى كه مشورت كند، اگر كارش را درست انجام دهد ، مردم او را بستايند و اگر اشتباه كند ، معذورش دارند .

( الدرّة الباهرة : ۳۴ )

مكارم الأخلاق ـ به نقل از حسن بن جهم ـ در حضور امام رضا عليه السلام بوديم كه از پدر بزرگوارش سخن به ميان آمد . حضرت فرمود :

كانَ عَقلُهُ لا تُوازى بِهِ العُقولُ

و ربّما شاوَرَ الأسوَدَ مِن سُودانِهِ .

فقِيلَ لَهُ : تُشاوِرُ مِثلَ هذا ؟!

فقالَ : إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى ربّما فَتَحَ على لِسانِهِ .

هيچ خردى با خرد آن حضرت برابرى نمى كرد .

 ولى با اين حال، گاه با يكى از غلامان سياه خود مشورت مى كرد .

به ايشان عرض شد : با چنين كسى مشورت مى كنى؟

فرمود : چه بسا كه خداوند تبارك و تعالى [ نظر درست را ] از زبان او جارى كند .

( مكارم الأخلاق : ۲/۹۹/۲۲۸۳ )

حكمت مشورت :

امام على عليه السلام :

 إنّما حُضَّ على المُشاوَرَةِ  ؛

لأنّ رَأيَ المُشيرِ صِرْفٌ

 و رَأيَ المُستَشِيرِ مَشُوبٌ بالهَوى .

 به مشورت كردن تشويق شده است ؛

چون نظرِ طرفِ مشورت، خالص [ از انگيزه هاى شخصى ] است

و نظر مشورت كننده، آميخته به هوس ( خواهشها و انگيزه هاى فردى ) مى باشد .

                                                    ( غرر الحكم : ۳۹۰۸ )                                                  

طلب خير پيش از مشورت :

امام صادق عليه السلام فرمود :

 إذا أرَدتَ أمرا ،  فلا تُشاوِرْ فيهِ أحَدا ، حتّى تُشاوِرَ رَبَّكَ.

قالَ [الرّاوي] : قلتُ لَهُ : و كيفَ اُشاوِرُ رَبّي ؟

قالَ : تقولُ : « أستَخِيرُ اللّه َ» مائةَ مرّةٍ .

ثُمّ تُشاوِرُ الناسَ ؛

فإنّ اللّه َ يُجرِي لكَ الخِيَرَةَ على لِسانِ مَن أحَبَّ  .

مكارم الأخلاق : هرگاه اراده كارى كردى، پيش از مشورت با پروردگارت، با هيچ كس مشورت مكن .

راوى مى گويد : عرض كردم : چگونه با پروردگارم مشورت كنم ؟

فرمود : صد مرتبه مى گويى : از خدا خير ( راه درست ) را مى طلبم .

سپس با مردم مشورت مى كنى ؛

در اين صورت خداوند خير و صلاح تو را بر زبان هركه دوست داشته باشد، جارى مى سازد.

( مكارم الأخلاق : ۲/۹۸/۲۲۷۹ )

كسانى كه شايسته مشورت نيستند :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به امام على عليه السلام ـ :

يا عليُّ ! لا تُشاوِرْ جَبانا  ؛ فإنّهُ يُضَيِّقُ علَيكَ المَخرَجَ

و لا تُشاوِرِ البَخيلَ ؛  فإنّهُ يَقْصُرُ بكَ عن غايَتِكَ

 و لا تُشاوِرْ حَريصا  ؛ فإنّهُ يُزَيِّنُ لكَ شَرَها .

 اى على! با ترسو مشورت مكن ؛

زيرا او راه حل مشكل را بر تو تنگ مى كند

و با بخيل مشورت مكن ؛ زيرا او تو را از هدفت باز مى دارد

و با آدم حريص مشورت مكن ؛ زيرا او آزمندى را در نظرت نيكو جلوه مى دهد .

