تلاوت سوره قدر و دخان در هر شب ماه رمضان (اقبال الاعمال)

تلاوت سوره قدر و دخان در هر شب ماه رمضان (اقبال الاعمال)

۱۱ اسفند ۱۳۹۴ 0 ادعیه و زیارات
الجزء الأول؛ أبواب أحكام شهر رمضان؛ الباب الرابع فيما نذكره مما يختص بأول ليلة من شهر رمضان‏؛ فصل فيما نذكره مما يعمل كل ليلة من الشهر للظفر بليلة القدر‏
جلد اول، باب های احکام ماه رمضان؛ باب چهارم از اعمالی که مختص شب اول ماه رمضان است؛ فصل شانزدهم: اعمال هر شب ماه رمضان براى درك شب قدر:
اعلم أنني أقول إن طلب معرفة ليلة القدر من مهمات ذوي العبادات حيث لم أجد في المعقولات و المنقولات ما يمنع من طلب معرفتها و الظفر بما فيها من السعادات و لقد قلت لبعض من حدثته من الأعيان لأي سبب ما تطلبون من أول شهر رمضان في الدعوات أن يعرفكم الله جل جلاله بليلة القدر فإن الله جل جلاله قد جعلكم أهلا لمعرفته جل جلاله و معرفته رسوله ص و معرفة خاصته و ليست ليلة القدر أعظم مما قد أشرت إليه من المعارف فلم نجد له عذرا يعذر به من طلب ترك هذه السعادة إلا اتباع العادة في أنهم ما وجدوا من يهتم بهذا المطلب الجليل فقلدوهم و مضوا على ذلك السبيل ثم قلت و قد عرفتم أنه لو قال من يعلم صدقه في مقاله لفقير محتاج إلى إصلاح حاله إن في ثلاثين ذراعا ذراعا فيه مطلب يغني كل فقير و يجبر كل كسير و لا يفني على كثرة الإنفاق فإنه كان يجتهد في معرفة ذلك الذراع و يستعين بأهل الوفاق و يطوف في معرفته ما يقدر على تطوافه في الآفاق فهذه ليلة القدر ليلة من‏ جملة ثلاثين ليلة من شهر الصيام فلأي حال لا يكون الاهتمام بتحصيلها من أعظم الاهتمام أقول و قد ذكر الشيخ أبو جعفر الطوسي في تفسير (إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ)[1] في كتاب التبيان ما هذا لفظه و ليلة القدر في العشر الأواخر من شهر رمضان بلا خلاف و هي في ليلة الإفراد بلا خلاف و قال أصحابنا هي إحدى الليلتين إما ليلة إحدى و عشرين أو ثلاث و عشرين و جوز قوم أن يكون سائر ليالي الإفراد إحدى و عشرين و ثلاث و عشرين و خمس و عشرين و سبع و عشرين و تسع و عشرين قلت و إذا كان الأمر كما ذكره أنها في الأواخر و أنها في المفردات منها فقد صارت ليلة القدر في إحدى خمس ليال المذكورة فما ذا يمنع من الاهتمام بكل طريق مشكورة في تحصيل ليلة القدر بالله جل جلاله في هذه الخمس ليال مذكورة و أي عذر في إهمال ذلك و هو من الضرورة أقول و لو لا إذن الله جل جلاله في التعريف بها و التعرض لها ما كانت الأخبار واردة بالتوصل في طلبها
جست‌ وجوى شب قدر يكى از امور مهم براى خردمندان است؛ زيرا از لحاظ عقل و نقل مانعى از جست‌ و جو و شناخت آن و دست يافتن به سعادت‌ هايى كه در آن نهفته است، وجود ندارد. در سخن خود به يكى از بزرگان گفتم: چرا شما از اوّل ماه رمضان در دعاها مى‌ خواهيد كه خداوند -جلّ جلاله- شب قدر را به شما بشناساند، با اين‌ كه اهليّت شناخت خود و معرفت رسولش-صلوات اللّه عليه-و ويژگان درگاهش را به شما عطا كرده است و اهميت شناخت شب قدر