ریاضت در احادیث

رياضت :

امام على عليه السلام :

مَنِ استَدامَ رِياضَةَ نفسِهِ ، انتَفَعَ .

هركه بر رياضت دادن نفْس خود مداومت ورزد ، سود برد .

( غرر الحكم : ۸۳۰۵ ) 

امام على عليه السلام :

للعاقِلِ في كُلِّ عَمَلٍ ، ارتِياضٌ .

 براى خردمند  در هر كارى  ، رياضتى (تمرينى) است .

( غرر الحكم : ۷۳۳۹ ) 

امام على عليه السلام :

و أيْمُ اللّه ِ ـ يَمينا أستَثنِي فيها بمَشيئَةِ اللّه ِ ـ  !

لَأرُوضَنَّ نَفسِي رِياضَةً تَهُشُّ مَعَها إلى القُرْصِ إذا قَدَرَتْ علَيهِ مَطعوما  و تَقنَعُ بِالمِلحِ مَأدوما 

و لَأدَعَنَّ مُقلَتِي كَعَينِ ماءٍ نَضَبَ مَعِينُها مُستَفرَغَةً دُمُوعُها (عُيُونُها) .

أ تَمتَلِئُ السائمةُ مِن رَعْيِها  فَتَبرُكَ و تَشبَعُ الرَّبِيضَةُ مِن عُشبِها فَتَربِضَ ؟

و يَأكُلُ عَلِيٌّ مِن زادِهِ فَيَهجَعُ ؟!

قَرَّتْ إذا عَينُهُ إذا اقتَدى بعدَ السِّنِين المُتَطاوِلَةِ بِالبَهِيمَةِ الهامِلَةِ و السائمَةِ المَرْعِيَّةِ !

سوگند به خدا ـ سوگندى كه در آن مشيّت خدا را مستثنى مى دانم ـ  ! 

نفْس خود را چنان رياضت دهم كه اگر گرده نانى برايش فراهم آورم ، شاد گردد و به نانخورشِ نمك بسازد

و چشم خانه خود را وا گذارم كه همچون چشمه اى كه آبش تهى مى شود ، اشكهايش خالى گردد .

مگر نه اين كه اشتران بيابان چرْ وقتى از چريدن سير شدند ، مى آرمند و گوسفندان وقتى چوپانشان آنها را از علف سير كرد، در خفتنگاه خود مى خسبند ؟

آيا على هم چون قوت و غذاى خود را خورد، همچون حيوانات بياسايد ؟!

پس چشمش روشن اگر پس از ساليان دراز [ جهاد و پيشتازى و عبادت ] به چارپايان بيابان چرِ بى چوپان و به گوسفندانى كه چوپان به چرايشان مى برد ، اقتدا كند!

( نهج البلاغة : الكتاب ۴۵ ) 

عوامل رياضت :

امام على عليه السلام :

إنّما هِي نَفسِي أرُوضُها بِالتَّقوى ؛

لِتَأتِيَ آمِنَةً يَومَ الخَوفِ الأكبَرِ  و تَثبُتَ على جَوانِبِ المَزلَقِ .

 اين نفْس خود را با تقوا رياضت مى دهم  ؛

تا در روز هراس بزرگ ( قيامت ) در امان باشد و در لبه لغزشگاه ها پا برجا ماند .

( نهج البلاغة : الكتاب ۴۵ ) 

امام على عليه السلام :

الشَّريعَةُ  ، رِياضَةُ النَّفسِ .

شريعت ، رياضت ( پرورش ) نفس است .

( غرر الحكم : ۵۴۳ ) 

امام على عليه السلام :

لِقاحُ الرِّياضَةِ ، دِراسَةُ الحِكمَةِ و غَلَبَةُ العادَةِ .

 بارورى رياضت ، به مطالعه حكمت و چيره شدن بر عادت است .

( غرر الحكم : ۷۶۲۵ ) 

امام على عليه السلام ـ در وصف شيعه اهل بيت ـ فرمود :

إن استَصعَبَتْ علَيهِ نَفسُهُ فيما تَكرَهُ ، لَم يُعْطِها سُؤلَها فيما هَوِيَتْ .

اگر نفْسش در آنچه ناخوشايند است سركشى كند ، او خواهشهايى را كه خوشايند نفْس است بر نمى آورد .

( تحف العقول : ۱۶۱ ) 

امام على عليه السلام :

قالَ اللّه ُ تعالى :يا أحمـدُ ! لا تَزَيَّنْ بِلُبسِ اللِّباسِ  و طِيبِ الطَّعامِ و لِينِ الوِطاءِ ؛

فإنَّ النفسَ ، مَأوى كُلِّ شَرٍّ  و رفيقُ كُلِّ سُوءٍ.

تَجُرُّها إلى طاعَةِ اللّه ِ و تَجُرُّكَ إلى مَعصِيَتِهِ .

