سيره علما و مراجع تقليد در عزاداري سالار شهيدان چگونه است؟

پاسخ : 
عزاداري براي معصومين خصوصاً عزاداري سالار شهيدان و اصحاب آن حضرت از ديدگاه شرع مقدس اسلام و پيامبر اكرم و تمام ائمه و علماي اسلام و مراجع تقليد كه به نيابت از امام معصوم امور شرع به دست آنها سپرده شده و مردم بوسيلهء آنها هدايت مي‌گردند، امري بسيار موجه و قابل قبول، و داراي پاداش اخروي و بركات مادي و معنوي است. خصوصاً عزاداري سالار شهيدان يكي از علل بقاي دين اسلام و پايداري مكتب تشيع مي‌باشد.[1] 
علماي اسلام بر اساس سنت حسنة ديرين علماي سلف كه برگرفته از سيرة معصومان است در روزهاي شهادت معصومان خصوصاً در دهه‌هاي محرم و صفر اقدام به برگزاري مراسم عزاداري در بيوت خود مي‌نمايند و در اين عزاداري‌ها چندين سخنران را دعوت نموده و به ذكر فضائل و مناقب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مي‌نمايند. در اين مراسم علاوه بر مرثيه خواني مداحاني نيز دعوت مي‌شوند كه به برگزاري مراسم سينه زني و نوحه خواني اقدام مي‌نمايند كه نمونه آن را در سيماي جمهوري اسلامي كه در حضور رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي (مد ظله) برگزار مي‌شود مشاهده نموده‌ايم كه بسيار محترمانه و با احترام و قابل استفاده است. هم منبري واعظ دعوت مي‌كنند و هم نوحه خوان و مداح كه از هر جهت كامل است. و بزرگان نيز در آن حضور دارند. سنت تمام علماي اسلام و مراجع تقليد بزرگوار شيعه فعلي و گذشته به همين روال برگزار شده و مي‌شود. ميانه روي و دوري از افراط و تفريط در عزاداري اصول ثابت همه علماي اسلام است.[2] 
سينه زني يكي از روشهاي عزاداري مي‌باشد كه در كنار ساير روشها براي حفظ ارزشهاي ديني بسيار خوب و مناسب است. و در تمام عرفها و جوامع رواج داشته و دارد و اختصاص به عزاداري معصومان ندارد، بلكه در ميان هر قومي و در فقدان بزرگان احتمال دارد كه مردم با سينه زني به عزاداري بپردازند. 

اما در عزاداري معصومان خصوصاً امام حسين ـ عليه السلام ـ بسيار برجسته و رايج مي‌باشد كه در ميان شيعه رونق وسيعي دارد و در تمام كشورهاي اسلامي و غير اسلامي كه شيعيان حضور دارند در ماه محرم در عزاداري امام حسين ـ عليه السلام ـ به سينه زني و زنجير زني مي‌پردازند و تصاوير و فيلمهاي ويديوئي آن در مراكز فرهنگي وجود دارد، بنابراين سينه زني يكي از روشهاي رايج عزاداري عرفي مي‌باشد و در كنار آن مداحي نيز انجام مي‌گيرد كه در صورت سالم بودن از افراط و تفريط كاملاً مقبول است، مداحان و شعراي اهل بيت در طول تاريخ به خاطر مرثيه خواني و مداحي اهل بيت مورد تشويق قرار گرفته‌اند. در سيرة امامان معصوم برگزاري مراسم روضه خواني همراه با تبليغ احكام اسلام[3] و امر به معروف و نهي از منكر و تبيين سيره اهل بيت يكي از بهترين نوع عزاداريها مي‌باشد كه با آرامش و متانت و وقار برگزار مي‌شود و احتمال دارد كه در هنگام برگزاري اين مجلس سينه زني هم وجود داشته باشد كه مورد توجه فقهاي عظام مي‌باشد. 

چنان كه احتمال دارد كه مراجع تقليد نيز در اين مراسم شركت كنند و به سرور شهيدان اظهار عشق نمايند، براي نمونه در بين علماي شيعه و بزرگان معروف است كه در شهر سامرا جناب آيت الله العظمي شيخ عبدالكريم حائري مؤسس حوزه دسته سينه زني تشكيل مي‌داد و خودش نوحه مي‌گفت و طلبه‌ها و مؤمنين سينه مي‌زدند. و اين عمل آن بزرگوار به خاطر فقدان دسته جات عزاداري در اين شهر بوده است. چون اكثر ساكنين اين شهر اهل سنت بوده‌اند. لذا شيخ مرحوم براي تجليل از مقام سرور شهيدان خودش به اين سنت حسنه اقدام مي‌نمود و شخصا دسته و هيئت سينه زني تشكيل مي‌داد[4] و در زمانهاي بعدي و در حال حاضر ما خودمان شاهد حضور علما و بزرگان و مراجع در مراسم سينه زني و دسته‌هاي عزاداري هستيم كه جامة سياه پوشيده و در اين عزاداريها شركت مي‌نمايند. مراجع بزرگواري چون آيت الله بروجردي، امام خميني، آيت الله اراكي و آيت الله گلپايگاني و آيت الله مرعشي نجفي، در دسته‌هاي سينه زني شركت مي‌نمودند. آيت الله بروجردي بر پيشاني خود گل مي‌ماليد و سينه مي‌زد و شيخ عبدالكريم از فيضيه دسته عزاداري حركت مي‌داد.[5] در شهر (زنجان) بزرگترين دسته‌هاي عزاداري در ايام محرم تشكيل مي‌شود. دسته‌هاي حسينيه و زينبيه و ساير دسته‌هاي عزاداري، اما بايد توجه داشته باشيد كه افراط و تفريط به طور كلي در دين اسلام مردود است، چنان كه امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ فرموده است: «جاهل را نمي‌بيني مگر در دو حال يا افراط يا تفريط»[6]. 