از شناخت اين بزرگان بيشتر نيست؛ ولى آن بزرگ و ديگران پاسخ و عذرى براى ترك جست‌ و جوى اين شب نيكبختى‌ آور جز پيروى از عادت و اين‌ كه كسى را نديده‌ اند كه به اين مطلب بزرگ اهتمام نموده باشد، نداشتند و از ديگران تقليد نموده و راه آنان را گرفته بودند. سپس به او گفتم: اگر شخص راستگويى به فقيرى كه محتاج اصلاح وضع خود است، بگويد: در يك گز از اين سى گز زمين، گنجى وجود دارد كه هر نيازمند را بى‌ نياز ساخته و ناراحتى هر شكسته‌ اى را برطرف مى‌ كند و هرچه از آن هزينه و خرج شود، تمام نمى‌ شود، قطعا آن فقير در شناخت آن يك گز زمين كوشش نموده و از موافقان كمك مى‌ گيرد و هر قدر مى‌ تواند در نواحى مختلف زمين مى‌ گردد تا به آن گنج دست بيابد. شب قدر هم يك شب از ميان سى شب ماه صيام است. بنابراين، چرا نبايد در تحصيل آن بيشترين اهتمام را نمود؟ ! شيخ «ابو جعفر طوسى» -رحمه اللّه-در تفسير «التّبيان» در تفسير سوره‌ «إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فِي لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ» آورده است: «بدون هيچ اختلاف نظر، شب قدر در يكى از شب‌هاى فرد آخر ماه رمضان قرار دارد و علماى اماميّه گفته‌ اند: شب قدر يكى از اين دو شب است؛ شب بيست و يكم يا شب بيست و سوّم و گروهى ديگر احتمال داده‌ اند كه يكى از شب‌ هاى فرد زير باشد؛ شب بيست و يكم، شب بيست و سوّم، شب بيست و پنجم، شب بيست و هفتم و شب بيست و نهم.» بنابراين، با توجه به آنچه شيخ «طوسى» -رحمه اللّه-فرموده، شب قدر قطعا يكى از پنج شب ياد شده است. با اين‌ حال، چه چيز مانع از اين مى‌ شود كه انسان از راه‌ هايى كه مورد سپاس خداوند-جلّ جلاله-است، در اين پنج شب ياد شده، در پيدا كردن شب قدر اهتمام ورزد و چه عذرى در كوتاهى در اين امر ضرورى دارد؟ ! اگر خداوند-جلّ جلاله-اجازه نمى‌ داد كه اين شب با جست‌ و جو شناخته شود، قطعا روايات صادره از معصومين-عليهم السّلام-در استحباب جست‌ و جو و پيدا كردن آن وارد نمى‌ شد، كه از آن جمله، روايات زير است:
فَمِنْ ذَلِكَ مَا رَوَاهُ أَبُو جَعْفَرِ بْنُ بَابَوَيْهِ فِي كِتَابِ أَمَالِيهِ فَقَالَ مَا هَذَا لَفْظُهُ‏
«ابو جعفر بن بابويه» در كتاب «امالى» روايت كرده است:
قَالَ رَجُلٌ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ أَعْرِفُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ تَكُونُ فِي كُلِّ سَنَةٍ قَالَ إِذَا أَتَى شَهْرُ رَمَضَانَ فَاقْرَأْ سُورَةَ الدُّخَانِ[2] فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِذَا أَتَتْ لَيْلُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ فَإِنَّكَ نَاظِرٌ إِلَى تَصْدِيقِ الَّذِي سَأَلْتَ عَنْهُ‏
«شخصى به امام باقر -عليه السّلام-عرض كرد: اى پسر رسول خدا، چگونه شب قدر را در هر سال بشناسم؟ فرمود: وقتى ماه رمضان فرارسيد، در هر شب  صد  بار سوره‌ دخان بخوان، وقتى شب بيست و سوّم شد، به تصديق آنچه پرسيدى خواهى نگريست.»