( علل الشرائع : ۵۵۹/۱ )

امام على عليه السلام ـ در فرمان حكومت مصر به مالك اشتر ـ نوشت :

 لا تُدخِلَنَّ في مَشورَتِكَ بَخِيلاً  ؛ يَعِدلُ بكَ عَنِ الفَضلِ و يَعِدُكَ الفَقرَ

 و لا جَبانا  ؛ يُضعِفُكَ عنِ الاُمورِ

و لا حَريصا ؛ يُزَيِّنُ لكَ الشَّرَهَ بِالجَورِ .

در مشورت خود نه بخيل را داخل گردان ؛ كه او تو را از نيكى و بخشش كردن باز مى دارد و از تنگدستى مى ترساند

و نه ترسو را؛ چه او تو را در اقدام به كارها  سست مى كند

و نه آزمند را ؛  چون طمع ورزى ستمگرانه را در نظرت بيارايد .

( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ )

امام على عليه السلام :

لا تُدخِلَنَّ في مَشورَتِكَ بَخيلاً ؛

فَيَعدِلَ بكَ عَنِ القَصدِ و يَعِدَكَ الفَقرَ .

 در مشورت خود بخيل را داخل مگردان  ؛

كه تو را از حق و ميانه روى باز مى دارد و از فقر مى ترساند.

( غرر الحكم : ۱۰۳۴۸ )

امام على عليه السلام :

لا تُشرِكَنَّ في رَأيِكَ جَبانا ؛

 يُضَعِّفْكَ عنِ الأمرِ  و يُعَظِّمْ علَيكَ ما لَيسَ بِعَظيمٍ .

 زنهار ، در [ رأى و] انديشه خود ترسو را شريك مگردان  ؛

كه اراده تو را در انجام كارها به ضعف مى كشاند و آنچه را كه بزرگ نيست در نظرت بزرگ مى نماياند .

( غرر الحكم : ۱۰۳۴۹ )

امام على عليه السلام :

لا تَستَشِرِ الكَذّابَ ؛ 

فإنّهُ كالسَّرابِ ، 

يُقَرِّبُ علَيكَ البَعيدَ و يُبَعِّدُ علَيكَ القَريبَ .

 با دروغگو مشورت مكن ؛

چون دروغگو  مانند سراب ،

دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و نزديك را دور .

( غرر الحكم : ۱۰۳۵۱ )

امام على عليه السلام :

 إيّاكَ و مُشاوَرَةَ النِّساءِ  ، إلاّ مَن جُرِّبَتْ بكَمالِ عَقلٍ ؛

فإنّ رَأيَهُنَّ يَجُرُّ إلَى الأفَنِ و عَزمَهُنَّ إلى وَهَنٍ .

 از مشورت كردن با زنان بپرهيز ، مگر آن كه زنى به كمالِ عقل آزموده شده باشد ؛

چرا كه رأى زنان به كاستى مى كشاند  و عزمشان به سستى .

( بحار الأنوار : ۱۰۳/۲۵۳/۵۶ )

امام صادق عليه السلام :

لا تُشاوِرْ أحمَقَ  و لا تَستَعِنْ بِكَذّابٍ و لا تَثِقْ بمَوَدَّةِ مَلولٍ ؛

فإنّ الكَذّابَ يُقَرِّبُ لكَ البَعيدَ و يُبَعِّدُ لكَ القَريبَ

 و الأحمَقَ يُجهِدُ لكَ نَفسَهُ و لا يَبلُغُ ما تُرِيدُ  

و المَلولَ أوثَقَ ما كُنتَ بهِ خَذَلَكَ  و أوصَلَ ما كُنتَ لَهُ قَطَعَكَ .

 با احمق مشورت مكن و از دروغگو كمك مگير و به دوستى آدم افسرده تكيه مكن ؛

زيرا دروغگو  دور را نزديك و نزديك را در نظرت دور جلوه مى دهد

و احمق خودش را براى تو خسته مى كند، امّا به آنچه مى خواهى نمى رساندت

و آدم افسرده در زمانى كه كاملاً به او اعتماد دارى ، تنهايت مى گذارد و در اوج ارتباطت با او ، از تو مى بُرد .

