فضیلت روزه روز اول ذی الحجه (اقبال الاعمال)
۱۲ تیر ۱۳۹۵ 0 ادعیه و زیاراتالجزء الأول؛ هذا مبدأ ذكر الأعمال الأشهر الثلاثة أعني شوال و ذي قعدة و ذي حجة من كتاب الإقبال، الباب الثالث فيما يختص بفوائد من شهر ذي الحجة و موائد للسالكين صوب المحجة، فصل فيما نذكره من فضل أول يوم من ذي الحجة
جلد اول، شروع ذکرهای اعمال ماه های سه گانه، یعنی شوال، ذی القعده و ذی الحجه از کتاب اقبال الاعمال، باب سوم، فوائد ماه ذی الحجه، فصل پنجم، فضيلت روز اول ذى الحجه:
رُوِّيتُ بِعِدَّةِ أَسَانِيدَ إِلَى الْأَئِمَّةِ ع
در روايات متعدد از ائمه-عليهم السّلام-آمده است كه
أَنَّ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْ عَشْرِ ذِي الْحِجَّةِ مَوْلِدُ إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ ع
روز اول دهه‌ى ذى حجه، روز تولد حضرت ابراهيم خليل-عليه السّلام-است.
و هو الذي اختاره جدي أبو جعفر الطوسي في مصباحه مع أنني رويت أن مولده ع كان في غير ذلك الوقت
«ابو جعفر طوسى» -رحمه اللّه-نيز در كتاب «مصباح» اين ديدگاه را برگزيده است،[1] با اين‌كه براساس حديث ديگر، روز تولد آن حضرت در غير اين وقت نيز نقل شده است.[2]
وَ رُوِّيتُ بِعِدَّةِ أَسَانِيدَ أَيْضاً إِلَى أَبِي جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَيْهِ مِنْ كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ وَ إِلَى جَدِّي أَبِي جَعْفَرٍ الطُّوسِيِّ بِإِسْنَادِهِمَا إِلَى مَوْلَانَا مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ
نيز با چندين سند «ابو جعفر ابن بابويه» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» و جدّم «ابو جعفر طوسى» به سند خود نقل كرده‌اند كه مولى «موسى بن جعفر» -عليهما السّلام- فرمود:
مَنْ صَامَ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ صَوْمَ ثَمَانِينَ شَهْراً
«هركس روز اول ذى حجه را روزه بدارد، خداوند روزه‌ى ٨٠ ماه را براى او مى‌نويسد.»[3]
و زاد جدي أبو جعفر الطوسي في روايته كما حكيناه عنه و قال و هو اليوم الذي ولد فيه إبراهيم خليل الرحمن ع و فيه (اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِيمَ خَلِيلًا)[4]
جدّم «ابو جعفر طوسى» در نقل خود اين اضافه را به همين صورت كه نقل مى‌كنيم، افزوده و آورده است: «و اين روز، همان روزى است كه ابراهيم خليل الرحمن در آن به دنيا آمد و خداوند او را به عنوان خليل و دوست صميمى خود برگزيد.»[5]
وَ قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ
هم او-رحمه اللّه-آورده است
فِي أَوَّلِ يَوْمٍ مِنْهُ بَعَثَ النَّبِيُّ ص سُورَةَ بَرَاءَةَ حِينَ أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ مَعَ أَبِي بَكْرٍ
«در روز نخست ماه ذى حجه، سوره‌ى برائت[6] بر پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-نازل شد و آن حضرت آن را به وسيله‌ى «ابو بكر» [به «مكه»]فرستاد،
ثُمَّ نَزَلَ عَلَى النَّبِيِّ ع أَنَّهُ لَا يُؤَدِّيهَا عَنْكَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ فَأَنْفَذَ النَّبِيُّ ع عَلِيّاً ع
سپس بر او اين مطلب نازل شد كه هيچ‌كس جز تو و يا مردى از [خاندان]تو نمى‌تواند آن را ادا كند. ازاين‌رو، پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-، على -عليه السّلام-را گسيل داشت