وَ قَالَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ‏
هم او در روايت ديگر نقل كرده است كه امام صادق-عليه السّلام-فرمود:
إِذَا أَتَى شَهْرُ رَمَضَانَ فَاقْرَأْ كُلَّ لَيْلَةٍ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ أَلْفَ مَرَّةٍ فَإِذَا أَتَتْ لَيْلُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ فَاشْدُدْ قَلْبَكَ وَ افْتَحْ أُذُنَيْكَ لِسَمَاعِ الْعَجَائِبِ مِمَّا تَرَى‏
«وقتى ماه رمضان فرارسيد، در هر شب  هزار بار سوره‌ «إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فِي لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ» بخوان و وقتى شب بيست و سوّم شد، دل خود را استوار دار و گوش‌ هايت را براى شنيدن امور عجيبى كه مى‌ بينى، باز كن.»
 
أقول و قد كنت أجد الروايات متظاهرات بتعظيم هذه الثلاث ليال المفردات ليلة تسع عشرة و إحدى و عشرين و ثلاث و عشرين فربما اعتقدت أن تعظيمها لمجرد احتمال أن تكون واحدة منها ليلة القدر ثم وجدت في الأخبار أن كل ليلة من هذه الثلاث ليال المذكورة فيها أسرار لله جل جلاله و فوائد للعباد [لعباده‏] مذخورة
در هر حال، احاديث در لزوم بزرگداشت اين سه شب فرد، يعنى شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوّم، آشكار است و من پيش از اين نظرم اين بود كه تعظيم اين سه شب فقط براى آن است كه احتمال دارد يكى از اين سه شب، شب قدر باشد، ولى بعد در برخى از روايات ديدم كه در هر يك از سه شب اسرار الهى وجود دارد و فوايدى براى بندگان اندوخته شده است.
فَمِنْ ذَلِكَ مَا رَوَيْتُهُ بِإِسْنَادِي إِلَى الشَّيْخِ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيِّ فِيمَا رَوَاهُ فِي كِتَابِ الصَّوْمِ مِنْ كِتَابِ الْكَافِي فَقَالَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏
از جمله در بخش «صوم» كتاب «كافى» آمده است كه امام صادق-عليه السّلام-فرمود:
التَّقْدِيرُ فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ الْإِبْرَامُ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَ الْإِمْضَاءُ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ‏
«در شب نوزدهم امور مقدّر مى‌ شود و در شب بيست و يكم استوار مى‌ گردد و در شب بيست و سوّم امضا مى‌ شود.»
وَ رَوَى ابْنُ بَابَوَيْهِ فِي كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ فِي ذَلِكَ مَا هَذَا لَفْظُهُ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع‏
نيز «ابن بابويه» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» آورده است: امام صادق-عليه السّلام-فرمود:
فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِيرُ وَ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ الْقَضَاءُ وَ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ إِبْرَامُ مَا يَكُونُ فِي السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا وَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَفْعَلَ مَا يَشَاءُ فِي خَلْقِهِ‏
«در شب نوزدهم ماه رمضان امور مقدّر مى‌ شود و در شب بيست و يكم قضا و سرنوشت حتمى مقرّر مى‌ گردد و در شب بيست و سوّم آنچه در طول سال تا آن شب از سال آينده واقع مى‌ گردد، ابرام و استوار مى‌ شود. البته خداوند-عزّ و جلّ- مى‌ تواند هرچه در مورد آفريدگان خود مى‌ خواهد، بكند.»
وَ سَوْفَ يُوجَدُ فِي الْأَخْبَارِ أَنَّ مَوْلَانَا زَيْنَ الْعَابِدِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ كَانَ يَتَصَدَّقُ كُلَّ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ الصِّيَامِ بِدِرْهَمٍ رَجَاءَ أَنْ يَظْفَرَ بِالصَّدَقَةِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ
در برخى احاديث نيز خواهد آمد كه مولايمان امام زين العابدين-صلوات اللّه عليه- در هر روز از ماه رمضان براى درك شب قدر يك درهم صدقه مى‌ داد.
كَمَا رَوَيْنَاهُ وَ رَأَيْنَاهُ فِي كِتَابِ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْمِيثَمِيِّ فِي كِتَابِ أَصْلِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع‏
چنان‌ كه «علىّ بن اسماعيل ميثمى» در كتاب «اصل» خود نقل كرده است كه:
كَانَ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ تَصَدَّقَ فِي كُلِّ يَوْمٍ بِدِرْهَمٍ فَيَقُولُ لَعَلِّي أُصِيبُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ
«وقتى ماه رمضان وارد مى‌ شد، حضرت علىّ بن حسين-عليهما السّلام-در هر روز يك درهم صدقه مى‌ داد و مى‌ فرمود: شايد شب قدر را درك كنم.»
