پندی از نهج البلاغه: كم بخشيدن، بهتر از نبخشيدن

لا تَستَحِ مِن إعطاءِ القليلِ فإنّ الحِرمانَ أقَلُّ مِنهُ
از بخشش کم شرمنده مباش، چرا که هيچ ندادن، از آن بخشش کم نيز كمتر است. (حکمت 67)

شرح حدیث:

يكى از كارهاى خوب و پسنديده كه باعث خوشنودى خلق و رضايت خدا مي شود اين است كه ما از مال و دارائى خود بخشش كنيم. البته بخشش كردن اين نيست كه مال خود را دور بريزيم و در راههاى نادرست تلف كنيم. بلكه معنى بخشش آن است كه وقتى يك كار خير پيش مى آيد و براى انجام آن به كمك ديگران احتياج پيدا مي شود ما نيز قدم به پيش گذاريم و در حد توانائى خود به انجام آن كار خير كمك كنيم. مثلا ممكن است در كشور جنگى رخ دهد و گروهى از هموطنان جنگ زده ما، خانه و زندگيشان را از دست بدهند. يا ممكن است حوادثى مانند آمدن سيل و زلزله شهر و خانه و محل كار عده اى آسيب ببيند و سرمايه و دار و ندارشان از بين برود. حتى ممكن است بدون هيچگونه از اين حوادث باز هم عده اى پيدا مى شوند كه در عين آبرومندى دچار فقر و محروميت شده باشند.
در تمام اين حالات وضعى پيش مي آيد كه گروهى از هموطنان و هم دیني هاى ما به كمك اشخاص مؤمن و نيكوكار نیاز پيدا مى كنند. در چنين مواقعى وظيفه دينى و اخلاقى ما حكم مي كند كه براى رضاى خدا، از مال و دارائى خود هر قدر كه مي توانيم به اينگونه افراد بخشش كنيم. لازم نيست كه حتما مقدار بخشش ما زياد و هنگفت باشد، بلكه مهم اين است كه از بخشيدن آنچه در قدرت داريم كوتاهى نكنيم.
بعضى از افراد با آنكه دلشان مى خواهد در اينگونه موارد به ديگران كمك كنند ولى چون مقدارى كه قادر به بخشيدن آن هستند كم و ناچيز است، احساس شرمندگى مى كنند. اينگونه افراد بخاطر شرم بيهوده از بخشش آن مقدار كم خوددارى مى كنند و در نتيجه اشخاص نيازمند را از همان مقدار اندك بخشش نيز محروم و بى نصيب مي گذارند.
براى آنكه بدانيم اين طرز فكر تا چه حد نادرست است، به يك مثال توجه كنيم: فرض مى كنيم براى يكى از هموطنان جنگ زده بايد خانه اى ساخته شود كه 10 هزار تومان هزينه دارد. ما نيز يكهزار نفر هستيم كه هر كدام فقط 10 تومان مي توانيم كمك كنيم. اگر همه ما كه 1000 نفر هستيم 10 تومانهاى خود را بدون هيچگونه شرمندگى روى هم بگذاريم مجموع آن مي شود 10000 تومان كه مي توان با آن خانه مورد نظر را ساخت.
اما اگر يكايك ما از دادن 10 تومان خجالت بكشيم و اين مبلغ را بخشش نكنيم هيچ پولى فراهم نمي شود و در نتيجه، آن خانه نيز ساخته نخواهد شد. در اين مورد آيا دادن 10 تومان بهتر است يا ندادن آن؟ و آيا آن 10 كمتر است و يا خجالت كشيدن و هيچ ندادن؟
بخاطر همين است كه امام عليه السلام مي فرمايد: از بخشش كم شرمنده نباشيد، چون شرمندگى باعث مي شود كه از بخشش كم خوددارى كنيد و به افراد نيازمند چيزى ندهيد. در حاليكه بخشش شما هر چقدر كه كم و ناچيز باشد، هيچ ندادن از آن كمتر و ناچيزتر و در نتيجه باعث شرمندگى بيشتر است.
______________________
منبع: پندهاى كوتاه از نهج البلاغه، هیئت تحريريه بنياد نهج ‏البلاغه