بنابراين افراط و تفريط در هر عملي مردود است يكي از اين موارد نيز سينه زني و عزاداري است،‌ كه نبايد آن را با خرافات در آميخت و هر چيزي كه با خرافات عجين شود اصل و اساس آن مورد تحريف قرار خواهد گرفت، لذا براي حفظ اصل عزاداري و سينه زني بايد افراطهاي به وجود آمده توسط جاهلان را از آن زدود. چون در سيره هيچ يك از معصومان برهنه شدن از لباس در عزاداري ديده نشده نه تنها ائمه برهنه نمي‌شدند و هيچ كس پيامبر اكرم و معصومين ـ عليهم السّلام ـ را در اين حال نديده است، بلكه شرعاً ما مسلمانان علاوه بر تبعيت از سيره عملي پيامبر و معصومين كه برهنه نشده‌اند، چون امام حسين ـ عليه السّلام ـ از هر لحاظ براي آنها عزيزتر و گرانقدرتر بوده است و اگر بنا بود با شدت بيشتر عزاداري كنند يا مثلاً قمه بزنند و يا برهنه شوند و سينه بزنند ـ آنها مقدم از ما بودند، چون شناخت ما از امام به پايه شناخت امامت نمي‌رسد ـ لذا تبعيت ما از آنها واجب است. در اين گونه اعمال خصوصاً درباره برهنه شدن روايتي از پيامبر آمده است كه آن را منع فرموده‌اند: نَهي رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ عن التعري بالليل و النهار؛ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از برهنه شدن در روز و شب نهي كرده است و اين عمل را جايز ندانسته است.[7] و در سيره علما نيز ما چنين چيزي سراغ نداريم، سينه زدن في نفسه هدف نيست، در عزاداري و در هر عملي براي انسان يك هدف وجود دارد و يك وسيله ـ سينه زدن وسيله است. بايد انسان از اين وسيله براي ترقي به سوي هدف حركت كند، لذا افراط در اين مسير، كار پسنديده‌اي نيست و لخت شدن و كارهاي مانند آن از نظر عرف و عقل و شرع كار چندان موجهي نبوده و مردود است، بلكه عمل سَبُك حساب مي‌شود كه شايد در تبليغ دشمنان و برداشت و ارائة چهره منفي از مكتب شيعه مورد سوء استفاده واقع شود. ما بايد در عزاداريها خود هدف‌هاي سرور شهيدان را در نظر بگيريم و از اين موقعيت به وجود آمده آنها را براي مردم تبيين كنيم، لخت شدن، سينه سرخ كردن و قمه زدن و ساير رفتارهاي ناهنجار هرگز ما را در رسيدن به هدف ياري نمي‌دهد. بلكه هدف ما را تحت الشعاع قرار مي‌دهد و مسير هدف اصلي را تيره و تاريك مي‌نمايد و از موانع آن محسوب مي‌شود، و از جهت اضرار به نفس حرمت شرعي نيز دارد، چون هيچ انساني شرعاً مجاز نيست تحتِ هر شرايطي حاضر باشد به جان و مال خود ضرر برساند و از لحاظ فقهي احتمال دارد به ارتكاب فعل حرام مُنجر شود. 
در نتيجه: سينه زني يكي از انواع عزاداريهاي مشروع مي‌باشد كه علماي شيعه به آن توجه داشته‌‌اند و از رفتارهاي ناهنجار مانند لباس در آوردن و خونريزي نمودن پرهيز نموده و ضرر رساندن به بدن را حرام دانسته‌اند. 
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر: 
1. عزاداري از ديدگاه مرجعيت، رباني خلخالي. 
2. فلسفه عزاداري، شرف الدين عاملي. 
3. حماسه حسيني، شهيد مطهري.
پی نوشت:
[1] . ر.ك: مطهري، مرتضي، حماسه حسيني. 
[2] . ر.ك: رباني خلخاني، عزاداري از ديدگاه مرجعيت. 
[3] . شيخ مفيد، الارشاد، قم،‌ آل البيت، چ 2، 1416، ج 2، ص 263؛ تشويق امام رضا ـ عليه السلام ـ دعبل خزاعي را كه حضرت به او جايزه‌اي داد نمونه بارز و مستند هست، ‌نمونه‌هاي ديگري نيز وجود دارد مي‌توانيد رجوع كنيد به سيره امام سجاد و امام حسين ـ عليهما السلام ـ . 
[4] . رباني خلخالي، علي، عزاداري از ديدگاه مرجعيت، 1411، ص 122 ـ 170؛ و عباس زاده، سعيد، نگهبان بيدار، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، 1373، ص 102، به نقل از عنصر امر به معروف و نهي ازمنكر، شهيد مطهري، ص 98. 
[5] . رباني خلخالي، علي، پيشين، ص 122 ـ 170؛ و عاملي، سيد شرف‌الدين، فلسفه عزاداري و شهادت. 
[6] . نهج البلاغه، كلمات قصار «لا تري الجاهل الا مفرطاً أو مفرّطاً» 70. 
[7] . بحار، ج 6، ص 218؛ و امالي صدوق، ص 255.

منبع: راسخون