أقول اعلم أن مولانا زين العابدين ع كان أعرف أهل زمانه بليلة القدر و هو صاحب الأمر في ذلك العصر و المخصوص بالاطلاع على ذلك السر و لعل المراد بصدقته كل يوم من الشهر ليقتدي به من لم يعلم ليلة القدر في فعل الصدقات و القربات كل يوم من شهر رمضان ليظفر بليلة القدر و يصادفها بالصدقة و فعل الإحسان أقول و لعل مراد مولانا علي بن الحسين ع إظهار أن يتصدق كل يوم بدرهم ليستر عن الأعداء نفسه بأنه ما يعرف ليلة القدر لئلا يطلبوا منه تعريفهم بها فقد كان في وقت تقية من ولاية بني أمية أقول و لعل مراده ع أن يخذل أعداءه أن يعلموا على ما ظهر من شيعته من أن ليلة القدر في إحدى ثلاث ليال تسع عشرة منه أو إحدى و عشرين أو ثلاث و عشرين عقوبة للأعداء لعداوتهم أقول و لو أردنا ذكر جميع ما وقفنا عليه‏ من الأحاديث بعلم النبي ص و علم الأئمة ص بليلة القدر كنا قد أطلنا و لكنا نذكر ثلاث أحاديث‏
البته بايد توجه كرد كه مولى امام زين العابدين-عليه السّلام-در زمان خود از همه بيشتر به شب قدر آشنا بود، چرا كه او صاحب امر زمان خود و به اطّلاع بر اين راز اختصاص يافته بود. بنابراين، اين كار حضرت عللى مى‌ تواند داشته باشد: مقصود آن حضرت از اين عمل آن بوده است كسانى كه از شب قدر آگاه نبودند، در پرداخت صدقه و خيرات ديگر در هر روز از ماه رمضان، به آن حضرت اقتدا كنند تا به واسطه‌ پرداخت صدقه و كارهاى نيك ديگر شب قدر را درك كنند. شايد مراد ايشان از آشكارا صدقه دادن در هر روز از ماه رمضان آن بوده است كه اين راز را از دشمنان خود مخفى بدارد كه او از شب قدر آگاه است، تا از او نخواهند كه شب قدر را براى آنان نيز معرفى كند؛ زيرا آن حضرت در زمان حكومت بنى اميّه كه زمان تقيّه بود، مى‌ زيست. شايد منظور آن حضرت اين بوده است كه دشمنان خود را به سزاى عداوت آنان، از اين راز كه بر شيعيان او آشكار بود كه شب قدر يكى از اين سه شب؛ شب نوزدهم يا شب بيست و يكم يا شب بيست و سوّم است، محروم بدارد. احاديث مربوط به آگاهى پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-و ائمّه-صلوات اللّه عليهم-از شب قدر فراوان است و اگر تمامى آن‌ها را در اينجا يادآور شويم، سخن به درازا مى‌ كشد، ليكن سه حديث در اينجا ذكر مى‌ كنيم:
مِنْهَا مَا رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ فِي كِتَابِ الْحُجَّةِ مِنْ كِتَابِ الْكَافِي فِيمَا رَوَاهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع ذَكَرْنَا مِنْهُ مَوْضِعَ الْمُرَادِ بِلَفْظِهِ ع‏
«محمّد بن يعقوب كلينى» -رحمه اللّه-در بخش «حجّت» از كتاب «كافى» به روايت از امام باقر-عليه السّلام-آورده است (البته ما تنها عين عبارت مورد نظر را ذكر می کنیم):
أَنَّهُ يَنْزِلُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ إِلَى وَلِيِّ الْأَمْرِ تَفْسِيرُ الْأُمُورِ سَنَةً سَنَةً يُؤْمَرُ فِيهَا فِي أَمْرِ نَفْسِهِ بِكَذَا وَ كَذَا وَ فِي أَمْرِ النَّاسِ بِكَذَا وَ كَذَا
«تفسير تمام امور هر سال، در شب قدر به ولىّ امر نازل مى‌ گردد و نيز در آن شب دستورات مربوط به خود او و مردم، براى او بيان مى‌ گردد.»