حَتَّى لَحِقَ أَبَا بَكْرٍ فَأَخَذَهَا مِنْهُ وَ رَدَّهُ بِالرَّوْحَاءِ يَوْمَ الثَّالِثِ مِنْهُ
ثُمَّ أَدَّاهَا عَنْهُ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ عَرَفَةَ وَ يَوْمَ النَّحْرِ قَرَأَهَا عَلَيْهِمْ فِي الْمَوَاسِمِ
و سرانجام در روز عرفه يا روز قربانى (روز دهم ذى حجه) آن را از طرف رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-به مردم ابلاغ كرده و در موسم حج بر آنان قرائت نمود.»[8]
يقول السيد الإمام العالم العامل الفقيه العلامة الفاضل رضي الدين ركن الإسلام أبو القاسم علي بن موسى بن جعفر بن محمد بن محمد الطاوس قدس الله روحه و نور ضريحه و حيث قد ذكرنا آيات براءة فينبغي أن نذكر بعض ما رويناه من شرح الحال
تفصيل ماجراى ابلاغ سوره‌ى برائت؛ از آنجا كه ذكرى از آيات برائت به ميان آمد، شايسته است برخى از رواياتى را كه اين مسأله را شرح داده است، يادآور شويم:
فَمِنْ ذَلِكَ مَا رَوَاهُ حَسَنُ بْنُ أُشْنَاسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي الثَّلْجِ الْكَاتِبُ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدَلٍ الصُّوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا طَرِيفٌ مَوْلَى مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مُوسَى وَ عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ يَسَارٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِيِّ وَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ عَنْ عَلِيٍّ ع
«حسن بن اشناس» -رحمه اللّه-در كتاب خود در حديثى به نقل از امام باقر -عليه السّلام-از «محمد بن حنفيه» آورده است كه على-عليه السّلام-فرمود:
أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمَّا فَتَحَ مَكَّةَ أَحَبَّ أَنْ يُعْذِرَ إِلَيْهِمْ وَ أَنْ يَدْعُوَهُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَخِيراً كَمَا دَعَاهُمْ أَوَّلًا
هنگامى كه رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- «مكه» را فتح نمود، خواست همان گونه كه در آغاز با اهل «مكه» اتمام حجت نموده بود و آنان را به سوى خداوند-عزّ و جلّ-دعوت كرده بود، در پايان كار نيز چنين كند.
فَكَتَبَ إِلَيْهِمْ كِتَاباً يُحَذِّرُهُمْ بَأْسَهُ وَ يُنْذِرُهُمْ عَذَابَ رَبِّهِ وَ يَعِدُهُمُ الصَّفْحَ وَ يُمَنِّيهِمْ مَغْفِرَةَ رَبِّهِمْ وَ نَسَخَ لَهُمْ أَوَّلَ سُورَةِ بَرَاءَةَ لِيُقْرَأَ عَلَيْهِمْ
ازاين‌رو، نامه‌اى به آنان نوشت و در ضمن آن، آنان را از تندى و تيزى خود در كارزار و عذاب پروردگار پرهيز داد و نيز به آنان وعده و نويد آمرزش پروردگار را داد و آيات آغازين سوره‌ى برائت را نوشت تا بر آنان قرائت كند،
ثُمَّ عَرَضَ عَلَى جَمِيعِ أَصْحَابِهِ الْمُضِيَّ إِلَيْهِمْ فَكُلُّهُمْ يَرَى فِيهِ التَّثَاقُلَ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ مِنْهُمْ نَدَبَ إِلَيْهِمْ رَجُلًا لِيَتَوَجَّهَ بِهِ فَهَبَطَ [إِلَيْهِ]
آن‌گاه از اصحاب خود خواست كه به سوى آنان بروند، ولى ديد همه در اقدام به اين كار، احساس سستى و سنگينى مى‌كنند. ازاين‌رو، فردى را فراخواند تا به سوى آنان گسيل بدارد.