( تحف العقول : ۳۱۶ )

امام صادق عليه السلام :

لا تُشاوِرْ مَن لا يُصَدِّقُهُ عَقلُكَ  ، و إن كانَ مَشهورا بالعَقلِ و الوَرَعِ .

با كسى كه انديشه ات او را قبول ندارد، مشورت مكن ، هر چند به خردمندى و پارسايى شهرت داشته باشد .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۰۳/۳۳ )

افراد شايسته مشورت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

اِستَرشِدُوا العاقِلَ  و لا تَعصُوهُ فَتَندَمُوا .

از خردمند راهنمايى بگيريد و با او مخالفت نكنيد كه پشيمان مى شويد.

( الأمالي للطوسي : ۱۵۳/۲۵۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

مُشاوَرَةُ العاقِلِ الناصِحِ رُشدٌ و يُمنٌ و تَوفيقٌ مِنَ اللّه ِ ؛

 فإذا أشارَ عَلَيكَ الناصِحُ العاقِلُ  ، فإيّاكَ و الخِلافَ ؛ فإنّ في ذلكَ العَطَبَ .

مشورت كردن با خردمندِ خيرخواه ، مايه هدايت و ميمنت است و توفيقى است از جانب خداوند ؛

پس هرگاه مشاور دلسوز و خردمند تو را راهنمايى كرد ، مبادا مخالفت كنى كه  ؛ موجب نابودى مى شود .

( المحاسن : ۲/۴۳۸/۲۵۱۹ )

امام على عليه السلام :

مَن شاوَرَ ذَوي الألبابِ ، دُلَّ عَلَى الصَّوابِ .

هر كه با خردمندان مشورت كند ، به راه درست هدايت شود .

( الإرشاد : ۱/۳۰۰ )

امام على عليه السلام :

 شاوِرْ ذَوي العُقولِ ، تَأمَنِ الزَّلَلَ و النَّدَمَ .

 با خردمندان مشورت كن ،  تا از لغزش و پشيمانى در امان مانى .

( غرر الحكم : ۵۷۵۵ )

امام على عليه السلام :

أفضَلُ مَن شاوَرتَ ، ذوالتَّجارِبِ .

 بهترين كسان براى مشورتِ تو ، افراد با تجربه هستند .

( غرر الحكم : ۳۲۷۹ )

امام على عليه السلام :

خَيرُ مَن شاوَرتَ ، ذَوُو النُّهى و العِلمِ و اُولو التَّجارِبِ و الحَزمِ .

بهترين كسان براى مشورت ، صاحبان خرد و دانشند و افراد با تجربه و دورانديش .

( غرر الحكم : ۴۹۹۰ )

امام على عليه السلام :

شاوِر في حَدِيثِكَ الذينَ يَخافُونَ اللّه َ .
 

در گفتارِ خود با كسانى مشورت كن كه از خدا مى ترسند .

( الأمالي للصدوق : ۳۸۰/۴۸۳ )

امام على عليه السلام : 

شاوِرْ في اُمورِكَ الذينَ يَخشَونَ اللّه َ ؛  تَرشُدْ .
در كارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت كن  ؛ تا راه درست را بيابى .

(غرر الحكم : ۵۷۵۶ )

امام صادق عليه السلام : 

شاوِرْ في أمرِكَ الذينَ يَخشَونَ اللّه َ عَزَّ و جلَّ .

در كار خود با كسانى مشورت كن كه از خداوند عزّ و جلّ مى ترسند .

( بحار الأنوار : ۷۵/۹۸/۵ )

مشورت با دشمنان :

امام على عليه السلام :

 اِستَشِرْ أعداءَكَ تَعرِفْ مِن رَأيِهِم مِقدارَ عَداوَتِهِم و مَواضِعَ مَقاصِدِهِم .

با دشمنانت مشورت كن تا از نظرشان به اندازه عداوت و هدف و مقصودشان پى برى .

( غرر الحكم : ۲۴۶۲ )

امام على عليه السلام :

اِستَشِرْ عَدُوَّكَ العاقِلَ  و احذَرْ رَأيَ صَديقِكَ الجاهِلِ .

