شرح مناجات شعبانیه (قسمت بیست و چهارم)

اِلهى وَ اجْعَلْنى مِمَّنْ نادَیَتَهُ فَاَجابَكَ وَ لا حَظْتَهُ فَصَعِقَ لِجَلالِكَ فَناجَیْتَهُ سِرّا وَعَمِلَ لَكَ جَهْرا.

معبودِ من! مرا در ردیف آنانى قرار ده كه چون صدایشان كردى، به تو جوابدهند و لبیك گویند و چون اندك نظرى به آنان افكندى، مدهوش گردند،پس تو با آنها پنهانى، راز گفتى و او در آشكار، برایت مخلصانه عمل نمود.

نكاتى از این فراز

1. شوق استجابت دعوت خداوند؛
2. اشتیاق در برابر تجلى و توجه خدا؛
3. نجواى سرى معشوق با بنده خویش.

«اِلهى واجعَلْنى مِمَّنْ نادَیْتَهُ؛ تمناى اجابت نداى خداوند»

آن را كه جرعه‏اى از حقیقت نوشانیدند و جانش را به نور هدایت منور ساختند، بااندك تأملى درمى‏یابد كه رشد واقعى و تكامل او در اجابت امر و نهى پروردگار ونداى خداوندى نهفته است؛ چنانچه خداوند در قرآن كریم مى‏فرماید:
«فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُوءْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ؛ پس دعوت مرا اجابت كنند و به من ایمانآورند، باشد كه رشد نموده و به سعادت راه یابند». (بقره: 186)
و نیز در مى‏يابد كه حيات واقعى او در گرو اجابت خواسته خداوند مى‏باشد،همان‏گونه كه قرآن مجید مى‏فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما یُحْییكُمْ؛ اى كسانى كه ایمانآورده‏اید، دعوت خدا و رسول را اجابت كنید، تا به حیات و زندگىِ «واقعى» راه یابید».(انفال: 24)

آب حیات منست، خاك سر كوى دوست     گر دو جهان خرمیست، ما و غم روى دوست
داروى مشتاق چیست، زهر ز دست نگار     مرهم عشاق چیست، زخم ز بازوى دوست

سعدى

پروردگارا! هر آنچه از ما مى‏خواهى و ما را بدان امر مى‏كنى، هم باعث رشدماست و هم موجب حیات واقعى ما؛ ما را در پیشگاهت، «جان و دل بر كف» و«چشم و گوش بر فرمان» قرار بده!

بندگانیم جان و دل بر كف     چشم بر حكم و گوش بر فرمان
گر دل صلح دارى اینك دل     ور سر جنگ دارى اینك جان

هاتف اصفهانى

«وَ لا حَظْتَهُ فَصَعِقَ؛ مدهوش جمال خداوندى»

آنگاه كه پروردگار، در دل بندگان خاصش تجلى مى‏كند، چون آینه دلشان، صافو بى‏غبار بوده و جلوه محبوب را در خود متجلى مى‏سازد، شدت التذاذ ازچشیدن چنین حلاوتى، آنان را مدهوش كرده و لذت حظ روحانى را به كامشانمى‏نشاند.

به كنجِ خلوت پاكان و پارسایان آى     نظاره كن كه چه مستى كنند و مدهوشى

سعدى

و به تعبیر حافظ شیرازى:

در ازل داده‏ست ما را ساقىِ لعل لبت     جرعه جامى كه من مدهوش آن جامم هنوز

آنچه در این فراز از مناجات، از پروردگار مسئلت شده است، اوجِ التذاذ ازدیدار جمال معبود مى‏باشد كه مدهوشى را در پى خواهد داشت، آن مدهوشى كهبنده را از بار ملالت‏آور جسم خاكى و خودخواهى‏هاى كسالت بار نفسانى، رهاخواهد ساخت.

آنان كه ز جام عشق مدهوش شدند     از خاطر خویشتن فراموش شدند
از بهر شنیدن، همه تن گوش شدند     بستند لب از حدیث و خاموش شدند

نشاط اصفهانى

«... فَناجَیْتَهُ سِرّا وَ عَمِلَ لَكَ جَهْرا؛ نجواى سرى خدا با بنده»

مقصود از اینكه خداوند با بنده‏اش در سرّ، نجوا كرده و رازگویى مى‏نماید، همانالهامى‏هایى است كه بر قلبش مى‏نماید و تجلیاتى است كه بر جانش مى‏نشاند.چنین بنده‏اى كه در باطن، خدایش با او به نجوا مى‏نشیند، نتیجه‏اش آن خواهد بودكه آن بنده، در آشكار و نهان، تنها براى معبود قدم بر مى‏دارد و همواره او را مدنظر خویش دارد.
براى توضيح بيشتر درباره این عبارت یعنى مناجات سرى و تجليات پنهانىاز طرف خداوند، و آنگاه براى او عمل نمودن و او را در نظر داشتن از طرف بنده،این غزل دلنشین و لطیف حافظ شیرازى را نقل مى‏كنیم:

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند     و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
بى خود از شعشعه پرتو ذاتم كردند     باده از جام تجلى صفاتم دادند
چه مبارك سحرى بود و چه فرخنده شبى     آن شب قدر كه این تازه براتم دادند
بعد از این روى من و آينه وصف جمال     كه در آنجا خبر از جلوه ذاتم دادند
من اگر كامروا گشتم و خوشدل چه عجب     مستحق بودم و اینها به زكاتم دادند
هاتف آن روز به من مژده این دولت داد     كه بدان جور و جفا صبر و ثَباتم دادند
این همه شهد و شكر كز سخنم مى‏ریزد     اجر صبرى است كز آن شاخ نباتم دادند

منبع: شرح مناجات شعبانیه، سید محمود طاهری