جَبْرَئِيلُ ع فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّهُ لَا يُؤَدِّي عَنْكَ إِلَّا رَجُلٌ مِنْكَ فَأَنْبَأَنِي رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِكَ وَ وَجَّهَنِي بِكِتَابِهِ وَ رِسَالَتِهِ إِلَى أَهْلِ مَكَّةَ فَأَتَيْتُ مَكَّةَ وَ أَهْلُهَا
در اين هنگام، جبرئيل-عليه السّلام-نازل شد و خطاب به آن حضرت گفت: اى محمد، اين مطلب را جز مردى از [خاندان]تو نمى‌تواند ادا كند. تا اين‌كه [على -عليه السّلام-مى‌فرمايد:]رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-مرا از اين ماجرا باخبر نمود و مرا براى رساندن نامه و پيام خود به اهل «مكه» گسيل داشت
مَنْ قَدْ عَرَفْتَ لَيْسَ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا أَنْ لَوْ قَدَرَ أَنْ يَضَعَ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنِّي إِرْباً لَفَعَلَ
و من با وجود آنكه مى‌دانستم هركدام از مكيان اگر بتوانند مرا پاره‌پاره كنند، چنين كرده و هر عضو از اعضاى مرا بر سر كوهى مى‌گذاردند-
وَ لَوْ أَنْ يَبْذُلَ فِي ذَلِكَ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ وَ وُلْدَهُ وَ مَالَهُ فَأَبْلَغْتُهُمْ رِسَالَةَ النَّبِيِّ ص وَ قَرَأْتُ كِتَابَهُ عَلَيْهِمْ
اگرچه در اين راه، جان خود و نزديكان و فرزندان و دارايى خود را هزينه كنند-به «مكه» رهسپار شدم و پيام پيامبر اكرم -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-را به آنان رسانده و نامه‌ى ايشان را براى آنان خواندم
وَ كُلٌّ يَلْقَانِي بِالتَّهْدِيدِ وَ الْوَعِيدِ وَ يُبْدِي الْبَغْضَاءَ وَ يَظْهَرُ لِيَ الشَّحْنَاءُ مِنْ رِجَالِهِمْ وَ نِسَائِهِمْ
و همه‌ى آنان اعم از مرد و زن، با تهديد و وعده‌هاى بد با من برخورد كردند و دشمنى خود را نسبت به من آشكار ساختند،
فَلَمْ تَنِينِي ذَلِكَ حَتَّى نَفَذْتُ لِمَا وَجَّهَنِي رَسُولُ اللَّهِ ص
ولى اين امور موجب نشد كه من در انجام آنچه رسول خدا -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-مرا براى به‌جا آوردن آن گسيل داشته بود، سستى ورزم.»
وَ أَقُولُ وَ رَوَى الطَّبَرِيُ فِي تَارِيخِهِ فِي حَوَادِثِ سَنَةِ سِتٍّ مِنْ هِجْرَةِ النَّبِيِّ ص
«طبرى» در ضمن حوادث سال ششم هجرت پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- در «تاريخ» خود آورده است:
لَمَّا أَرَادَ النَّبِيُّ ص الْقَصْدَ لِمَكَّةَ وَ مَنَعَهُ أَهْلُهَا أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ كَانَ قَدْ أَمَرَهُ النَّبِيُّ ص أَنْ يَمْضِيَ إِلَى مَكَّةَ فَلَمْ يَفْعَلْ وَ اعْتَذَرَ
زمانى كه پيامبر اكرم-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- خواست به «مكه» برود و مكيان از ورود آن حضرت به شهر «مكه» جلوگيرى كردند، به «عمر بن خطاب» دستور داد كه به «مكه» برود، ولى او نرفت و عذر آورد.»
فَقَالَ الطَّبَرِيُّ مَا هَذَا لَفْظُهُ ثُمَّ دَعَا عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ لِيَبْعَثَهُ إِلَى مَكَّةَ فَيُبَلِّغَ عَنْهُ أَشْرَافَ قُرَيْشٍ مَا حَالُهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي أَخَافُ قُرَيْشاً عَلَى نَفْسِي
عبارت «طبرى» به اين صورت است: «آن‌گاه «عمر بن خطاب» را فراخواند تا به «مكه» گسيل بدارد و سوره‌ى برائت را به اشراف و بزرگان «قريش» ابلاغ كند، ولى او گفت: اى رسول خدا، من از قريش بر جان خود بيم دارم.»[9]
أقول فانظر حال مولانا علي ع من حال من تقدم عليه كيف كان يفدي رسول الله ص بنفسه في كل ما يشير به إليه و كيف كان غيره يؤثر نفسه و من ذلك
حال مولى على-عليه السّلام-را با حال كسانى كه در خلافت و امامت بر امت، بر او پيشى گرفتند، مقايسه كن و ببين كه چگونه او جان خود را در تمام آنچه رسول خدا -صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-بدان دستور مى‌داد، فدا مى‌كرد ولى غير او، جان خود را بر فرمان رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-مقدّم مى‌داشتند.
[1]) ر.ک: مصباح المتهجد، ص 671
[2]) در ضمن اعمال روز 25 ذيقعده گذشت كه براساس روايت منقول از امام رضا-عليه السّلام-، روز تولد حضرت ابراهيم-عليه السّلام-در روز 25 ذيقعده بوده است.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