 با دشمن داناىِ خود مشورت كن و از نظر دوستِ نادان خود بپرهيز .

( غرر الحكم : ۲۴۷۱ )

امام باقر عليه السلام :

اِتَّبِعْ  ، مَن يُبكِيكَ و هُو لكَ ناصِحٌ

 و لا تَتَّبِعْ  ، مَن يُضحِكَكَ و هُو لكَ غاشٌّ .

از كسى كه تو را بگرياند ، امّا با تو صادق باشد، پيروى كن

و از كسى كه تو را بخنداند ، اما با تو يكرنگ نباشد ، پيروى مكن .

( المحاسن : ۲/۴۴۰/۲۵۲۶ )

مرزهاى مشورت :

امام صادق عليه السلام :

إنّ المَشورَةَ لا تكونُ إلاّ بِحُدُودِها الأربَعةِ ···

فأوَّلُها  ، أن يكونَ الذي تُشاوِرُهُ عاقِلاً

 و الثانيةُ ،  أن يَكونَ حُرّا مُتَدَيِّنا

و الثالثةُ  ، أن يكونَ صَديقا مُواخِيا

 و الرابعةُ  ، أن تُطلِعَه على سِرِّكَ فَيكونَ عِلمُهُ بهِ كَعِلمِكَ  ، ثُمّ يُسِرَّ ذلكَ و يَكتُمَهُ .

مشورت جز با مرزهاى چهارگانه آن صحيح نيست . . .

نخستين مرز آن اين است كه  ،كسى كه با او مشورت مى كنى خردمند باشد .

دوم اين كه ،  آزاده و متدين باشد .

سوم اين كه  ، دوست و برادر وار باشد

و چهارم اين كه  ، راز خود را به او بگويى و او به اندازه خودت از آن راز آگاه باشد ، اما آن را بپوشاند و به كسى نگويد .

( مكارم الأخلاق : ۲/۹۸/۲۲۸۰ )

تشويق به راهنمايى كردن مشورت خواه :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

تَصَدَّقُوا على أخِيكُم بِعِلمٍ يُرشِدُهُ و رَأيٍ يُسَدِّدُهُ .

 با دانشى كه برادر [دينى ] شما را راهنمايى مى كند و با نظرى كه راه درست را به او نشان مى دهد ، به وى صدقه بدهيد .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۰۵/۴۰ )

امام زين العابدين عليه السلام : 

إرشادُ المُستَشِيرِ  ، قَضاءٌ لِحَقِّ النِّعمَةِ .

راهنمايى كردن مشورت خواه ، گزاردن حق نعمت است .

( تحف العقول : ۲۸۳ )

امام زين العابدين عليه السلام :

حَقُّ المُستَشيرِ ؛

 إنْ عَلِمتَ أنَّ لَهُ رَأيا ،  أشَرتَ علَيهِ

 و إن لَم تَعلَمْ ،  أرشَدتَهُ إلى مَن يَعلَمُ .

 حق مشورت كننده اين است ؛

 كه اگر براى راهنمايى او نظرى دارى ، راهنماييش كنى

و اگر اطلاعى نداشته باشى ،  او را به كسى كه [ در آن زمينه ] آگاهى دارد ، راهنمايى كنى .

( في الأمالي للصدوق: ۴۵۶/۶۱۰  - الخصال : ۵۷۰/۱  )

امام صادق عليه السلام :

اِعلَمْ أنّ ضارِبَ عَلِيٍّ عليه السلام بالسَّيفِ و قاتِلَهُ لَوِ ائتَمَنَني و استَنصَحَني و استَشارَني  ،

ثُمّ قَبِلتُ ذلكَ مِنهُ ، لأَدَّيتُ إلَيهِ الأمانَةَ .

بدان كه [ حتى ] اگر ضارب و قاتل على عليه السلام به من امانتى سپارد و از من راهنمايى و مشورت بخواهد

و من هم خواست او را بپذيرم ، امانت را به او برمى گردانم .