وَ مِنْهَا بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ‏
باز «كلينى» -رحمه اللّه-در كتاب «حجّت» آورده است: امام باقر-عليه السّلام-فرمود:
يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ خَاصِمُوا بِسُورَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ تُفْلِحُوا فَوَ اللَّهِ إِنَّهَا لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ إِنَّهَا لسدة [لَسَيِّدَةُ] دِينِكُمْ وَ إِنَّهَا لَغَايَةُ عِلْمِنَا
«اى گروه شيعيان! با سوره‌ «إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ» با [عامّه] بحث و مناظره كنيد، كه قطعا پيروز مى‌ گرديد. به خدا سوگند، اين سوره حجّت خداوند-تبارك و تعالى-بر مردم بعد از رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-است و اين سوره سدّ [سرور] دين شما و منتهاى دانش ما است. 
يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ خَاصِمُوا بِ (حم وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ)‏[3] فَإِنَّهَا لِوُلَاةِ الْأَمْرِ خَاصَّةً بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص‏
اى گروه شيعيان! با (حا ميم، به اين كتاب آشكار كننده سوگند كه ما آن را در شب خجسته‌ اى فروفرستاديم و شأن ما بيم دادن و اعلام خطر است.) بحث و مناظره كنيد [كه قطعا پيروز مى‌ گرديد]؛ زيرا اين سوره فقط در مورد واليان امر بعد از رسول خدا -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-است.»
ثم ذكر تمام الحديث و منها بإسناده من جملة حديث طويل جليل نذكر منه موضع الحاجة
سپس ادامه‌ى حديث را ذكر مى‌ كند. باز «كلينى» -رحمه اللّه-به سند خود در قسمتى از يك حديث ارزشمند و طولانى كه ما بخش مورد نياز را ذكر مى‌ كنيم.
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع مَا هَذَا لَفْظُهُ‏
او از امام باقر-عليه السّلام-نقل كرده است:
إِنَّمَا يَأْتِي بِالْأَمْرِ مِنَ اللَّهِ فِي لَيَالِ الْقَدْرِ إِلَى النَّبِيِّ ص وَ إِلَى الْأَوْصِيَاءِ ع افْعَلْ كَذَا وَ كَذَا
«در شب‌ هاى قدر امور از سوى خدا فقط بر پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-و اوصيا و جانشينان او-عليهم السّلام-فرود مى‌ آيد، كه فلان را انجام بده و. . .»
أقول و اعلم أن إلقاء هذه الأسرار في السنة إلى ولي الأمر ما هو من الوحي لأن الوحي انقطع بوفاة النبي ص و إنما هو بوجه من وجوه التعريف يعرفه من يلقى إليه ص و قد قال جل جلاله‏ (وَ إِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوارِيِّينَ‏)[4] و قال تعالى‏ (وَ أَوْحَيْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى)‏[5] و قال جل جلاله‏ (وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ)[6]‏ و لكل منها تأويل غير الوحي النبوي‏
البته بايد توجه داشت كه القاى اين اسرار در شب قدر به ولىّ امر، وحى نبوّت به شمار نمى‌ آيد؛ زيرا وحى با رحلت پيامبر-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-منقطع شده است، بلكه يكى از انواع معرفت‌ هاى الهى است كه از اين راه كسانى را كه اين اسرار را به آن‌ ها الهام مى‌ كند، مى‌ آگاهاند. خداوند-جلّ جلاله-مى‌ فرمايد: (و آن هنگام كه به حوارييّن وحى نمودم.) و نيز مى‌ فرمايد: (و به مادر موسى وحى نموديم.) و هم‌چنين مى‌ فرمايد: (و آن هنگام كه پروردگارت به زنبور عسل وحى نمود.) و هريك از اين آيات، تأويل و توجيهى غير از وحى نبوىّ دارد.

 

کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام
کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام
تلگرام قرآن و حدیث
کانال قرآن و حدیث در ایتا
کانال قرآن و حدیث در گپ
پیام رسان سروش _ کانال قرآن و حدیث