خداوند متعال فرمود : اى احمد! پوشاكِ زيبا و خوراكِ لذيذ و فرش و بسترِ نرم را مايه زيور خود مدان ؛

زيرا كه نفْس  ، مأواى هر شرّ و همدم هر بدى است . 

تو او را به طاعت خدا مى كشانى  و او تو را به معصيت او مى كشاند .

( إرشاد القلوب : ۲۰۱ ) 

امام على عليه السلام :

خِدمةُ النَّفسِ ، صِيانَتُها عَنِ اللَّذّاتِ و المُقتَنَياتِ  و رِياضَتُها بالعُلُومِ و الحِكَمِ و اجتِهادُها بالعِباداتِ و الطاعاتِ 

و في ذلكَ نَجاةُ النفسِ .

خدمت كردن به نفْس ، در نگهداشتن آن از لذّتها و خوشيها و پروراندن آن به دانشها و حكمتها و كوشا كردن آن در عبادتها و طاعتهاست .

اينهاست مايه نجات و رستگارى نفْس .

( غرر الحكم : ۵۰۹۸  ) 

امام على عليه السلام ـ در عهد نامه خود با مالك اشتر ـ نوشت :

إن ظَنَّتِ الرَّعِيَّةُ بكَ حَيفا فَأصحِرْ لَهُم بعُذْرِكَ 

و اعدِلْ ( و اعزِلْ ) عنكَ ظُنُونَهُم بِإصحارِكَ ؛

فإنّ في ذلكَ رِياضَةً مِنكَ لنفسِكَ  و رِفقا بِرَعِيَّتِكَ .

اگر مردم گمان بردند كه در موردى ستمى مرتكب شده اى ، دليل كارى را كه كرده اى ، برايشان توضيح ده

و با توضيحات خود گمان آنان را از خود بازگردان ( دور كن ) ؛

زيرا اين كار ، هم مايه رياضت ( پرورش ) نفْس خودت مى باشد وهم نرمش با مردم است .

( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ ) 

امام صادق عليه السلام ـ در سفارشهاى خود به عُنوان بصرى ـ فرمود :

و أمّا اللَّواتِي في الرِّياضَةِ :

فإيّاكَ ، أن تَأكُلَ ما لا تَشتَهِيهِ ؛ فإنّهُ يُورِثُ الحَماقَةَ و البَلَهَ

و لا تَأكُلْ ، إلاّ عِندَ الجُوعِ و إذا أكَلتَ ، فَكُلْ حَلالاً و سَمِّ اللّه َ 

و اذكُرْ حديثَ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما مَلَأ آدَمِيٌّ وِعاءً شَرّا مِن بَطنِهِ

و اما آنها كه موجب رياضت ( پرورش ) نفس است :

از خوردن چيزى كه بدان اشتها ندارى ، بپرهيز؛ كه اين كار حماقت مى آورد

و تا گرسنه نشده اى ، غذا نخور . خوراك حلال بخور و در موقع خوردن ، نام خدا را بگوى

و اين حديث رسول خدا صلى الله عليه و آله را به ياد آر كه : آدمى ظرفى بدتر از شكم خود پر نكرد .

( بحار الأنوار : ۱/۲۲۶/۱۷ ) 

ثمرات رياضت :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مِن وصايا الخِضْرِ لموسى عليهما السلام ـ :

رُضْ نَفسَكَ على الصَّبرِ ؛  تَخلُصْ مِنَ الإثمِ .

يكى از سفارشهاى خضر به موسى عليهما السلام اين بود كه :

نفس خود را به صبر تمرين ده ؛ تا از گناه رهايى يابى .

( كنز العمّال : ۴۴۱۷۶ ) 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جَوِّعُوا بُطُونَكُم و أظمِئُوا أكبادَكُم  و أعرُوا أجسادَكُم  و طَهِّرُوا قُلوبَكُم ؛ 

عَساكُم أن تُجاوِزوا المَلَأ الأعلى .

شكم هاى خود را گرسنگى دهيد و جگرهايتان را تشنگى و بدن هايتان را برهنگى و دلهايتان را پاك كنيد ؛

باشد كه از ساكنان آسمان ( فرشتگان ) فراتر رويد .

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۲ ) 

امام على عليه السلام :

أسهِرُوا عُيونَكُم  و ضَمِّرُوا بُطُونَكُم و خُذُوا مِن أجسادِكم  تَجُودُوا بها على أنفُسِكُم .

شبها چشمهاى خود را بيدار نگه داريد و شكمهايتان را لاغر سازيد و از تن هايتان بگيريد و به جان هايتان ببخشيد .

(غرر الحكم : ۲۴۹۷ ) 

امام على عليه السلام :

لا تَنجَعُ الرِّياضَةُ ، إلاّ في نفسٍ يَقِظَةٍ .

رياضت، جز در جان هوشيار، كارگر نيفتد .

( غرر الحكم : ۱۰۸۹۹ ) 

منبع: میزان الحکمه، جلد چهارم