( تحف العقول : ۳۷۴ )

آداب كسى كه مورد مشورت قرار مى گيرد :

امام على عليه السلام :

لا تكونَنَّ أوَّلَ مُشِيرٍ و إيّاكَ و الرأيَ الفَطِيرَ  و تَجَنَّبِ ارتِجالَ الكلامِ

و لا تُشِرْ على مُستَبِدٍّ بِرَأيِهِ و لا على وَغدٍ  و لا على مُتَلَوِّنٍ و لا على لَجُوجٍ

و خَفِ اللّه َ  في مُوافَقَةِ هَوَى المُستَشِيرِ ؛

فإنّ التِماسَ مُوافَقَتِهِ  ، لُؤمٌ  و سُوءَ الإسماعِ منهُ  ، خيانَةٌ .

[در مشورت] نخستين كسى مباش كه نظر مى دهد و از اظهار رأى خام و ناپخته بپرهيز و از ناسنجيده گويى دورى كن

و به آدمِ خودرأى و سست انديش و دمدمى مزاج و لجوج مشورت مده

و از خدا بترس و سعى نكن در مشورت، مطابق ميل و هوس مشورت خواه ، نظر دهى؛ 

زيرا كه باب ميل او مشورت دادن ، پستى است و خوب گوش ندادن به حرفهاى او ، خيانت است .

( الدرّة الباهرة : ۳۱ )

پرهيز از خيانت در مشورت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن غَشَّ المسلمينَ في مَشورَةٍ ،  فقد بَرِئتُ مِنهُ .
 

هركه به مسلمانان در مشورتى خيانت كند ، من از او بيزارم .

(عيون أخبار الرِّضا : ۲/۶۶/۲۹۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَنِ استَشارَهُ أخُوهُ المؤمنُ ،  فلَم يَمحَضْهُ النَّصيحَةَ  ، سَلَبَهُ اللّه ُ لُبَّهُ .

 هركه برادر مؤمنش با وى مشورت كند و او صادقانه راهنماييش نكند ، خداوند عقلش را از او بگيرد .

( بحار الأنوار : ۷۵/۱۰۴/۳۶ )

امام على عليه السلام :

خِيانَةُ المُستَسلِمِ و المُستَشِيرِ ،  مِن أفظَعِ الاُمورِ  و أعظَمِ الشُّرورِ  و مُوجِبُ عذابِ السَّعيرِ .

خيانت كردن به فرد تسليم شده و شخص مشورت خواه ، از شنيع ترين كارها و بزرگترين بديهاست و موجب عذابِ آتشِ فروزان مى شود .

( غرر الحكم : ۵۰۷۵ )

امام على عليه السلام :

ظُلمُ المُستَشيرِ ، ظُلمٌ و خِيانَةٌ .

ستم كردن به مشورت خواه ، هم ستم است و هم خيانت .

( غرر الحكم : ۶۰۳۷ )

امام صادق عليه السلام :

مَنِ استَشارَ أخاهُ  ، فَلَم يَنصَحْهُ مَحْضَ  الرَّأيِ  ، سَلَبَهُ اللّه ُ رَأيَهُ .

هركه با برادر خود مشورت كند  ، و او خالصانه راهنماييش نكند ، خداوند انديشه او را از وى بگيرد .

( المحاسن : ۲/۴۳۸/۲۵۲۱ )

مشورت در امر امامت :

امام على عليه السلام :

 فَيا للّه َِ و لِلشُّورى ! متَى اعتَرَضَ الرَّيبُ فِيَّ مع الأوَّلِ مِنهُم ،

حتّى صِرتُ اُقرَنُ إلى هذهِ النَّظائرِ ؟!

 اى داد از آن شورا! چگونه درباره من ترديد كردند و با آن اوّلى ( ابو بكر ) برابرم دانستند،

تا جايى كه امروز با اين اشخاص (شوراى منتخب عمر) همرديف شده ام؟!

( نهج البلاغة : الخطبة ۳ )

امام على عليه السلام ـ در نامه خود به معاويه ـ نوشت :

 إنّهُ بايَعَني القَومُ الذينَ بايَعُوا أبا بكرٍ و عُمَرَ و عُثمانَ على ما بايَعُوهُم علَيهِ .

فلَم يَكُن لِلشاهِدِ ، أن يَختارَ  و لا للغائبِ  ، أن يَرُدَّ

 و إنّما الشُّورى لِلمُهاجِرِينَ و الأنصارِ .

 فإنِ اجتَمَعُوا على رَجُلٍ و سَمَّوهُ إماما  ، كانَ ذلكَ للّه ِِ رِضا .

همان مردمى كه با ابو بكر و عمر و عثمان بيعت كردند ،  با من نيز بيعتى همان گونه كردند .

بنا بر اين  آن كه [ در موقع بيعت با من ] حاضر بوده است ، نسزد كه [جز مرا ] انتخاب كند  و آن كه حاضر نبوده ، حق ندارد نپذيرد . 

مشورت، حق مهاجران و انصار است .

اگر آنان درباره مردى توافق كردند و او را پيشوا ناميدند ، خشنودى خدا نيز در آن است .

( نهج البلاغة : الكتاب ۶ )

امام على عليه السلام :

أيُّها الناسُ !  إنّ أحَقَّ الناسِ بهذا الأمرِ  ، أقواهُم علَيهِ ، و أعلَمَهُم (أعمَلَهم) بأمرِ اللّه ِ فيهِ ···

لَئن كانتِ الإمامةُ لا تَنعَقِدُ حتّى يَحضُرَها عامَّةُ الناسِ  ، فما إلى ذلكَ سَبيلٌ

و لكنْ أهلُها يَحكُمُونَ على مَن غابَ عَنها .

 ثُمّ ليسَ للشاهِدِ أن يَرجِعَ  و لا للغائبِ أن يَختارَ .

 اى مردم! سزاوارترين مردمان به اين امر ( خلافت و پيشوايى )  ، تواناترين آنها بر آن و داناترينشان [ عمل كننده ترينشان ] به فرمان خدا در زمينه آن است . . .

اگر پيشوايىْ، جز با حضور همه مردم تحقق نيابد ،  در آن صورت هرگز اين كار صورت نخواهد گرفت .

( چون حضور همه مردم براى تعيين خليفه و رهبر در يك جا، ناشدنى است .)

 اما كسانى كه اهل آن هستند  ، از طرف كسانى كه حضور ندارند ،  نظر مى دهند .

در اين صورت ، آن كه حضور داشته ، نبايد از نظر خود برگردد [ و بيعت شكند ] و آن كه حضور نداشته است ، حق انتخاب [ كسى ديگر را ] ندارد .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۳ )

امام على عليه السلام ـ هنگام شورا براى تعيين خليفه پس از مرگ عمر ـ مى فرمود :

 لَن يُسرِعَ أحَدٌ قَبلي إلى دَعوَةِ حَقٍّ و صِلَةِ رَحِمٍ  و عائدةِ كَرَمٍ .

فَاسمَعُوا قَولي و عُوا مَنطِقِي ؛

عسى أن تَرَوا  هذَا الأمرَ   ، مِن بعدِ هذَا اليَومِ ،  تُنتَضى فيهِ السُّيوفُ  و تُخانُ فيهِ العُهودُ ،

 حتّى يكونَ بعضُكُم أئمّةً لأِهلِ الضَّلالَةِ و شِيعَةً لأهلِ الجَهالَةِ

هيچ كس پيش از من به اجابتِ دعوتِ حق و پيوند با خويشان و احسان نشتافته است .

پس  سخنم را بشنويد و گفتارم را بفهميد ؛

چه بسا پس از امروز  ،  امر خلافت را خواهيد ديد كه شمشيرها در آن كشيده و پيمانها شكسته خواهد شد ،

تا جايى كه بعضى از شما پيشواىِ گمراهان خواهيد شد و پيرو نادانان   .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۳۹ )

بحار الأنوار :

ـ از جمله شروطى كه امام حسن عليه السلام در صلح نامه اش براى معاويه گذاشت  ، اين بود ـ : 

ليسَ لِمُعاويةَ بنِ أبي سُفيانَ  أن يَعهَدَ إلى أحَدٍ مِن بَعدِهِ عَهدا ؛

بَل يكونُ الأمرُ مِن بَعدِهِ شُورى بَينَ المسلمينَ .

معاوية بن ابى سفيان حق ندارد پس از خود احدى را به خلافت برگزيند ؛

بلكه پس از او موضوع خلافت به شوراى مسلمانان وا گذار خواهد شد .

( بحار الأنوار : ۴۴/۶۵/۱۳ -  با عنايت به رواياتى كه به طور قطع اثبات مى كنند امامت شورايى نيست و انتخاب امام پس از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بايد از طرف خداوند متعال باشد ،اين روايات از باب جدال احسن و مماشات بر مبناى خصم صادر شده است  ( ر. ك : امامت عامّه : باب ۱۵۵) )

مشورت كردن امام :

امام على عليه السلام :

لا تَكُفُّوا عَن مَقالَةٍ بِحَقٍّ  أو مَشورَةٍ بِعَدلٍ ؛

فإنّي لَستُ في نَفسِي بِفَوقِ أن اُخطِئَ  و لا آمَنُ ذلكَ مِن فِعلي  ،

إلاّ أن يَكفِيَ اللّه ُ مِن نَفسِي ما هُو أملَكُ بهِ مِنّي .

از گفتن سخن حق  يا مشورت دادن عادلانه خوددارى نكنيد ؛

زيرا من خود را بالاتر از اين كه خطا كنم نمى دانم و از اشتباهكارى ايمن نيستم ،

مگر اين كه خداى بزرگ مرا حفظ كند كه اختياردار هموست .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۱۶ )

امام على عليه السلام ـ به عبد اللّه بن عباس كه ايشان را به چيزى راهنمايى كرد، كه با نظر ايشان سازگارى نداشت ـ فرمود :

 لكَ أن تُشِيرَ عَلَيَّ و أرى ؛

فإن عَصَيتُكَ  ، فَأطِعني

تو حق دارى نظرت را به من بگويى و من هم نظر خاص خود را دارم ؛ 

بنا بر اين  اگر بر خلاف [ نظر] تو عمل كردم  ، تو از من پيروى كن .

( نهج البلاغة : الحكمة ۳۲۱ )

امام على عليه السلام ـ بعد از آن كه با ايشان به خلافت بيعت شد

و آنگاه كه طلحه و زبير از آن حضرت انتقاد كردند كه با آنان مشورت نمى كند و در كارها از ايشان كمك نمى گيرد ـ فرمود :

و اللّه ِ ما كانَت لي فِي الخِلافَةِ رَغبَةٌ ···

فلمّا أفضَتْ إلَيَّ نَظَرتُ إلى كتابِ اللّه ِ و ما وَضَعَ لَنا و أمَرَنا بِالحُكمِ بهِ ، فَاتَّبَعتُهُ

و ما استَنَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله  ، فاقتَدَيتُهُ ؛

فلَم أحتَجْ في ذلكَ إلى رَأيِكُما  و لا رَأيِ غَيرِكُما

و لا وَقَعَ حُكمٌ جَهِلتُهُ . فَأستَشِيرَكُما و إخوانِي مِن المسلمينَ

و لَو كانَ ذلكَ لَم أرغَبْ عَنكُما  و لا عَن غَيرِكُما .

 به خدا سوگند كه من به خلافت رغبتى نداشتم . . .

اما چون به من رسيد ، به كتاب خدا و دستورها و تكاليف آن در زمينه حكومت نگريستم و از آن پيروى كردم

و به روشى كه پيامبر وضع كرده نيز نگاه كردم و آن را سرمشق قرار دادم ؛ 

بنا بر اين  در اين زمينه (حكومت ) نه به نظر شما دو تن نيازى داشتم و نه به نظر غير شما

و هيچ حكمى هم پيش نيامده كه آن را ندانم و در نتيجه با شما و برادران مسلمانم مشورت كنم .

اگر چنين مسئله اى پيش مى آمد ، نه از شما روى مى گردانم و نه از ديگران .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۰۵ )